S±riputtamoggall±napabbajj±kath±vaººan±

60. Id±ni “tena kho pana samayena sañcayo paribb±jako”ti-±d²suapubbapadavaººana½ dassento “s±riputtamoggall±n±”ti-±dim±ha. Tattha s±r²br±hmaºiy±putto s±riputto, moggall²br±hmaºiy± putto moggall±no. Amh±ka½ kira(a. ni. aµµha. 1.1.189-190; dha. pa. aµµha. 1.10 s±riputtattheravatthu) bhagavato nibbattitopuretarameva s±riputto r±jagahanagarassa avid³re upatissag±me s±r²br±hmaºiy± n±makucchiya½ paµisandhi½ gaºhi. Ta½divasamevassa sah±yopi r±jagahasseva avid³re kolitag±memoggall²br±hmaºiy± kucchiya½ paµisandhi½ gaºhi. T±ni kira dvepi kul±ni y±vasattam± kulaparivaµµ± ±baddhapaµibaddhasah±y±neva. Tesa½ dvinna½ ekadivasameva gabbhaparih±ra½ada½su. Dasam±saccayena j±t±nampi tesa½ chasaµµhi dh±tiyo upanayi½su. N±maggahaºadivases±r²br±hmaºiy± puttassa upatissag±me jeµµhakulassa puttatt± “upatisso”ti n±ma½aka½su, itarassa kolitag±me jeµµhakulassa puttatt± “kolito”ti n±ma½ aka½su.Tena vutta½ “gihik±le upatisso kolitoti eva½ paññ±yam±nan±m±”ti.
A¹¹hateyyasatam±ºavakapariv±r±ti ettha pañcapañcasatam±ºavakapariv±r±tipi vadanti. Vuttañheta½aªguttaranik±yaµµhakath±ya½ (a. ni. aµµha. 1.1.189-190)–
“Upatissam±ºavakassa k²¼anatth±ya nadi½ v± uyy±na½ v± gamanak±le pañca suvaººasivik±sat±ni pariv±r±ni honti, kolitam±ºavakassa pañca ±jaññarathasat±ni. Dvepi jan± pañcapañcam±ºavakasatapariv±r± hont²”ti.

R±jagahe ca anusa½vacchara½ giraggasamajja½ n±ma hoti. Tesa½ dvinnampi ekaµµh±neyevamañcaka½ bandhanti. Dvepi ekatova nis²ditv± samajja½ passitv± hasitabbaµµh±ne hasanti,sa½vegaµµh±ne sa½vijjanti, d±ya½ d±tu½ yuttaµµh±ne d±ya½ denti. Tesa½ imin±va niy±menaekadivasa½ samajja½ passant±na½ parip±kagatatt± ñ±ºassa purimadivasesu viya hasitabbaµµh±neh±so v± sa½vegaµµh±ne sa½vijjana½ v± d±ya½ d±tu½ yuttaµµh±ne d±yad±na½ v± n±hosi.Dvepi pana jan± eva½ cintayi½su “ki½ ettha oloketabba½ atthi, sabbepimeappatte vassasate apaººattikabh±va½ gamissanti, amhehi pana eka½ mokkhadhamma½ gavesitu½vaµµat²”ti ±rammaºa½ gahetv± nis²di½su. Tato kolito upatissa½ ±ha “samma upatissa,na tva½ aññadivasesu viya haµµhapahaµµho, anattamanadh±tukosi, ki½ te sallakkhitan”ti.“Samma kolita, etesa½ olokane s±ro natthi, niratthakameta½, attano mokkhadhamma½gavesitu½ vaµµat²”ti ida½ cintayanto nisinnomh²ti. Tva½ pana kasm± anattamanoti.Sopi tatheva ±ha. Athassa attan± saddhi½ ekajjh±sayata½ ñatv± upatisso evam±ha “amh±ka½ubhinna½ sucintita½, mokkhadhamma½ pana gavesantehi ek± pabbajj± laddhu½ vaµµati, kassasantike pabbaj±m±”ti.

Tena kho pana samayena sañcayo paribb±jako r±jagahe paµivasati mahatiy± paribb±jakaparis±yasaddhi½. Te “tassa santike pabbajiss±m±”ti pañcahi m±ºavakasatehi saddhi½ sañcayassasantike pabbaji½su. Tesa½ pabbajitak±lato paµµh±ya sañcayo atirekal±bhaggayasaggappattoahosi. Te katip±heneva sabba½ sañcayassa samaya½ parimadditv± “±cariya, tumh±ka½j±nanasamayo ettakova, ud±hu uttaripi atth²”ti pucchi½su. Sañcayo “ettakova,sabba½ tumhehi ñ±tan”ti ±ha. Tassa katha½ sutv± cintayi½su “eva½ sati imassasantike brahmacariyav±so niratthako, maya½ mokkhadhamma½ gavesitu½ nikkhant±, so imassasantike upp±detu½ na sakk±, mah± kho pana jambud²po, g±manigamar±jadh±niyo carant±avassa½ mokkhadhammadesaka½ ±cariya½ labhiss±m±”ti. Te tato paµµh±ya “yattha yattha paº¹it±samaºabr±hmaº± atth²”ti suºanti, tattha tattha gantv± pañhas±kaccha½ karonti, tehi puµµha½pañha½ añño kathetu½ samattho n±ma natthi, te pana tesa½ pañha½ vissajjenti. Eva½ sakalajambud²pa½pariggaºhitv± nivattitv± sakaµµh±nameva ±gantv± “samma kolita, yo paµhama½ amata½adhigacchati so ±rocet³”ti katika½ aka½su. Imameva vatthu½ saªkhipitv± dassento“tatra nesa½ mah±jana½ disv±…pe… katika½ aka½s³”ti ±ha.
Tattha channaparibb±jakass±ti setapaµadharassa paribb±jakassa. Tena n±ya½ naggaparibb±jakotidasseti. P±s±dikena abhikkanten±ti-±d²su p±s±diken±ti pas±d±vahenas±ruppena samaº±nucchavikena. Abhikkanten±ti gamanena. Paµikkanten±tinivattanena. ¾lokiten±ti purato dassanena. Vilokiten±ti ito citodassanena. Samiñjiten±ti pabbasaªkocanena. Pas±riten±ti tesa½yeva pas±raºena.Sabbattha itthambh³talakkhaºe karaºavacana½, tasm± satisampajaññakehi vabhisaªkhatatt± p±s±dika-abhikkantapaµikkanta-±lokitavilokitasamiñjitapas±ritohutv±ti vutta½ hoti. Okkhittacakkh³ti heµµh±khittacakkhu. Iriy±pathasampannotit±ya p±s±dika-abhikkant±dit±ya sampanna-iriy±patho. Atthikehi upaññ±tanti“maraºe sati amatenapi bhavitabban”ti eva½ anum±nañ±ºena “atth²”ti upagata½ nibb±na½n±ma, ta½ magganto pariyesanto yann³n±ha½ ima½ bhikkhu½ piµµhito piµµhito anubandheyyantisambandho. Sudinnakaº¹e vuttappak±ranti “d±napat²na½ gharesu s±l± honti, ±san±nicettha paññatt±ni honti, upaµµh±pita½ udakakañjiya½, tattha pabbajit± piº¹±ya caritv±nis²ditv± bhuñjanti. Sace icchanti, d±napat²nampi santaka½ gaºhanti, tasm± tampiaññatarassa kulassa ²dis±ya s±l±ya aññatara½ kuµµam³lanti veditabban”ti eva½ vuttappak±ra½.
Appa½ v± bahu½ v± bh±sass³ti paribb±jako “aha½ upatisso n±ma, tva½ yath±sattiy±appa½ v± bahu½ v± p±vada, eta½ nayasatena nayasahassena paµivijjhitu½ mayha½ bh±ro”ticintetv± evam±ha. Nirodho ca nirodhup±yo ca ekadesasar³pekasesanayena “nirodho”tivuttoti dassento “atha v±”ti-±dim±ha. Paµip±dentoti nigamento. Ima½dhammapariy±ya½ sutv± viraja½ v²tamala½ dhammacakkhu½ udap±d²ti ettha paribb±jako paµhamapadadvayamevasutv± sahassanayasampanne sot±pattiphale patiµµhahi. Itarapadadvaya½ sot±pannak±le niµµh±s²tiveditabba½.
Bahukehi kappanahuteh²ti ettha dasa dasak±ni sata½, dasa sat±ni sahassa½, sahass±na½sata½ satasahassa½, satasahass±na½ sata½ koµi, koµisatasahass±na½ sata½ pakoµi, pakoµisatasahass±na½sata½ koµipakoµi, koµipakoµisatasahass±na½ sata½ ekanahutanti veditabba½.
61. Atha kho s±riputto paribb±jako yena moggall±no paribb±jakotenupasaªkam²ti (a. ni. aµµha. 1.1.189-190; dha. pa. aµµha. 1.10 s±riputtattheravatthu)sot±panno hutv± uparivisese appavattante “bhavissati ettha k±raºan”ti sallakkhetv±thera½ ±ha “bhante, m± upari dhammadesana½ va¹¹hayittha, ettakameva hotu, kaha½ amh±ka½satth± vasat²”ti. Ve¼uvane paribb±jak±ti. “Bhante, tumhe purato y±tha, mayha½eko sah±yako atthi, amhehi ca aññamañña½ katik± kat± ‘yo paµhama½ amata½ adhigacchati,so ±rocet³’ti, aha½ ta½ paµiñña½ mocetv± sah±yaka½ gahetv± tumh±ka½ gatamaggenevasatthu santika½ ±gamiss±m²”ti pañcapatiµµhitena therassa p±desu nipatitv± tikkhattu½padakkhiºa½ katv± thera½ uyyojetv± paribb±jak±r±m±bhimukho agam±si.
62. S±riputta½ paribb±jaka½ etadavoc±ti “ajja mayha½ sah±yassa mukhavaººo naaññadivasesu viya, addh± anena amata½ adhigata½ bhavissat²”ti amat±dhigama½ pucchanto etadavoca.Sopissa “±m±vuso, amata½ adhigatan”ti paµij±nitv± sabba½ pavatti½ ±rocetv±tameva g±tha½ abh±si. G±th±pariyos±ne moggall±no paribb±jako sot±pattiphale patiµµhahi.Tena vutta½ “atha kho moggall±nassa paribb±jakassa…pe… dhammacakkhu½ udap±d²”ti.Gacch±ma maya½, ±vuso, bhagavato santiketi “kaha½ samma satth± vasat²”ti pucchitv±“ve¼uvane kira samma, eva½ no ±cariyena assajittherena kathitan”ti vutte evam±ha.
S±riputtatthero ca n±mesa sad±pi ±cariyap³jakova, tasm± sah±ya½ moggall±na½ paribb±jaka½evam±ha “amhehi adhigata½ amata½ amh±ka½ ±cariyassa sañcayaparibb±jakassapi kathess±ma,bujjham±no paµivijjhissati, appaµivijjhanto amh±ka½ saddahitv± satthu santika½ gamissati,buddh±na½ desana½ sutv± maggaphalappaµivedha½ karissat²”ti. Tato dvepi jan± sañcayassasantika½ agama½su. Tena vutta½ “atha kho s±riputtamoggall±n± yena sañcayoparibb±jako tenupasaªkami½s³”ti. Upasaªkamitv± ca “±cariya, tva½ ki½ karosi, lokebuddho uppanno, sv±kkh±to dhammo, suppaµipanno saªgho, ±y±ma dasabala½passiss±m±”ti. So “ki½ vadatha t±t±”ti tepi v±retv± l±bhaggayasaggappavattimevanesa½ d²peti. Te “amh±ka½ evar³po antev±sikav±so niccameva hotu, tumh±ka½pana gamana½ v± agamana½ v± j±n±th±”ti ±ha½su. Sañcayo “ime ettaka½ j±nant± mamavacana½ na karissant²”ti ñatv± “gacchatha tumhe t±t±, aha½ mahallakak±le antev±sikav±sa½vasitu½ na sakkom²”ti ±ha. Te anekehipi k±raºasatehi ta½ bodhetu½ asakkont±attano ov±de vattam±na½ jana½ ±d±ya ve¼uvana½ agama½su. Pañcasu antev±sikasatesua¹¹hateyyasat± nivatti½su, a¹¹hateyyasat± tehi saddhi½ agama½su. Tena vutta½ “atha khos±riputtamoggall±n± t±ni a¹¹hateyy±ni paribb±jakasat±ni ±d±ya yena ve¼uvana½tenupasaªkami½s³”ti.
Vimutteti yath±vuttalakkhaºe nibb±ne tad±rammaº±ya phalavimuttiy± adhimutte ne s±riputtamoggall±neby±k±s²ti sambandho.
Eva½ by±karitv± ca satth± catuparisamajjhe dhamma½ desento nesa½ paris±ya cariyavasena dhammadesana½va¹¹hesi, µhapetv± dve aggas±vake sabbepi a¹¹hateyyasat± paribb±jak± arahatta½ p±puºi½su.Satth± “etha bhikkhavo”ti hattha½ pas±resi, sabbesa½ kesamassu antaradh±yi, iddhimayapattac²vara½k±yapaµibaddha½ ahosi. Aggas±vak±nampi iddhimayapattac²vara½ ±gata½, uparimaggattayakicca½pana na niµµh±ti. Kasm±? S±vakap±ram²ñ±ºassa mahantat±ya. Ath±yasm± mah±moggall±nopabbajitadivasato sattame divase magadharaµµhe kallav±¼ag±maka½ upaniss±ya samaºadhamma½karonto thinamiddha½ okkamanto satth±r± sa½vejito thinamiddha½ vinodetv± tath±gatenadinna½ dh±tukammaµµh±na½ suºantova uparimaggattayakicca½ niµµh±petv± s±vakap±ram²ñ±ºassamatthaka½ patto. S±riputtattheropi pabbajitadivasato addham±sa½ atikkamitv± satth±r±saddhi½ tameva r±jagaha½ upaniss±ya s³karakhataleºe viharanto attano bh±gineyyassa d²ghanakhaparibb±jakassavedan±pariggahasuttante desiyam±ne sutt±nus±rena ñ±ºa½ pesetv± parassa va¹¹hitabhatta½bhuñjanto viya s±vakap±ram²ñ±ºassa matthaka½ patto. Tenev±ha “mah±moggall±nattherosattahi divasehi arahatte patiµµhito, s±riputtatthero addham±sen±”ti.
Yadipi mah±moggall±natthero na cirasseva arahatta½ patto, dhammasen±patitato cirena, eva½ santepi s±riputtattherova mah±paññataro. Mah±moggall±nattherohi s±vak±na½ sammasanac±ra½ yaµµhikoµiy± upp²¼ento viya ekadesameva sammasanto sattadivase v±yamitv± arahatta½ patto. S±riputtatthero µhapetv± buddh±na½ paccekabuddh±nañcasammasanac±ra½ s±vak±na½ sammasanac±ra½ nippadesa½ sammasi, eva½ sammasanto addham±sa½ v±yami.Ukka½sagatassa s±vak±na½ sammasanac±rassa nippadesena pavattiyam±natt± s±vakap±ram²ñ±ºassaca tath± parip±cetabbatt±. Yath± hi puriso “veºuyaµµhi½ gaºhiss±m²”ti mah±jaµa½veºu½ disv± “jaµa½ chindantassa papañco bhavissat²”ti antarena hattha½ pavesetv± sampattamevayaµµhi½ m³le ca agge ca chinditv± ±d±ya pakkameyya, so kiñc±pi paµhamatara½ gacchati,yaµµhi½ pana s±ra½ v± uju½ v± na labhati. Aparo tath±r³pameva veºu½ disv± sace sampattayaµµhi½gaºhiss±mi, s±ra½ v± uju½ v± na labhiss±m²ti kaccha½ bandhitv± mahantena satthenaveºujaµa½ chinditv± s±r± ceva uj³ ca yaµµhiyo uccinitv± ±d±ya pakkameyya, aya½kiñc±pi pacch± gacchati, yaµµhiyo pana s±r± ceva uj³ ca labhati, eva½sampadamida½ imesa½dvinna½ ther±na½ padh±na½.
Sammasanac±ro ca n±mettha vipassan±bh³mi veditabb± sammasana½ carati etth±ti sammasanac±rotikatv±. Tattha buddh±na½ sammasanac±ro dasasahassalokadh±tuya½ sattasant±nagat± anindriyabaddh±ca saªkh±r±ti vadanti. Koµisatasahassacakkav±¼es³ti apare. Tath± hi attaniyavasenapaµiccasamupp±danaya½ otaritv± chatti½sakoµisatasahassamukhena buddh±na½ mah±vajirañ±ºa½pavatta½. Paccekabuddh±na½ sasant±nagatehi saddhi½ majjhimadesav±s²sattasant±nagat± anindriyabaddh±ca saªkh±r± sammasanac±roti vadanti. Jambud²pav±s²sant±nagat±ti keci. Sasant±nagatesabbadhamme parasant±nagate ca sant±navibh±ga½ akatv± bahiddh±bh±vas±maññato sammasana½, aya½s±vak±na½ sammasanac±ro. Moggall±natthero pana bahiddh± dhammepi sasant±navibh±gena kecikeci uddharitv± sammasi, tañca kho ñ±ºena phuµµhamatta½ katv±. Tena vutta½ “yaµµhikoµiy±upp²¼ento viya ekadesameva sammasanto”ti. Tattha ñ±ºena n±ma y±vat± neyya½ vattitabba½,t±vat± avattanato “yaµµhikoµiy± upp²¼ento viy±”ti vutta½, anupadadhammavipassan±yaabh±vato “ekadesameva sammasanto”ti vutta½. Dhammasen±patinopi yath±vuttas±vak±na½vipassan±ya bh³miyeva sammasanac±ro. Tattha pana thero s±tisaya½ niravasesa½ anupadañca samm±vipassi. Tena vutta½ “s±vak±na½ sammasanac±ra½ nippadesa½ sammas²”ti.
Ettha ca sukkhavipassak± lokiy±bhiññappatt± pakatis±vak± mah±s±vak± aggas±vak±paccekabuddh± samm±sambuddh±ti chasu janesu sukkhavipassak±na½ jh±n±bhiññ±hi anadhigatapaññ±nepuññatt±andh±na½ viya icchitapadesokkamana½ vipassan±k±le icchiticchitadhammabh±van± natthi,te yath±pariggahitadhammamatteyeva vipassana½ va¹¹henti. Lokiy±bhiññappatt± pana pakatis±vak±yena mukhena vipassana½ ±rabhanti, tato aññenapi vipassana½ vitth±rika½ k±tu½ sakkontivipulañ±ºatt±. Mah±s±vak± abhin²h±rasampannatt± tato s±tisaya½ vipassana½ vitth±rika½k±tu½ sakkonti. Aggas±vakesu dutiyo abhin²h±rasampattiy± sam±dh±nassa s±tisayatt±vipassana½ tatopi vitth±rika½ karoti. Paµhamo pana tatopi mah±paññat±ya s±vakehi as±dh±raºa½katv± vipassana½ vitth±rika½ karoti. Paccekabuddh± tehipi mah±bhin²h±rat±ya attanoabhin²h±r±nur³pa½ tatopi vitth±rika½ vipassana½ karonti. Buddh±na½ sammadeva parip³ritapaññ±p±ram²pabh±vit±sabbaññutaññ±º±dhigamassa anur³p± yath± n±ma katav±lavedhaparicayena sarabhaªgasadisena dhanuggahenakhitto saro antar± rukkhalat±d²su asajjam±no lakkheyeva patati, na sajjati na virajjati,eva½ antar± asajjam±n± avirajjam±n± vipassan± sammasan²yadhammesu y±th±vato n±n±nayehipavattati, ya½ “mah±vajirañ±ºan”ti vuccati.
Etesu ca sukkhavipassak±na½ vipassan±c±ro khajjotappabh±sadiso, abhiññappattapakatis±vak±na½d²pappabh±sadiso, mah±s±vak±na½ ukk±ppabh±sadiso, aggas±vak±na½ osadhit±rakappabh±sadiso,paccekabuddh±na½ candappabh±sadiso, samm±sambuddh±na½ rasmisahassapaµimaº¹itasaradas³riyamaº¹alasadisohutv± upaµµh±ti. Tath± sukkhavipassak±na½ vipassan±c±ro andh±na½ aµµhikoµiy± gamanasadiso, lokiy±bhiññappattapakatis±vak±na½ daº¹akasetugamanasadiso,mah±s±vak±na½ jaªghasetugamanasadiso, aggas±vak±na½ sakaµasetugamanasadiso, paccekabuddh±na½mah±jaªghamaggagamanasadiso, samm±sambuddh±na½ mah±sakaµamaggagamanasadiso. Tath± buddh±na½ paccekabuddh±nañcavipassan± cint±mayañ±ºasa½va¹¹hitatt± sayambh³ñ±ºabh³t±, itaresa½ sutamayañ±ºasa½va¹¹hitatt±paropadesasambh³t±ti veditabb±.
Id±ni ubhinnampi ther±na½ pubbayoga½ dassetu½ “at²te kir±”ti-±dim±ha. Ta½sabba½ utt±natthameva.
63. Giribbajanagaranti samant± pabbataparikkhitta½ vajasadisa½ hutv± tiµµhat²ti giribbajantieva½laddhan±ma½ r±jagahanagara½. Us³yanakiriy±ya kammabh±va½ sandh±ya “upayogatthe v±”tivutta½.

S±riputtamoggall±napabbajj±kath±vaººan± niµµhit±.