Vin²tavatthuvaººan±

180. Voh±ravasen±ti pubbabh±gavoh±ravasena, maraº±dhipp±yassa sanniµµh±pakacetan±kkhaºe karuº±ya abh±vato k±ruññena p±se baddhas³karamocana½ (p±r±. 153) viya na hot²ti adhipp±yo. “Yath±yun±”ti vuttamevattha½ “yath±nusandhin±”ti pariy±yantarena vutta½. Heµµh± kismiñci vijjam±ne s±µaka½ vali½ gaºh±t²ti ±ha “yasmi½ vali na paññ±yat²”ti. Paµivekkhaºañceta½ gih²na½ santake ev±ti daµµhabba½. P±¼iya½ musale ussiteti aññamañña½ upatthambhetv± dv²su musalesu bhitti½ apass±ya µhapites³ti attho. Udukkhalabhaº¹ikanti udukkhalatth±ya ±n²ta½ d±rubhaº¹a½. Paribandhanti bhojanaparibandha½, bhojanantar±yanti vutta½ hoti.
181. Aggak±rikanti ettha k±rika-saddassa bh±vavacanatt± “aggakiriyan”ti attha½ vatv±pi yasm± kiriya½ d±tu½ na sakk±, tasm± d±nasaªkh±t±ya aggakiriy±ya yuttapiº¹ap±tameva idha upac±rayuttiy± aggakiriy±ti gahetabbanti ±ha paµhama½ laddhapiº¹ap±tanti-±di.
182-3. Daº¹amuggaranikh±danavem±d²na½ vasen±ti ettha daº¹o n±ma d²ghadaº¹o. Muggaro n±ma rasso. Vema½ n±ma tantav±y±na½ vatthav±yana-upakaraºa½, yena v²ta½ tanta½ ghaµµenti. Vibhattibyattayen±ti vibhattivipariº±mena. Vises±dhigamoti sam±dhi vipassan± ca. Vises±dhigamanti lokuttaradhammapaµil±bha½. By±karitv±ti ±rocetv±, idañca visesassa adhigatabh±vadassanattha½ vutta½. Adhigatavises± hi diµµh±nugati-±pajjanattha½ lajj²bhikkh³na½ avassa½ adhigama½ by±karonti, adhigatavisesena pana aby±karitv±pi ±h±ra½ upacchinditu½ na vaµµati, adhigamantar±yavinodanatthameva ±h±r³pacchedassa anuññ±tatt± tadadhigame so na k±tabbova. Ki½ pan±dhigama½ ±rocetu½ vaµµat²ti ±ha sabh±g±nanti-±di. Bhaº¹aka½ v± dhovant±ti c²vara½ v± dhovant±. Dhovanadaº¹akanti c²varadhovanadaº¹a½.
185. Madd±petv± p±teti, visaªketoti yath±ºattiy± akatatt± vutta½, yadi pana ±º±pako maddanampi madd±panampi sandh±ya voh±ravasena “madditv± p±teh²”ti vadati, visaªketo natth²ti veditabba½. “Maraºavaººa½ v± sa½vaººeyy±”ti (p±r±. 171) vuttatt± ±ha “pariy±yo n±ma natth²”ti, pariy±yena ±pattimokkho na hot²ti adhipp±yo. Avij±yanatth±ya gabbhaggahaºato puretarameva bhesajja½ dentassa kucchiya½ uppajjitv± gabbho vinassat²ti imin± adhipp±yena dinne tath±marant±na½ vasena kammabaddho, kucchiya½ na uppajjissat²ti imin± adhipp±yena dinne uppajjitv± maratu v± m± v±, nevatthi kammabaddho.
Sahadhammik±nanti ekassa satthu s±sane sahasikkham±nadhamm±na½, sahadhamme v± sikkh±pade sikkhanabh±vena niyutt±na½. Samas²lasaddh±nanti-±din± duss²l±na½ bhinnaladdhik±nañca ak±tumpi labbhat²ti dasseti. ѱtakapav±ritaµµh±natoti attano tesa½ v± ñ±takapav±ritaµµh±nato. Ariyehi akat± ayuttavasena akatapubb± viññatti akataviññatti.
Paµiy±diyat²ti samp±diyati. Ak±tu½ na vaµµat²ti ettha dukkaµa½ vadanti, ayuttat±vaseneva panettha akaraºapaµikkhepo yutto, na ±pattivasen±ti gahetabba½. Y±va ñ±tak± passant²ti y±va tassa ñ±tak± passanti.
Pitubhagin² pitucch±. M±tubh±t± m±tulo. Nappahont²ti k±tu½ na sakkonti. Na y±cant²ti lajj±ya na y±canti. “¾bhoga½ katv±”ti vuttatt± aññath± dentassa ±pattiyeva. Keci pana “±bhoga½ akatv±pi d±tu½ vaµµat²”ti vadanti, ta½ na yutta½ bhesajjakaraºassa p±¼iya½ “an±patti bhikkhu p±r±jikassa, ±patti dukkaµass±”ti (p±r±. 187) eva½ antar±pattidassanavasena s±maññato paµikkhittatt±, aµµhakath±ya½ avuttappak±rena karontassa sutteneva ±patti siddh±ti daµµhabb±, teneva aµµhakath±yampi “tesaññeva santakan”ti-±di vutta½. Aññesanti as±lohit±na½, ten±ha etesa½ puttaparampar±y±ti-±di. Kulaparivaµµoti kulasmi½ ñ±tiparampar±. Bhesajja½ karontass±ti yath±vuttavidhin± karontassa, “t±vak±lika½ dass±m²”ti ±bhoga½ akatv± dentass±pi pana antar±patti dukkaµa½ vin± micch±j²va½ v± kulad³sana½ v± na hotiyeva, ten±ha– “vejjakamma½ v± kulad³sak±patti v± na hot²”ti. ѱtak±nañhi santaka½ y±citv±pi gahetu½ vaµµati, tasm± tattha kulad³san±di na siy±. Sabbapades³ti “c³¼am±tuy±”ti-±d²su sabbapadesu.
Upajjh±yassa ±har±m±ti ida½ upajjh±yena “mama ñ±tak±na½ bhesajja½ ±harath±”ti ±ºattehi kattabbavidhidassanattha½ vutta½, imin± ca s±maºer±d²na½ apacc±s±yapi parajanassa bhesajjakaraºa½ na vaµµat²ti dasseti. Vuttanayena pariyesitv±ti imin± “bhikkh±c±ravattena v±”ti imin±, “ñ±tis±maºereh²”ti imin± ca vuttamattha½ atidisati. Apacc±s²santen±ti ±gantukacor±d²na½ karonten±pi “manuss± n±ma upak±rak± hont²”ti attano tehi l±bha½ apatthayantena. Pacc±s±ya karontassa pana vejjakammakulad³san±didoso hot²ti adhipp±yo. “Eva½ upak±re kate s±sanaguºa½ ñatv± pas²danti, saªghassa v± upak±rak± hont²”ti karaºe pana doso natthi. Keci pana “apacc±s²santena ±gantuk±d²na½ paµikkhittapuggal±d²nampi d±tu½ vaµµat²”ti vadanti, ta½ na yutta½ kattabb±kattabbaµµh±navibh±gassaniratthakattappasaªgato “apacc±s²santena sabbesa½ d±tu½ k±tuñca vaµµat²”ti ettakamattasseva vattabbato. Apacc±s²sanañca micch±j²vakulad³san±didosanisedhanatthameva vutta½ bhesajjakaraºasaªkhat±ya imiss± antar±pattiy± muccanattha½ ±gantukacor±d²na½ anuññ±t±na½ d±neneva t±ya ±pattiy± muccanatoti gahetabba½. Teneva apacc±s²santen±pi ak±tabbaµµh±na½ dassetu½ saddha½ kulanti-±di vutta½. Pucchant²ti imin± diµµhadiµµharog²na½ pariy±yen±pi vatv± vicaraºa½ ayuttanti dasseti. Pucchitass±pi pana pacc±s²santassa pariy±yakath±pi na vaµµat²ti vadanti.
Samullapes²ti apacc±s²santo eva½ aññamañña½ katha½ samuµµh±pesi. ¾cariyabh±goti vinay±c±ra½ akopetv± bhesajj±cikkhaºena vejj±cariyabh±goti attho. Pupphap³janatth±ya sampaµicchiyam±na½ r³piya½ attano santakattabhajanena nissaggiyamev±ti ±ha “kappiyavasena g±h±petv±”ti, “amh±ka½ r³piya½ na vaµµati, pupphap³janattha½ puppha½ vaµµat²”ti-±din± paµikkhipitv± kappiyena kammena g±h±petv±ti attho.
Yadi “paritta½ karoth±”ti vutte karonti, bhesajjakaraºa½ viya gihikamma½ viya hot²ti “na k±tabban”ti vutta½. “Paritta½ bhaºath±”ti vutte pana dhammajjhesanatt± anajjhiµµhenapi bhaºitabbo dhammo, pageva ajjhiµµhen±p²ti “k±tabban”ti vutta½. C±letv± sutta½ parimajjitv±ti ida½ “paritt±ºa½ ettha pavesem²”ti cittena eva½ kate paritt±º± tattha pavesit± n±ma hot²ti vutta½. Vih±rato…pe… dukkaµanti ida½ aññ±takagahaµµhe sandh±ya vuttanti vadanti. P±desu udaka½ ±kiritv±ti ida½ tasmi½ dese c±rittavasena vutta½. Vuttañhi “tattha p±¼iy± nisinn±na½ bhikkh³na½ p±desu rogav³pasaman±di-atth±ya udaka½ siñcitv± paritta½ k±tu½ suttañca µhapetv± ‘paritta½ bhaºath±’ti vatv± gacchanti. Evañhi kariyam±ne yadi p±de apanenti, manuss± ta½ avamaªgalanti maññanti, rogo v± na v³pasamissat²”ti. Ten±ha “na p±d± apanetabb±”ti. Matasar²radassane viya kevala½ sus±nadassanepi “ida½ j±t±na½ satt±na½ khayagamanaµµh±nan”ti maraºasaññ± uppajjat²ti ±ha “s²vathikadassane…pe… ‘maraºassati½ paµilabhiss±m±’ti kammaµµh±nas²sena gantu½ vaµµat²”ti. Lesakappa½ akatv± samuppannasuddhacittena “pariv±ratth±ya ±gacchant³”ti vuttepi gantu½ vaµµati.
An±maµµhapiº¹ap±toti aggahita-aggo, aparibhuttoti attho. Kah±paºagghanako hot²ti imin± d±yakehi bahubyañjanena samp±detv± sakkacca½ dinnabh±va½ d²peti. Th±laketi saªghike ka½s±dimaye th±lake, pattopi ettha saªgayhati. Na vaµµat²ti imin± dukkaµanti dasseti. D±marikacorass±ti rajja½ patthentassa p±kaµacorassa. Ad²yam±nepi “na dent²”ti kujjhant²ti sambandho. ¾misassa dhammassa ca al±bhena attano parassa ca antare sambhavantassa chiddassa ca vivarassa paµisantharaºa½ pidahana½ paµisanth±ro, so pana dhamm±misavasena duvidho. Tattha ±misapaµisanth±ra½ sandh±ya “kassa k±tabbo, kassa na k±tabbo”ti vutta½. “¾gantukassa v±…pe… kattabbo yev±”ti saªkhepato vuttamattha½ p±kaµa½ k±tu½ ±gantuka½ t±v±ti-±dim±ha. Kh²ºaparibbayanti imin± agatibh±va½ k±ruññabh±janatañca dasseti, tena ca tabbidhur±na½ samiddh±na½ d±yak±d²na½ ±gantukattepi d±tu½ na vaµµat²ti siddha½ hoti. Taº¹ul±dimhi d±tabbe sati “avel±ya½…pe… na vattabbo”ti vutta½. “Apacc±s²santen±”ti vatv± pacc±s²sanappak±ra½ dassetu½ manuss± n±m±ti-±di vutta½. Ananuññ±t±na½ pana apacc±s²santen±pi d±tu½ na vaµµati saddh±deyyavinip±tatt±, pacc±s²s±ya pana sati kulad³sanampi hoti.
Ubb±setv±ti samantato tiyojana½ vilumpante manusse pal±petv±. Varapotthakacittattharaºanti anekappak±ra-itthipuris±di-uttamar³pavicitta½ attharaºa½.
187. Sattarasavaggiyesu pubbe ekassa aªgulipatodakena m±ritatt± sesesu so¼asajanesu udara½ ±ruhitv± nisinnameka½ µhapetv± “ses±pi pannarasa jan±”ti vutta½. Ad³halap±s±º± viy±ti ad³hale ±ropitap±s±º± viya. Kamm±dhipp±y±ti tajjan²y±dikammakaraº±dhipp±y±.
¾v±hetv±ti ±vis±petv±. R³pa½ katv± hatthap±d±d²ni chindant²ti tasmi½ piµµh±dimaye r³pe amanussa½ ±v±hetv± tassa hatthap±d±d²ni chindanti. Sakka½ devar±j±na½ m±reyy±ti ida½ sambh±vanavasena vutta½. Na hi t±dis± mah±nubh±v± yakkh± satthagh±t±rah± honti dev±surayuddhepi tesa½ satthappah±rena maraº±bh±v±.
188. Pah±ro na d±tabboti sambandho. Amanussa½ kodhacittena paharantassa dukkaµameva. Cikicch±dhipp±yena paharantassa an±c±roti gahetabbo. T±lapaººa½…pe… bandhitabbanti amanuss± t±lapaººabandhanena pal±yant²ti katv± vutta½, idañca gih²na½ vejjakammavasena k±tu½ na vaµµati.
189. Yo rukkhena otthatopi na marat²ti-±d²su ya½ vattabba½, ta½ bh³tag±masikkh±padaµµhakath±ya½ sayameva vakkhati, ta½ tattheva gahetabba½.
190. Dabb³pakaraº±n²ti kehici chinditv± µhapit±ni sapariggahit±ni sandh±ya vutta½. Tattha hi µh±n±c±van±bh±vena vin±s±dhipp±yassa dukkaµa½ vutta½. Khi¹¹±dhipp±yen±pi dukkaµanti sukkhatiº±d²su aggikaraºa½ sandh±ya vutta½, allesu pana k²¼±dhipp±yenapi karontassa p±cittiyameva. Paµipakkhabh³to, paµimukha½ gacchanto v± aggi paµaggi, tassa allatiº±d²supi d±na½ anuññ±ta½, ta½ dentena d³rato ±gacchanta½ d±vaggi½ disv± vih±rassa samantato ekakkhaºe adatv± ekadesato paµµh±ya vih±rassa samantato saºika½ jh±petv± yath± mahantopi aggi vih±ra½ p±puºitu½ na sakkoti, eva½ vih±rassa samant± abbhok±sa½ katv± paµaggi d±tabbo, so d±vaggino paµipatha½ gantv± ekato hutv± tena saha nibb±ti. Parittakaraºanti samant± rukkhatiº±dicchedanaparikh±khaºan±di-±rakkhakaraºa½, ten±ha tiºakuµik±na½ samant± bh³mitacchananti-±di.
191. Khettameva otiººatt± p±r±jikanti dv²su ekass±pi antogadhatt± “dv²h²”ti vuttakhette ekass±pi otiººatt± p±r±jika½, “dv²hi eva m±rehi na eken±”ti niyamite pana ekeneva m±rite natthi p±r±jikanti vadanti, eva½ dve eva puris±ti-±d²supi. Pubbe katas²sacchedapayogato añño payogo j²vitindriyupacchedako na upalabbhati, paµhamena payogenassa j²vitindriya½ upacchijjat²ti “s²sacchedakass±”ti vutta½, ya½ pana s±ratthad²paniya½ “j²vitindriyassa avijjam±natt±”ti k±raºa½ vutta½, ta½ ak±raºa½ j²vitindriyasannissitacittasantati½ vin± ukkhipanasannirujjhan±divasappavattassa gamanassa asambhavato. Na hi v±yuvegena paººapaµ±dayo viya k±yo gacchati, na ca ukkhipane pavatt±va cittajaviññatti-±dayova nikkhipan±dinopi hetubh³t±ti sakk± vattu½ vicchinditv± pavattanato. Pubbe an±hitaveg±pi hi k±ci sar²sapaj±ti dvidh± chinn± chedanamatt± dv²hi vibh±gehi katipayakkhaºa½ dv²su dis±su gacchati, tattha ca yasmi½ bh±ge hadayavatthu tiµµhati, tatraµµha½ pañcadv±r±vajjanacitta½ dv²supi bh±gesu k±yappas±de ghaµµita½ phoµµhabba½ ±lambitv± uppajjati, tato tad±rammaºameva yath±rahamekasmi½ bh±ge ekad± aññasmi½ aññad±ti eva½ pariy±yena k±yaviññ±ºa½ uppajjati, tato hadayavatthusmi½yeva sampaµicchan±div²thicitt±ni bhavaªgantarit±ni manodv±rav²thiviññ±º±ni ca viññattijanak±ni uppajjanti, ye hi ubhayabh±g± gacchanti v± calanti v± phandanti v±. Cittassa pana lahuparivattiy± ekakkhaºe ubhayabh±g±pi calant± viya upaµµhahanti, seyyath±pi n±ma kukku¼±dinarakesu nimuggasakalasar²rassa sattassa ekasmi½ khaºe sakalasar²repi k±yaviññ±ºadukkha½ uppajjam±na½ viya upaµµh±ti, eva½sampadamida½ daµµhabba½, tato pana yasmi½ bh±ge j²vitindriya½ sasesakammajar³pa½ nirujjhati, tattha k±yaviññ±ºa½ nappavattati, hadayavatthusahitabh±geyeva y±va j²vitindriyanirodh± pavattati.
Nanu narak±d²su ek±baddhe sar²re sabbattha pariy±yena k±yaviññ±ºasamuppatti yutt± hotu, dvidh± hutv± vicchinne pana bh±gadvaye kathanti? N±ya½ doso. Sar²re hi ek±baddhat± n±ma paramatthadhammabyatiritt± k±ci natthi parav±d²na½ avayav²-±di viya, kamm±di-ekak±raºapuñj±yattat±ya bah³na½ sahuppattiyeva ek±baddhat±. Tattha ca satthappah±r±diviruddhapaccayopanip±tena vibhinn±nampi kamm±di-ekak±raº±na½ puñj±yattat± na vigacchati, y±va s± na vigacchati, t±va avicchinn±va tattha viññ±ºappavatti. Vibhinn±na½ pana kammajar³p±na½ aññesañca sesatisantatir³p±nañca upatthambhanabh±vena cira½ pavattitu½ na sakkonti, y±va ca dharanti, t±va viññ±ºapaccay± honti, viññ±ºena ca tesa½ calanagaman±didesantaruppatti. Tasm± kabandhassapi dh±vakkhaºe saviññ±ºaj²vitindriya½ attheva, tañca s²sacchedakappayogeneva s²gha½ patati, tato aññappayogassa sar²re visesupp±danato puretarameva paµhameneva kiccanipphattito s²sacchedakasseva kammabaddhoti gahetabbo. Evar³p±n²ti kabandhavatthusadis±ni. Imassa vatthuss±ti ±gh±tanavatthussa. Atthad²paneti ekena purisena payogena v± m±ritat±saªkh±tassa atthassa d²pane.
192. P±naparibhogena vaµµat²ti sambandho. Eva½ pana vuttatt± “loºasov²raka½ y±mak±likan”ti keci vadanti, keci pana “gil±n±na½ p±katikameva, agil±n±na½ pana udakasambhinnan”ti vuttatt± “gu¼a½ viya satt±hak±likan”ti.

Iti samantap±s±dik±ya vinayaµµhakath±ya vimativinodaniya½

Tatiyap±r±jikavaººan±nayo niµµhito.