Nissaggiyakath±vaººan±
551. Eva½ aniyatakatha½ dassetv± id±ni nissaggiyakatha½ dassetum±ha “khoman”ti-±di Khomanti eva½n±maka½ c²vara½. Khomanti gacchavisesassa n±ma½, tassa v±kehi katac²vara½ k±raºopac±ravoh±ravasena “khoman”ti vutta½. Kapp±santi kapp±sasuttamaya½ c²vara½, idampi vuttanayeneva “kapp±san”ti vuccati. Koseyya½ n±ma kosak±rakimikosa½, kosena nibbatta½ sutta½ koseyya½. Idha pana tena koseyyasuttena nibbatta½ c²vara½ “koseyyan”ti vutta½. S±ºanti s±ºav±kasuttehi v±yitv± katac²vara½. Idañca khoma½ viya daµµhabba½. Bhaªganti khomasutt±d²ni sabb±ni, ekacc±ni v± missetv± katac²vara½. Idampi karaºappak±rena laddhan±maka½. “Bhaªga½ n±ma ek± gacchaj±ti, tass± v±kamayasuttehi v±yitv± katac²varan”ti keci. Imasmi½ pakkhe khoma½ viya gahetabba½. Kambalanti manussalomav±¼aloma½ vin± sesalomehi v±yitv± katac²vara½ vuttanti. Ida½ “c²vara½ n±ma channa½ c²var±na½ aññatara½ c²varan”ti (p±r±. 463) padabh±jane ca “khoma½ kapp±sika½ koseyya½ kambala½ s±ºa½ bhaªgan”ti (p±r±. aµµha. 2.462-463) aµµhakath±ya ca vutta½ sandh±y±ha. “J±tito”ti ida½ pam±º±dibhedassa vakkham±natt± vutta½. J±titoti khom±dis±maññato. S±maññañhi “j±t²”ti vuccati. D²gharassath³lasukhuman²lap²t±dibhedabhinn±na½ sabbesa½ vatth±vayav±na½ saªg±hikakhomasuttamayat±s±mañña½ j±t²ti vutta½ hoti. Eva½ sesesupi. 552. Duk³lanti eva½n±maka½ rukkhav±kamayac²vara½. Pattuººanti pattuººadese sañj±tavattha½. “Pattuººa½ koseyyaviseso”ti abhidh±nakose vutta½. Cinanti cinadese uppannavattha½. Som±rapaµµakanti som±radese uppannavattha½. “Som±racinapaµakan”tipi likhanti, soyevattho. Iddhijanti ehibhikkh³na½ puññiddhiy± nibbatta½ c²vara½. Devadinnanti devat±hi dinna½ c²vara½. Tañhi kapparukkhe nibbatta½, j±liniy± devakaññ±ya anuruddhattherassa dinnavatthasadisa½. Tass±ti j±tito chabbidhassa kappiyac²varassa. Ida½ chabbidhac²vara½ yath±raha½ anulomika½ vuttanti attho. Duk³lañhi s±ºassa anuloma½ v±kamayatt±, pattuºº±d²ni koseyyassa anulom±ni p±ºakehi katasuttamayatt±, iddhijampi khom±d²na½yeva aññatara½ hot²ti tesa½ anuloma½, devadinnampi khom±d²na½yeva anuloma½ hoti tesa½ aññatarabh±vato. Yath±ha–
“S±ºassa tu duk³lañhi, iddhija½ devadinnaka½;
khom±d²na½vasiµµha½tu, koseyyass±nulomikan”ti.
553. Tiººa½ c²var±na½ sam±h±ro tic²varanti pam±ºayutta½ saªgh±µi-±din±mena adhiµµhitac²varasseva n±matt± tadeva vuccati. Gaºanavasena ya½ kiñci c²varattaya½ na vattabba½. Samuddekadesopi yath± “samuddo”ti vuccati, eva½ adhiµµhitesu t²su c²varesu aññatara½ “tic²varan”ti vuccati. Parikkh±raco¼anti saªgh±µi-±divisiµµhan±mehi anadhiµµhita½ “anuj±n±mi bhikkhave ±y±mena aµµhaªgula½ sugataªgulena caturaªgulavitthata½ pacchima½ c²varan”ti (p±r±. 358) anuññ±ta½ pacchimac²varapariyanta½ katv± kat±katassa yassa kassaci c²varassa ru¼hisaññ±. Mukha½ sandam±nal±la½ puñchati eten±ti mukhapuñchananti kapolato nicca½ sandam±nal±l±na½ puñchanatth±ya anuññ±tassa c²varavisesassa n±ma½. Nis²danti etth±ti nis²dananti ca bhikkh³na½ attharitv± nis²ditu½ anuññ±tassa c²varassa n±ma½. Adhiµµheyy±ti “ima½ kaº¹uppaµicch±din”ti-±din± (vi. vi. 585) vakkham±nanayena n±ma½ gahetv± adhiµµheyy±ti attho. Paccattharaºameva c±ti saªghike mañcap²µhe sar²rasamphusanena ±pajjitabb±ya ±pattiy± mocanatth±ya tattha attharitv± paribhogatth±ya anuññ±ta½ paccattharaºac²varañca. 554. Ek±hanti vasanakiriy±ya accantasa½yoge upayogavacana½. Tic²varanti tic²varena. Vippavaseyy±ti “saªgh±µiy± v± uttar±saªgena v± antarav±sakena v±”ti (p±r±. 476) vuttatt± ekadese samud±yopac±ravasena avayavassa vacanato tiººa½ c²var±na½ aññataren±tipi vutta½ hoti. “Tath±”ti imin± “vin±”ti ida½ pacc±masati. Adhiµµh±ti adhiµµh±y±ti gahetabba½ “paµisaªkh± yoniso”ti (ma. ni. 1.22, 23; a. ni. 6.58) yath±, ettha “va¼añjiyam±nan”ti seso, adhiµµh±ya va¼añjiyam±na½ nis²dana½ tath± vin± catum±sa½ na vaseyy±ti yojan±. 555. Kappiyanti kappiyak±raºa½ n²l±divaººabhedakaraºa½. Kappiyanti ca k±raºe k±riy³pac±rena gahetabba½. Bindu½ datv±ti “n²la½ v± kaddama½ v± k±¼as±ma½ v±”ti (p±ci. 368) vuttalohamal±din± yena kenacipi maªgulapiµµhippam±º±dika½ bindu½ datv±. Tatth±ti tesu adhiµµh±tabbesu tic²var±d²su, niddh±raºe bhumma½. Tic²varanti niddh±ritabba½. Upapannanti yutta½. Pam±ºen±ti anantara½ vakkham±nena pam±ºena. Adhiµµh±tabbanti “ima½ saªgh±µi½ adhiµµh±m²”ti-±din± vakkham±nanayena n±ma½ vatv± adhiµµh±tabba½. Evak±rena pana n±ma½ vatv± na vikappetabbanti dasseti. Esa nayo sesac²varesupi. Vuttañheta½ bhagavat± “anuj±n±mi bhikkhave tic²vara½ adhiµµh±tu½, na vikappetun”ti-±di (mah±va. 358). Tasm± tic²var±d²ni adhiµµhahantena “ima½ saªgh±µi½ adhiµµh±m²”ti-±din± n±ma½ vatv± adhiµµh±tabba½. Vikappentena pana “ima½ saªgh±µin”ti-±din± tassa c²varassa n±ma½ aggahetv± “ima½ c²vara½ tuyha½ vikappem²”ti vikappetabba½. Tic²vara½ v± hotu añña½ v±, yadi ta½ ta½ n±ma½ gahetv± vikappeti, avikappita½ hoti atirekac²varaµµh±ne tiµµhati. Ta½ c²varanti sambandho. 556-7. “Upapanna½ pam±ºen±”ti ettha vuttappam±ºa½ dassetum±ha “pacchimanten±”ti-±di. Saªghaµitaµµhena saªgh±µi. Vatthakhaº¹±ni sibbanakammena saªghaµetv± katatt± “saªgh±µ²”ti c²var±na½ s±maññan±ma½. Idha pana ru¼hiy± antarav±sak±divisesan±mabyatiritte c²varavisese vattati. Muµµhipañcak±ti ettha ek±d²namaµµh±rasant±na½ saªkhy±sadd±na½ saªkhyeyye vattam±natt± pañcasaddo c²varappam±ºappakaraºato labbham±nahatthasaªkh±tarataneyeva pavattati, teneva muµµhisaddopi uttarapadalopena muµµhiratane vattati. Pañcanna½ p³raºo pañcamo, muµµhiy± pañcamo muµµhipañcamo. Muµµhipañcamo parim±ºametiss±ti “muµµhipañcamak±”ti vattabbe ma-k±ralopena “muµµhipañcak±”ti saªgh±µi vutt±. Muµµhittik±ti ettha vuttanayena saªkhyeyye vattam±no ti-saddo c²varappam±ºappakaraºato labbham±nahatthasaªkh±tarataneyeva vattati, teneva muµµhisaddopi uttarapadalopena muµµhiratane vattati. Tiººa½ p³raºo tatiyo, muµµhiy± tatiyo muµµhitatiyo, muµµhitatiyo parim±ºametiss±ti “muµµhitatiyak±”ti vattabbe tiya-paccayalopena “muµµhittik±”ti saªgh±µiyeva vuccati. Evamuparipi. Tiriyanti tiriyato. Uttamanten±ti ukkaµµhaparim±ºantena. Satthuno c²var³n±p²ti “tatrida½ sugatassa sugatac²varappam±ºa½, d²ghaso nava vidatthiyo sugatavidatthiy±, tiriya½ cha vidatthiyo”ti (p±ci. 548) vuttappam±ºasugatac²varato ³n±pi. Pi-saddo sambh±vane, ukkaµµhaparicchedena tattakampi vaµµati, tato ce ³na½ vattabbameva natth²ti attho. Antadvayasandassanena ubhayamajjhe ya½ pahonakaruccanakappam±ºa½, ta½ gahetabbanti dasseti. 558. Muµµhipañcakasaddo pubbe vuttanayenidha d²ghante vattati. Muµµhipañcako d²ghanto yassa, yasmi½ v± pam±ºeti viggaho, d²ghantato muµµhipañcakappam±ºen±ti vutta½ hoti. “Muµµhipañcaman”tipi likhanti. Tiriyantatoti vitth±rantato. A¹¹hahattho a¹¹ho uttarapadalopena, so teyyo tatiyo yassa pam±ºass±ti gahetabba½, ta½, a¹¹hateyyaratanappam±ºa½ hot²ti attho. Dvihattha½ v±ti dve hatth± yassa pam±ºass±ti viggaho, dviratanappam±ºa½ v± hot²ti attho. Idañca “tiriya½ dvihatthopi vaµµati. P±rupanenapi hi sakk± n±bhi½ paµicch±detun”ti (p±r±. aµµha. 2.469) aµµhakath±gatatt± vutta½. “Sese antarav±sake”ti ida½ yath±vuttaparim±ºena parimitac²varanidassana½. 559. Ahat±hatakapp±nanti ettha “vatth±nan”ti seso. Ahat±na½ vatth±nanti navavatth±na½. Ahatato kiñci ³n±ni ahatakapp±ni, tesa½ navavoh±r³pag±na½ katipayadhot±na½ vatth±nanti vutta½ hoti. Saªgh±µ²ti saªgh±µin±makac²vara½. Diguº±ti dupaµµakat±. 560. Utuddhaµ±nanti atikkantadivas±na½, bahuk±la½ niv±setv± pariccatt±nanti vutta½ hoti. Atha v± y±ni ututo uddhaµ±ni, tesa½ vatth±nanti gahetabba½, tiººa½ ut³namaññatara½ atikkamitv± µhit±na½ pur±ºavatth±nanti vutta½ hoti. C²var±nanti c²varatth±ni vatth±neva gahit±ni. Catugguº±ti catupaµµ±. Ses± duveti antarav±saka-uttar±saªg± dve. Yath±sukhanti yath±ruci. Pa½suk³lanti sus±n±d²su patitapilotikac²vara½. 561. “T²ºip²”ti-±d²su “tic²vare kayiram±ne sabba½ chinnaka½ nappahot²”ti p±¼iya½ ±gatavatthumhi “anuj±n±mi bhikkhave dve chinnak±ni eka½ achinnakan”ti (mah±va. 360) ±divacanato “c²varan”ti seso. Chinditabbanti vatth±ni chinditv± sibbetv± k±tabba½. Pahoti ceti vatth±ni chinditv± karaºe yadi c²varassa pahoti. Sabbes³ti t²su c²varesu. Appahontes³ti vatth±na½ chinditv± sibbanena appahontesu. Anv±dhikanti vatthe ³n±tireka½ apanetv± ±gantukapattasaªkh±ta½ anuv±ta½ c²varassa pariyante, majjhe ca yath±raha½ d²gharassaparim±ºayutta½ alliy±petabbanti vutta½ hoti. 562. Acchinna½ v±ti yath±vuttanayena acchinna½ v±. An±dinnanti an±dinna-±gantukapatta½ Tic²varanti t²su c²varesu ekekanti vutta½ hoti. Dubbhogen±ti duµµhu paribhogena Yath± paribhutta½ nassati, tath± kiliµµh±na½ dhovan±dimakatv± niv±san±din± paribhogena. 563-4. Kusinti ±y±mato ca vitth±rato ca anuv±ta½ c²varamajjhe t±disameva d²ghapattañca. Vuttañheta½ c²varakkhandha-aµµhakath±ya½ “kus²ti ±y±mato ca vitth±rato ca anuv±t±d²na½ d²ghapatt±nameta½ adhivacanan”ti (mah±va. aµµha. 345). A¹¹hakusinti anuv±tasadisa½ c²varamajjhe tattha tattha rassapatta½. Vuttampi ceta½ “a¹¹hakus²ti antarantar± rassapatt±na½ n±man”ti (mah±va. aµµha. 345). Maº¹alanti ekekasmi½ khaº¹e mah±maº¹ala½. Vuttampi ceta½ “maº¹alanti pañcakhaº¹ikac²varassa ekekasmi½ khaº¹e mah±maº¹alan”ti (mah±va. aµµha. 345). A¹¹hamaº¹alanti maº¹alassa anto nivesiyam±na½ khuddakamaº¹ala½. Vuttampi ceta½ “a¹¹hamaº¹alanti khuddakamaº¹alan”ti (mah±va. aµµha. 345). Vivaµµanti maº¹ala½, a¹¹hamaº¹alañc±ti dve ekato katv± sibbita½ vemajjhe khaº¹a½. Vuttampi ceta½ “vivaµµanti maº¹alañca a¹¹hamaº¹alañca ekato katv± sibbita½ majjhimakhaº¹an”ti (mah±va. aµµha. 345). Anuvivaµµanti majjhimakhaº¹assa ubhosu passesu sibbita½ tatheva dvimaº¹alapatta½ khaº¹advaya½. Vuttampi ceta½ “anuvivaµµanti tassa ubhosu passesu dve khaº¹±n²”ti (mah±va. aµµha. 345). B±hantanti tesa½ anuvivaµµ±na½ b±hirapasse sibbita½ b±hirakhaº¹advaya½. Vuttampi ceta½ “b±hantanti tesa½ anuvivaµµ±na½ bahi ekeka½ khaº¹an”ti (mah±va. aµµha. 345).