986. Tattak±nev±ti µh±nappam±º±neva. Idh±pi “yo”ti ca “tass±”ti ca s±matthiy± labbhati. 987. Bh³miyanti akappiyabh³miya½. Patta½ pac²yati etth±ti pattapacana½, kap±la½, tasmi½ kap±le. 988. So aggi t±ni d±r³ni dahanto gantv± ce eka½sena bh³mi½ dahati, tasm± d±r³na½ upari aggi½ µhapetu½ na vaµµat²ti yojan±. 989. Iµµhak± ±vap²yanti paccanti etth±ti iµµhak±v±po, so eva iµµhak±v±pako, iµµhak±pacanaµµh±na½. ¾di-saddena kumbhak±r±v±p±di½ saªgaºh±ti. 990. Up±d²yat²ti up±d±na½, indhana½, na up±d±na½ anup±d±na½, indhanato añña½, tato anup±d±natoti attho. Kh±ºuketi matakh±ºuke ca sukkharukkhe ca bh³migata½ adatv± “nibb±pess±m²”ti aggid±na½ vaµµati. Pacch± uss±he katepi na nibb±yati, na dosoti. Yath±ha aµµhakath±ya½ “sace pana bh³mi½ appattamev±”ti-±di (p±ci. aµµha. 87). 991. Tiºukkanti tiºena baddha-ukka½. Tiºukkanti upalakkhaºa½. N±¼ikerapaºº±d²hi baddh±pi saªgayhanti. 992. Tassa aggissa patitaµµh±ne indhana½ datv± puna ta½ aggi½ k±tu½ vaµµat²ti mah±paccariya½ ruta½ kathitanti yojan±. 993. “Tassa apathaviyan”ti padacchedo. Vimatissubhayatth±p²ti pathavi-apathavidvayepi vematikassa. Tattha j±t± pathav², itar± apathav². 994. Imanti ±v±µa½, mattika½, pa½su½ v±.
Pathav²khaºanakath±vaººan±.
Mus±v±davaggo paµhamo.
995. Bhavantass±ti j±yantassa, va¹¹ham±nassa ca. Bh³tass±ti j±tassa, va¹¹hitassa c±ti attho. Yath±ha aµµhakath±ya½ “bhavanti ahuvuñc±ti bh³t±, j±yanti va¹¹hanti, j±t± va¹¹hit± c±”ti (p±ci. aµµha. 90). Ettha ca “bhavant²”ti imin± viru¼ham³le n²labh±va½ ±pajjitv± va¹¹ham±nake taruºagacche dasseti. “Ahuvun”ti imin± pana va¹¹hitv± µhite mahante rukkhagacch±dike dasseti. “Bhavant²”ti imassa vivaraºa½ “jayanti va¹¹hant²”ti, “ahuvun”ti imassa “j±t± va¹¹hit±”ti. Eva½ bh³ta-saddo paccuppann±t²tavisayoti dasseti. “Bhavantassa bh³tass±”ti imin± padadvayena “bh³tag±mass±”ti padassa tuly±dhikaraºat±dassanena g±ma-saddassa diµµhigatavanant±disadd±na½ diµµhivan±disaddatthe viya bh³tasaddatthe vuttipakkham±ha. Yath±ha aµµhakath±ya½ (p±ci. aµµha. 90) “bh³t± eva v± g±mo bh³tag±mo, patiµµhitaharitatiºarukkh±d²nameta½ adhivacanan”ti. Bh³t±na½ devat±na½ g±mo niv±soti v± bh³tag±mo. Bh³miya½ patiµµhahitv± hi haritabh±vam±pann± tiºarukkhagacch±dayo devat±hi parigayhant²ti. J±yantassa va¹¹hantassa v± sampattavuddhimariy±dassa v± rukkh±dinoti attho. P±tabyat±nimittanti ettha p±tabyabh±vo p±tabyat±, “chedanabhedan±d²hi yath±ruci paribhuñjitabbat±ti attho”ti aµµhakath±vacanato p±tabyat±-saddassa paribhuñjitabbat±ti attho veditabbo, s± nimitta½ hetu yassa p±cittiyassa ta½ p±tabyat±nimitta½. Rukkh±d²na½ chedanaph±lan±divasena vikopan²yat±saªkh±tap±tabyat±nimitta½ paribhuñjitabbat±hetu p±cittiya½ ud²rita½ vuttanti attho. 996-7. Soti bh³tag±mo. Tilab²j±dikoti tilab²jamettha sukhumapaººasev±l±diko. ¾di-saddena ca t±dis± itar± sev±laj±ti gahit±. “Upari khudd±nukhuddakapaººaªkuro, heµµh± khudd±nukhuddakam³laªkuro sev±lo tilab²ja½ n±m±”ti gaºµhipade vuttanti. Vikopentassa ta½ sabbanti bh³miya½ patiµµh±ya udake j±yam±nakasev±l±di½ bh³miy± upp±µanacchedanavasena jale eva patiµµhita½ sukhumapaººan²lik±di½ udakato uddharaºacchedanavasena ta½ sabba½ sev±la½ vikopentass±ti attho. 998. Hatthena viy³hitv±ti jalato amocetv± hatthena d³rato apanetv±. “Hot²”ti-±di tassa hetusandassanattha½. Sakala½ anavasesa½ sabba½ jala½ tassa yasm± µh±na½ hoti, tasm±ti attho. 999. Cecc±ti j±nanto. Ta½ sev±laj±tika½ jal± uddharitu½ udakena vin± bhikkhussa na vaµµat²ti yojan±. Ýh±nasaªkamanañhi tanti hetudassana½. Ta½ tath±karaºa½ yasm± µh±nasaªkamana½ µh±nato c±vana½, tasm± ta½ na vaµµat²ti yojan±. 1000. Yath±vuttassa byatireka½ dassetum±ha “udaken±”ti-±di. Tattha udaken±ti sahatthe karaºavacana½. Ta½ sev±laj±tika½. V±ris³ti ettha v±sa½ v±rayant²ti v±r², tesu. 1001. Jale vallitiº±d²n²ti jalamatthake valliñca j±yam±nakaravallitiº±d²ni ca. Uddharantass±ti bh³miya½ patiµµhita½ bh³mito, udake patiµµhita½ udakato ca uddharantassa. Tattha antapakkha½ dassetum±ha “toyato”ti. Vikopentass±ti khaº¹an±divasena kopentassa. Tatth±ti tasmi½ udake, eva-k±ro luttaniddiµµho “tatthev±”ti (p±ci. aµµha. 92) aµµhakath±vacanato. 1002. Etth±ti udake eva. Vikopentass±ti kappiya½ ak±r±petv± chedan±di½ karontassa. T±n²ti tath± parehi upp±µitatt± bh³tag±mabh±vato mutt±ni vallitiº±d²ni. B²jag±men±ti m³lab²jag±m±divasena. 1003. Eva½ udakaµµhe saªkhepato vinicchaya½ dassetv± id±ni itaratr±pi vinicchaya½ dassetum±ha “thalaµµhe”ti-±di. Haritakh±ºukoti ettha “yo”ti seso. “Tass±”ti imin± sambandho, kakudhakarañj±d²na½ chinn±vasiµµhakh±ºukoti vutta½ hoti. “Bh³tag±mena saªgaho”ti imin± ta½vikopane p±cittiyabh±va½ d²peti. Evamuparipi. 1004. N±¼iker±dik±na½ kh±º³ti etth±pi “upariharito”ti s±matthiy± labbhati. “B²jag±mena saªgaho”ti imin± dukkaµavatthutam±ha. Evamuparipi. Kiñc±pi hi t±lan±¼iker±d²na½ kh±ºu uddha½ ava¹¹hanako bh³tag±massa k±raºa½ na hoti, tath±pi bh³tag±masaªkh±tanibbattapaººam³lab²jato sambh³tatt± bh³tag±mato uppanno n±ma hot²ti b²jag±mena saªgaha½ gacchati. 1005. Tath±pak±sitoti “b²jag±mo”ti vutto. 1006. Phalit± kadal² y±va n²lapaºº±, t±va s± ca bh³tag±moti pak±sit±ti yojan±. Yath±ha aµµhakath±ya½ “kadal² pana phalit± y±va n²lapaºº±, t±va bh³tag±meneva saªgahit±”ti (p±ci. aµµha. 92). Na¼anti khuddakave¼u. Ve¼³ti mah±ve¼u. Tiº±d²nanti ±di-saddena sass±dayo gahit±. 1007. Yo aya½ pana ve¼u aggato paµµh±ya yad± sussati, tad± so b²jag±mena saªgahito n±ma hot²ti yojan±. B²jag±men±ti pha¼ub²jag±mena. Yath±ha aµµhakath±ya½ “katarab²jag±mena? Pha¼ub²jag±men±”ti. 1008. Indas±lo sallak². ¾di-saddena sobhañjan±d²na½ saªgaho. Tu-saddena aµµhakath±ya½ “kiñc±pi r±sikatadaº¹akehi ratanappam±º±pi s±kh± nikkhamant²”ti (p±ci. aµµha. 92) vuttavisesa½ joteti. Chinditv± µhapitadaº¹akesu ratanamatt±supi s±kh±su uµµhit±su bh³tag±ma½ ahutv± b²jag±mameva hoti aviru¼ham³lakatt±ti aya½ vinicchayo vinayaññun± ñ±to kukkuccak±namupak±r±ya hot²ti ±ha “viññeyyo vinayaññun±”ti. Imamevattha½ “m³lamattepi v±”ti-±din± vakkhati. 1009. Maº¹ap±d²namatth±y±ti maº¹apavatip±k±r±d²namatth±ya. Sace te nikkhaºant²ti yadi te indas±l±didaº¹ake bh³miya½ nikhaºanti. Niggate m³lapaººasminti tath± nikh±tadaº¹ato m³le ca paººe ca j±te. Bh³tag±mena saªgahoti ettha “tesan”ti s±matthiy± labbhati, “viññeyyo”ti adhik±ro. 1010. Niggatep²ti tatiyena pi-saddena atikhuddakata½ s³ceti. 1011. Sakand± t±laµµh²ti sakandat±lab²ja½. Pattavaµµ²ti s³cisaºµh±n± aªkurapattavaµµi. Na ca b²jag±moti vuccat²ti yojan±. “Bh³tag±mo”ti ida½ yath±vuttassa byatirekavasena dasseti. 1012. N±¼ikeratacanti n±¼ikeraphalachalli½. Dantas³c²v±ti dantamayas³ci iva. Sop²ti n±¼ikeropi. Rukkhatacasadd±na½ phalesu vattam±nak±lesupi ta½liªgat± na virujjhat²ti “so”ti ±h±ti viññ±yati. 1013. Migasiªgasam±n±y±ti haritavis±ºasadis±ya. Pattavaµµiy±ti aªkurapattavaµµiy±. Satiy±ti vijjam±n±ya. Bh³tag±moti vuccat²ti am³lakabh³tag±moti vuccati. Ida½ n±¼ikerassa ±veºika½ katv± vutta½.
Catubh±ºav±ravaººan± niµµhit±.
1015-6. Ambaµµh²ti ambab²ja½. Jambuµµh²ti jambub²ja½. ¾di-saddena madhukapanas±dib²j±na½ gahaºa½. Vand±k±ti rukkh±dan². Añña½ v±ti bhaº¹akadalimanoraha½ v±. Ass±ti vand±k±dino. Am³lavall²ti eva½n±mik± valli. 1017. So sev±loti yojan±. 1018. Gha½sitv±ti yena kenaci gha½sitv±. Ta½ sev±la½. Tasm±ti tasm± p±k±r±. 1019. Sev±le apan²te. Antoti p±n²yaghaµ±d²na½ antokucchimhi. Kaººaka½ abboh±ranti yojan±. P±n²yaghaµ±d²na½ bahi sev±lo udake aµµhitatt±, b²jag±m±nulomatt± ca dukkaµavatth³ti vadanti. Kaººaka½ n²lavaººampi abboh±rikameva. 1020. P±s±ºadadd³ti manussasar²re rog±k±rena p±s±ºe j±yam±nasseta½ adhivacana½. Sev±lanti p±s±ºasev±la½. Seleyyak± n±ma sil±ya sambh³t± ek± sugandhaj±ti. Apatt±n²ti paººarahit±ni. 1021. Pupphitanti vikasita½. Ta½ ahicchatta½. Makulanti avikasita½. 1022. Allasmi½ rukkhe taca½ vikopetv± yath± gahetu½ na vaµµati, tath± pappaµikampi niyy±sampi vikopetv± gahetu½ na vaµµat²ti yojan±, p±cittiyamev±ti adhipp±yo. Pappaµikamp²ti allatacamatthake sukkhatacapaµalampi. “Allasmin”ti imin± byatirekena matarukkhe dos±bh±va½ d²peti. “Taca½ vikopetv±”ti vacanato rukkhatacampi pappaµikampi s±lakapitth±diniyy±sampi rukkhe allataca½ avikopetv± matthakato chinditv± gahetu½ vaµµati. 1023. Akkharacchindan±rahesu nuhikadali-±d²su rukkhesu, tatthaj±tesu t±lapaºº±dikesu v± akkhara½ likhato p±cittiyamud²rayeti yojan±. “Tatthaj±tes³”ti imin± rukkhato apan²tapaººesu likhitu½ vaµµat²ti byatirekato d²peti. 1024. “Pakkameva v±”ti visu½ vacanato “phala½ v±”ti imin± apakka½ phala½ gahita½. 1025. Phalini½s±khanti kh±dan±rahaphalavati½ jambus±kh±dika½ s±kha½. Gaºhato anupasampannass±ti gahetabba½. Saya½ kh±dituk±mo ceti tath± onamitv± s±khato ocinitv± dinnaphala½ sace saya½ kh±dituk±mo hoti. Eva½ d±tunti yath±vuttappak±ra½ n±metv± d±tu½. 1026. Para½ kañci ukkhipitv±ti añña½ kañci anupasampanna½ ukkhipitv±. Pupph±ni ocinantes³ti kusum±ni lunantesu. Ayameva vinicchayoti s±maññaniddesepi ettha attano n±metv± dinnas±kh±ya pupph±ni p±n²yav±satth±ya na gahetabb±ni. Anupasampanna½ ukkhipitv± pupph±ni ocin±petv± gahitapupph±ni gahetabb±n²ti ayamettha viseso. Yath±ha aµµhakath±ya½ “tehi pana pupphehi p±n²ya½ na v±setabba½. P±n²yav±satthikena s±maºera½ ukkhipitv± ocin±petabb±n²”ti (p±ci. aµµha. 92).