“Vikappanupaga½ pacchiman”ti ida½ sabbasaŖg±hikatt± vutta½. “Adhiµµh±nupaga½ pacchiman”tiasabbasaŖg±hika½. Na hi yattaka½ saŖgh±µi adhiµµh±nupaga½ pacchima½, tattaka½ antarav±sak±diadhiµµh±nupaga½ pacchima½ hoti adhiµµh±nassa bahuvidhatt±. Na eva½ vikappan±ya bhedo tass±ekavidhatt±ti veditabba½. “Ek±dase aruŗuggamane nissaggiyan”ti antima½ µhapetv±tato purimatarasminti attho veditabbo. Antima½ n±ma aparakattik±ya paµham±ruŗuggamana½.Tańhi k±latt± nissaggiya½ na karoti, tenev±ha accekac²varasikkh±padaµµhakath±ya½“chaµµhito paµµh±ya pana uppanna½ anaccekac²varampi paccuddharitv± µhapitac²varampi eta½ parih±ra½labhatiyev±”ti (p±r±. aµµha. 2.646-9). Ima½yeva naya½ sandh±ya “accekac²varassaanatthate kathine ek±dasadivas±dhiko m±so, atthate kathine ek±dasadivas±dhik± pańcam±s±, tato para½ ekadivasampi parih±ro natth²”ti tatthev±ha. Imasmi½ naye siddheanaccekac²vara½ dv±das±he na labhat²ti siddhameva hoti. Tato “anaccekac²vare anaccekac²varasańń²,an±patt²”ti (p±r±. 650) ettha accekac²varasadise ańńasmi½ anadhiµµhiteti siddha½hoti. Tattha pana “pańca m±s±”ti ukkaµµhaparicchedavacana½. Vassikas±µikańca avassikas±µikabh±va½patv± ek±dasam±se parih±ra½ labhat²ti veditabba½.
Das±h±tikkanta½ nissaggiyanti ettha ±pattivuµµh±ne “das±happaµicchanna½ pakkha-atirekapakkham±sa-atirekam±sapaµicchannan”ti-±divacanabhedoviya, na idha vacanabhedo, tasm± sa½vacchar±tikkantampi das±h±tikkantameva n±ma, tath±dutiyakathinepi sa½vaccharavippavutthampi rattivippavutthameva. Tatiye sa½vacchar±tikkantampim±s±tikkantameva n±m±ti veditabba½. “Anadhiµµhite adhiµµhitasańń² nissaggiya½ p±cittiyan”tiidamekassa tikap±cittiyassa ±dipadad²pana½. Esa nayo avikappiteti-±d²supi,tasm± ettha aµµhasu tikacchedesu eka½ vitth±retv± itaresa½ ekekam±dipada½ vitth±rehv±dve dve bhagavat±va saŖkhittatt±ti bah³supi tikacchedesu sambhavantesu ekoeva vuccati, “aya½ vinayassa dhammat±”ti vadanti. Dukkaµav±resu pana eka½ dukkaµa½vitth±retv± ses±ni satta tatheva saŖkhitt±ni. Tath± antimantimo ekeko an±pattikoµµh±sotiveditabba½.
An±patti antodas±hanti aya½ saŖkhepattho– ta½ das±haparama½ dh±retabba½. Ta½ atirekac²vara½yath±saka½ adhiµµh±na½ antodas±ha½ adhiµµheti v± vikappeti v± vissajjeti v± attanodhammat±ya nassati v± vinassati v± ¹ayhati v± ańńo v± ta½ acchinditv± gaŗh±ti viss±santov± gaŗh±ti p±cittiyato an±patti. Dukkaµato pana siy± ±patti siy± an±pattisańń±bhedena. Antim±na½ panettha dvinna½ pad±na½ vasena anacchinne acchinnasańń² nissaggiya½p±cittiya½. Aviss±sagg±he viss±sagg±hasańń² nissaggiya½ p±cittiyanti-±dik±dve tikap±cittiy±, dve ca dukkaµ± saŖkhitt±ti veditabb±. Ettha hi yadi antodas±ha½adhiµµheti, das±haparama½ aruŗa½ atikkamitv± tassa divasabh±ge adhiµµhahat²ti veditabba½.Aya½ t±va p±¼ivinicchayo.
Aµµhakath±ya½ pana ito garukatar±n²ti-±dimhi aya½ codan±pubbaŖgamo vinicchayo– gaŗµhipade panassa ito nissaµµhac²varad±nato garukampi ńattidutiyakamma½ yath± apalokanena karonti,evamida½ ńattiy± kattabbampi pakativacanena vaµµat²ti. Yadi eva½ pariv±re kammavaggassaaµµhakath±ya½ “ńattikammampi eka½ ńatti½ µhapetv±va k±tabba½, apalokanakamm±divasenana k±tabban”ti (pari. aµµha. 482) ya½ vutta½, tena virujjheyya. Teneta½ vuccati“tesa½ eta½ anuloman”ti, tasm± anulomanayeneva ta½ vutta½. Niyama½ pana yath±dvinna½ p±risuddhi-uposatho vin± ńattiy± hoti, eva½ dvinna½ nissaµµhac²varad±namp²ti vad±ma,tasm± “±yasmato dem±”ti vattu½ vaµµati. Katha½ paneta½ ń±tabbanti? Tadanulomatt±ti.Ekadeveda½ ńattikamma½ apalokanen±pi k±tu½ vaµµat²ti s±dhananti veditabbanti ±cariyo.Anugaŗµhipade panettha codana½ katv± “eta½ s±dhita½. Ńattikamma½ eka½ ńatti½ µhapetv±vak±tabban”ti p±¼iy± ±gata½ sandh±ya vutta½, ida½ pana p±¼iya½ n±gata½, lesato±haritv± vuttanti katv± eta½ apalokanen±pi vaµµat²ti.
468. Esa nayoti ańńesa½ c²varesu upacik±d²hi kh±yitesu mamapikh±yit±n²ti-±di. “Ańńena kata½…pe… s±dhakan”ti vacanato sam±naj±tika½,ekatthaj±tikańca tatiyakathina½ paµhamasam±namev±ti siddha½ hoti.
469. Tic²vara½ adhiµµh±tunti ettha tic²vara½ tic²var±dhiµµh±nena adhiµµh±tabbayuttaka½,ya½ v± tic²var±dhiµµh±nena adhiµµh±tu½ avikappetu½ anuj±n±mi, tassa adhiµµh±nak±laparicched±bh±vatosabbak±la½ icchantassa adhiµµh±tu½yeva anuj±n±mi, ta½ k±lapariccheda½ katv± vikappetu½n±nuj±n±mi. Sati pana paccaye yad± tad± v± paccuddharitv± vikappetu½ vaµµat²ti “an±pattiantodas±ha½ adhiµµheti, vikappet²”ti vacanato siddha½ hot²ti vuttameta½. Vassikas±µika½tato para½ vikappetu½yeva n±dhiµµh±tu½. Vatthańhi katapariyosita½ antocatum±sevass±nadivasa½ ±di½ katv± antodas±he adhiµµh±tu½ anuj±n±mi, catum±sato uddha½ attanosantaka½ katv± µhapituk±mena vikappetu½ anuj±n±m²ti attho. Sugatac²varato ³nakantitiŗŗampi c²var±na½ ukkaµµhaparicchedo. “Tic²vara½ pana parikkh±raco¼a½ adhiµµh±tu½ vaµµat²”tiv±de pana sati tath±r³papaccaye vaµµati. Yath± sati paccaye vikappetu½ vaµµat²ti s±dhitameta½,pageva ańńena adhiµµh±nena adhiµµh±tu½. “Antodas±ha½ adhiµµheti, vikappet²”tianiyamato vuttanti saŖgh±µi, uttar±saŖgo, antarav±sakanti adhiµµhit±nadhiµµhit±na½ sam±namevan±ma½. “Aya½ saŖgh±µ²”ti-±d²su (mah±va. 126) hi anadhiµµhit± vutt±. “Tic²varenavippavaseyy±”ti ettha adhiµµhit± vutt±. S±mantavih±re v±ti gocarag±mato vih±retidhammasiritthero. D³ratarepi labbhatev±ti ±cariyo. Anugaŗµhipadepi “s±mantavih±rev±ti desan±s²samatta½, tasm± µhapitaµµh±na½ sallakkhetv± d³re µhitampi adhiµµh±tabban”tivutta½. S±mantavih±ro n±ma yattha tadaheva gantv± nivattitu½ sakk±. Rattivippav±sa½rakkhantena tato d³re µhita½ adhiµµh±tu½ na vaµµati, eva½ kira mah±-aµµhakath±ya½ vuttanti.Keci “c²varava½se µhapita½ ańńo parivattitv± n±gadante µhapeti, ta½ aj±nitv± adhiµµhahantassapiruhati c²varassa sallakkhitatt±”ti vadanti. Adhiµµhahitv±ti parikkh±raco¼±divasena.Mahantataramev±ti-±di sabb±dhiµµh±nas±dh±raŗalakkhaŗa½ Tattha puna adhiµµh±tabbamev±tiadhiµµhitac²varassa ekadesabh³tatt±. Anadhiµµhitańce, adhiµµhitassa appabh±vena ekadesabh³ta½adhiµµhitasaŖkhyameva gacchati. Tath± adhiµµhitańce, anadhiµµhitassa ekadesabh³ta½ anadhiµµhitasaŖkhya½gacchat²ti hi lakkhaŗa½, na kevalańcettha dutiyapaµµameva, tatiyapaµµ±dikampi. Yath±ha“anuj±n±mi…pe… utuddhaµ±na½ duss±na½ catugguŗa½ saŖgh±µi½…pe… pa½suk³ley±vadatthan”ti (mah±va. 348).
Avases± bhikkh³ti vakkham±nak±le nisinn± bhikkh³. Tasm± vaµµat²ti yath± “anuj±n±mi,bhikkhave, tic²vara½ adhiµµh±tu½ na vikappetun”ti vutta½, eva½ parikkh±raco¼ampivutta½, na tassa ukkaµµhaparicchedo vutto, na ca saŖkhy±paricchedo, tasm± t²ŗipi c²var±nipaccuddharitv± “im±ni c²var±ni parikkh±raco¼±ni adhiµµh±m²”ti adhiµµhahitv± paribhuńjitu½vaµµat²ti attho. “Nidh±namukhametan”ti katha½ pańń±yat²ti ce? “Tena kho panasamayena bhikkh³na½ paripuŗŗa½ hoti tic²vara½, attho ca hoti pariss±vanehipi thavik±hip²”tietasmi½ vatthusmi½ “anuj±n±mi, bhikkhave, parikkh±raco¼an”ti (mah±va. 358)anuńń±tatt±. Bhikkh³nańca ekameva pariss±vana½, thavik± v± vaµµati, na dve v± t²ŗiv±ti paµikkhep±bh±vato vikappanupagapacchimappam±ŗ±ni, atirekappam±ŗ±ni v± pariss±van±d²niparikkh±r±ni kappant²ti siddha½. Yadi eva½ “ya½n³n±ha½ bhikkh³na½ c²vare s²ma½bandheyya½ mariy±da½ µhapeyyan”ti (mah±va. 346) vacanavirodhoti ce? Na, anusandhiy±aj±nanato, virodhato ca. Ki½ vutta½ hoti? C²varakkhandhake (mah±va. 326 ±dayo)paµhama½ gahapatic²vara½ anuńń±ta½, tato p±v±rakosiyakojavakambal±di. Tato “tenakho pana samayena saŖghassa ucc±vac±ni c²var±ni uppann±ni honti. Atha kho bhikkh³na½ etadahosi‘ki½ nu kho bhagavat± c²vara½ anuńń±ta½, ki½ ananuńń±ta”n’ti etasmi½ vatthusmi½“anuj±n±mi, bhikkhave, cha c²var±ni khoman”ti-±din± (mah±va. 339) kappiyac²varaj±tianuńń±t±, na pana saŖkhy±pam±ŗa½. Tato “addasa bhagav±…pe… sambahule bhikkh³ c²varehiubbhaŗ¹ite s²sepi c²varabhisi½ karitv± khandhepi c²varabhisi½ karitv± kaµiy±pi c²varabhisi½karitv± ±gacchante, disv±na bhagavato etadahosi…pe… yepi kho te kulaputt±imasmi½ dhammavinaye s²t±luk± s²tabh²ruk±, tepi sakkonti tic²varenay±petu½, ya½n³n±ha½ bhikkh³na½ c²vare s²ma½ bandheyya½ mariy±da½ µhapeyya½ tic²vara½anuj±neyyan”ti (mah±va. 346) c²vara½ anuńń±ta½, tańca kho ekameva. Chabbaggiy±pana micch± gahetv± bah³ni parihari½su. T±ni nesa½ atirekaµµh±ne µhit±ni honti.Tato “anuj±n±mi, bhikkhave, das±haparama½ atirekac²vara½ dh±retun”ti (mah±va. 347)anuńń±ta½, teneta½ pańń±yati. Atirek±ni bah³ni c²var±ni te parihari½su, “t±nidas±haparamameva dh±retu½ anuj±n±mi, na tamevekan”ti vadantena y± pubbe tic²var±dhiµµh±nasaŖkh±t±c²vare s²m±baddh±, mariy±d± ca µhapit±, t±ya satipi tic²varab±hullapariharaŗakkamo dassitodivasaparicchedavasena. Tato para½ “anuj±n±mi, bhikkhave, atirekac²vara½ vikappetun”ti(mah±va. 347) anuj±nantena vin±pi divasaparicchedena atirekac²varapariharaŗakkamo dassitotidvepi t±ni nidh±namukh±n²ti siddha½. Tath± parikkh±raco¼±dhiµµh±nampi siy±, ańńath± itarac²var±dhiµµh±n±nuj±nanavirodhosiy± s²m±mariy±daµµhapanavirodhato. Tic²var±dhiµµh±napańńattiyeva tic²varamariy±d± hoti.Tena vutta½ “p±µekka½ nidh±namukhametan”ti. “Paµhama½ tic²vara½ tic²var±dhiµµh±nenaadhiµµh±tabba½, puna pariharitu½ asakkontena paccuddharitv± parikkh±raco¼a½ adhiµµh±tabba½,na tveva ±ditova ida½ vuttan”ti vutta½. “Yath± tic²vara½ pariharitu½ asakkontassagil±nassa vippav±sasammuti anuńń±t±, agil±nassapi s±saŖkasikkh±pade (p±r±. 652)tassa antaraghare nikkhepo ca, tatopi sati paccaye ch±rattavippav±so, tatopi asakkontassapaccuddh±ro, paccuddhaµampi antodas±he adhiµµh±tu½, asakkontassa vikappan± ca anuńń±t±.Tatheva dvinnampi sammukh±parammukh±vikappan±na½ parasantakatt± vikappanapaccaye asati ‘parikkh±raco¼an’tiadhiµµhahitv± paribhuńjitu½ bhagavat± anuńń±ta½ siy±, yato tadadhipp±yańń³ eva½ vadant²”timah±paccariyampi vutta½. Pubbeti-±di “p±µekka½ nidh±namukhan”ti vuttassapayogadassanattha½ vutta½. Abaddhas²m±ya½ dupparih±ranti vikappan±di-atth±ya upac±ra½atikkamitv±pi gamanasambhavato.
Vassikas±µik± anatirittappam±ŗ±ti tass± ukkaµµhaparicchedassa vuttatt± vutta½.Paccattharaŗampi adhiµµh±tabbamev±ti “ida½, bhante, amh±ka½ sen±sanassa upari attharitabban”ti-±din±dinna½ n±dhiµµh±tabba½, “ida½ tumh±kan”ti dinna½ saya½ adhippeta½vaadhiµµh±tabbanti adhipp±yo. “Saki½ adhiµµhita½ adhiµµhitameva hoti, na puna paccuddhar²yatik±laparicched±bh±vato”ti likhita½. “Ekavacanenapi vaµµat²ti apare”ti vutta½.Bhesajjanavakammam±t±pitu-±d²na½ atth±y±ti ettha “imin± bhesajja½ cet±pess±mi,ida½ m±tuy± dass±m²”ti µhapentena adhiµµh±tabba½. “‘Ida½ bhesajjassa, ima½ m±tuy±’tivibhajantena adhiµµh±nakicca½ natth²ti apare”ti vutta½. “Sakabh±va½ mocetv± µhapana½sandh±y±h±”ti likhita½.