¾dittapariy±yasuttavaººan±
54. Id±ni tassa bhikkhusahassassa ±dittapariy±yadesan±ya arahattappatti½ dassetu½ “athakho bhagav±”ti-±di ±raddha½. Tattha gay±ya½ viharati gay±s²seti gay±n±mik±yanadiy± avid³re bhavatt± g±mo gay± n±ma, tassa½ gay±ya½ viharati. Sam²patthe ceta½ bhummavacana½.Gay±g±massa hi avid³re gay±ti ek± pokkharaº²pi atthi nad²pi gay±s²san±mako hatthikumbhasadisopiµµhip±s±ºopi. Yattha bhikkhusahassassa ok±so pahoti, bhagav± tattha viharati. Tenavutta½ “gay±s²se”ti, gay±g±massa ±sanne gay±s²san±make piµµhip±s±ºe viharat²tivutta½ hoti. Bhikkh³ ±mantes²ti tesa½ sapp±yadhammadesana½ vicinitv± ta½ desess±m²ti±mantesi. Bhagav± hi ta½ iddhimayapattac²varadhara½ samaºasahassa½ ±d±ya gay±s²sa½ gantv± tenapariv±rito nis²ditv± “katar± nu kho etesa½ dhammakath± sapp±y±”ti cintento“ime s±ya½ p±ta½ aggi½ paricaranti, imesa½ dv±das±yatan±ni ±ditt±ni sampajjalit±niviya katv± dassess±mi, eva½ ime arahatta½ p±puºitu½ sakkhissant²”ti sanniµµh±namak±si.Atha nesa½ tath± desetu½ “sabba½, bhikkhave, ±dittan”ti-±din± ima½ ±dittapariy±ya½abh±si.Tattha (sa½. ni. aµµha. 3.4.23) sabba½ n±ma catubbidha½ sabbasabba½ ±yatanasabba½ sakk±yasabba½padesasabbanti. Tattha–
“Na tassa addiµµhamidhatthi kiñci;
atho aviññ±tamaj±nitabba½;
sabba½ abhiññ±si yadatthi neyya½;
tath±gato tena samantacakkh³”ti (mah±ni. 156; c³¼ani. dhotakam±ºavapucch±niddesa 32;paµi. ma. 1.121)–
Ida½ sabbasabba½ n±ma. “Sabba½ vo, bhikkhave, desess±mi, ta½ suº±th±”ti (sa½.ni. 4.23) ida½ ±yatanasabba½ n±ma. “Sabbadhammam³lapariy±ya½ vo, bhikkhave, desess±m²”ti(ma. ni. 1.1) ida½ sakk±yasabba½ n±ma. “Sabbadhammesu v± paµhamasamann±h±ro uppajjaticitta½ mano m±nasa½ tajj± manoviññ±ºadh±t³”ti ida½ padesasabba½ n±ma. Iti pañc±rammaºamatta½padesasabba½, tebh³mak± dhamm± sakk±yasabba½, catubh³mak± dhamm± ±yatanasabba½, ya½kiñci neyya½ sabbasabba½. Padesasabba½ sakk±yasabba½ na p±puº±ti tassa tebh³makadhammesupiekadesassa asaªgaºhanato. Sakk±yasabba½ ±yatanasabba½ na p±puº±ti lokuttaradhamm±na½asaªgaºhanato. ¾yatanasabba½ sabbasabba½ na p±puº±ti. Kasm±? Yasm± ±yatanasabbena catubh³makadhamm±vapariggahit± na lakkhaºapaññattiyoti. Imasmi½ pana sutte ±yatanasabba½ adhippeta½, tatth±piidha vipassanupagadhamm±va gahetabb±.
Cakkh³ti (dha. sa. aµµha. 596; sa½. ni. aµµha. 3.4.1) dve cakkh³ni ñ±ºacakkhu ceva ma½sacakkhuca. Tattha ñ±ºacakkhu pañcavidha½ buddhacakkhu dhammacakkhu samantacakkhu dibbacakkhu paññ±cakkh³ti.Tesu buddhacakkhu n±ma ±say±nusayañ±ºañceva indriyaparopariyattañ±ºañca, ya½ “buddhacakkhun±loka½ volokento”ti (d². ni. 2.69; ma. ni. 1.283) ±gata½. Dhammacakkhun±ma heµµhim± tayo magg± t²ºi ca phal±ni, ya½ “viraja½ v²tamala½ dhammacakkhu½ udap±d²”ti(d². ni. 1.355; sa½. ni. 5.1081) ±gata½. Samantacakkhu n±ma sabbaññutaññ±ºa½,ya½ “p±s±dam±ruyha samantacakkh³”ti (d². ni. 2.70; ma. ni. 1.282) ±gata½.Dibbacakkhu n±ma ±lokava¹¹hanena uppannañ±ºa½, ya½ “dibbena cakkhun± visuddhen±”ti(ma. ni. 1.148, 284) ±gata½. Paññ±cakkhu n±ma catusaccaparicchedakañ±ºa½, ya½“cakkhu½ udap±d²”ti (sa½. ni. 5.1081; mah±va. 15) ±gata½. Ma½sacakkhupi duvidha½sasambh±racakkhu pas±dacakkh³ti. Tesu yv±ya½ akkhik³pake akkhipaµalehi pariv±ritoma½sapiº¹o, yattha catasso dh±tuyo vaººagandharasoj± sambhavo j²vita½ bh±vocakkhuppas±do k±yappas±doti saªkhepato terasa sambh±r± honti, vitth±rato pana catassodh±tuyo vaººagandharasoj± sambhavoti ime nava catusamuµµh±navasena chatti½sa, j²vita½ bh±vocakkhuppas±do k±yappas±doti ime kammasamuµµh±n± t±va catt±roti catt±l²sa sambh±r±honti, ida½ sasambh±racakkhu n±ma. Ya½ panettha setamaº¹alaparicchinnena kaºhamaº¹alenapariv±rite diµµhimaº¹ale sanniviµµha½ r³padassanasamattha½ pas±damatta½, ida½ pas±dacakkhu n±ma.Tassa tato paresañca sot±d²na½ vitth±rakath± visuddhimagge (visuddhi. 2.436) vutt±va.Tattha yadida½ pas±dacakkhu, tañca gahetv± bhagav± “cakkhu ±dittan”ti-±dim±ha. Tattha±dittanti paditta½, sampajjalita½ ek±dasahi agg²hi ekaj±l²bh³tanti attho.Cakkhusannissita½ viññ±ºa½ cakkhuviññ±ºa½, cakkhussa v± k±raºabh³tassa viññ±ºa½ cakkhuviññ±ºa½.K±ma½ r³p±lokamanasik±r±dayopi tassa viññ±ºassa k±raºa½, te pana s±dh±raºak±raºa½,cakkhu as±dh±raºanti as±dh±raºak±raºen±ya½ niddeso yath± “yavaªkuro”ti. Sotaviññ±º±d²supieseva nayo. Cakkhusannissito phasso cakkhusamphasso, cakkhuviññ±ºasampayuttaphassasseta½ adhivacana½. Sotasamphass±d²supi eseva nayo. Cakkhusamphassapaccay± uppajjati vedayitanti cakkhusamphassa½ m³lapaccaya½ katv± uppann± sampaµicchanasant²raºavoµµhabbanajavanavedan±.Cakkhuviññ±ºasampayutt±ya pana vedan±ya cakkhusamphassassa paccayabh±ve vattabbameva natthi.Cakkhusamphasso hi sahaj±t±ya vedan±ya sahaj±t±divasena, asahaj±t±ya upanissay±divasenapaccayo hoti. Teneva “cakkhusamphassapaccay± uppajjati vedayita½ sukha½ v± dukkha½v± adukkhamasukha½ v±”ti vutta½. Sotadv±ravedan±d²supi eseva nayo. Etthapana manoti bhavaªgacitta½ manodv±rassa adhippetatt±. Dhamm±ti dhamm±rammaºa½. Manoviññ±ºantisah±vajjanaka½ javana½. Manosamphassoti bhavaªgasahaj±to phasso. Vedayitanti ±vajjanavedan±yasaddhi½ javanavedan±. Bhavaªgasampayutt±ya pana vedan±ya gahaºe vattabbameva natthi. ¾vajjana½v± bhavaªgato amocetv± manoti s±vajjana½ bhavaªga½ daµµhabba½. Dhamm±ti dhamm±rammaºameva.Manoviññ±ºanti javanaviññ±ºa½. Manosamphassoti bhavaªg±vajjanasahaj±tophasso. Vedayitanti javanasahaj±t± vedan±, bhavaªg±vajjanasahaj±t±pi vaµµatiyeva.R±gaggin±ti-±d²su r±gova anudahanaµµhena agg²ti r±gaggi. R±go hi tikhiºa½hutv± uppajjam±no satte anudahati jh±peti, tasm± “agg²”ti vuccati. Itaresupidv²su eseva nayo. Tatrim±ni vatth³ni (d². ni. aµµha. 3.305; vibha. aµµha. 924)–ek± daharabhikkhun² cittalapabbatavih±re uposath±g±ra½ gantv± dv±rap±lar³pa½ olokayam±n±µhit±. Athass± anto r±go tikhiºataro hutv± uppanno, tasm± ta½samuµµh±n± tejodh±tuativiya tikhiºabh±vena saddhi½ attan± sahaj±tadhammehi hadayapadesa½ jh±pesi yath± ta½ b±hir±tejodh±tu sannissaya½, tena s± bhikkhun² jh±yitv± k±lamak±si. Bhikkhuniyo gaccham±n±“aya½ dahar± µhit±, pakkosatha nan”ti ±ha½su. Ek± gantv± “kasm± µhit±s²”tihatthe gaºhi. Gahitamatt± parivattitv± papat±. Ida½ t±va r±gassa anudahanat±ya vatthu.Dosassa pana anudahanat±ya manopadosik± dev± daµµhabb±. Tesu (d². ni. aµµha. 1.47-48)kira eko devaputto “nakkhatta½ k²¼iss±m²”ti sapariv±ro rathena v²thi½ paµipajjati.Athañño nikkhamanto ta½ purato gacchanta½ disv± “bho aya½ kapaºo adiµµhapubba½ viya eta½disv± p²tiy± uddhum±to viya bhijjam±no viya ca gacchat²”ti kujjhati. Purato gacchantopinivattitv± ta½ kuddha½ disv± kuddh± n±ma suvij±n± hont²ti kuddhabh±vamassa ñatv±“tva½ kuddho mayha½ ki½ karissasi, aya½ sampatti may± d±nas²l±d²na½ vasena laddh±, natuyha½ vasen±”ti paµikujjhati. Ekasmiñhi kuddhe itaro akuddho rakkhati. Kuddhassahi so kodho itarasmi½ akujjhante anup±d±no ekav±rameva uppattiy± an±sevano c±vetu½na sakkoti, udaka½ patv± aggi viya nibb±yati, tasm± akuddho ta½ cavanato rakkhati.Ubhosu pana kuddhesu ekassa kodho itarassa paccayo hoti, tassapi kodho itarassa paccayohot²ti ubho kandant±na½yeva orodh±na½ cavanti. Ubhosu hi kuddhesu bhiyyo bhiyyoaññamaññamhi pariva¹¹hanavasena tikhiºasamud±c±ro nissayadahanaraso kodhouppajjam±no hadayavatthu½ niddahanto accantasukhum±la½ karajak±ya½ vin±seti, tato sakalopiattabh±vo antaradh±yati. Ida½ dosassa anudahanat±ya vatthu.Mohassa pana anudahanat±ya khi¹¹±padosik± dev± daµµhabb±. Mohavasena hi tesa½ satisammosohoti, tasm± khi¹¹±vasena ±h±rak±la½ ativattetv± k±la½ karonti. Te (d². ni.aµµha. 1.45-46) kira puññavises±dhigatena mahantena attano sirivibhavena nakkhatta½ k²¼ant±t±ya sampattimahantat±ya “±h±ra½ paribhuñjimha, na paribhuñjimh±”tipi na j±nanti.Atha ek±h±r±tikkamanato paµµh±ya nirantara½ kh±dant±pi pivant±pi cavantiyeva na tiµµhanti.Kasm±? Kammajatejassa balavat±ya. Manuss±nañhi kammajatejo mando, karajak±yo balav±.Tesa½ tejassa mandat±ya karajak±yassa balavat±ya satt±hampi atikkamitv± uºhodaka-acchay±gu-±d²hisakk± vatthu½ upatthambhetu½. Dev±na½ pana tejo balav± hoti u¼±rapuññanibbattatt±u¼±ragarusiniddhasudh±h±rajiraºato ca, karaja½ manda½ mudusukhum±labh±vato. Teneva hibhagav± indas±laguh±ya½ pakatipathaviya½ patiµµh±tu½ asakkonta½ sakka½ devar±j±na½ “o¼±rikak±ya½adhiµµh±h²”ti ±ha, tasm± te eka½ ±h±ravela½ atikkamitv± saºµh±tu½ na sakkonti.Yath± n±ma gimh±na½ majjhanhike tattap±s±ºe µhapita½ paduma½ v± uppala½ v± s±yanhasamayeghaµasatenapi siñciyam±na½ p±katika½ na hoti vinassatiyeva, evameva pacch± nirantara½kh±dant±pi pivant±pi cavantiyeva na tiµµhanti.Ko pana tesa½ ±h±ro, k± ±h±ravel±ti? Sabbesampi k±m±vacaradev±na½ sudh±±h±ro, so heµµhimehi heµµhimehi uparim±na½ uparim±na½ paº²tatamo hoti. Ta½ yath±saka½divasavasena divase divase bhuñjanti. Keci pana “bi¼±rapadappam±ºa½ sudh±h±ra½ bhuñjanti.So jivh±ya µhapitamatto y±va kesagganakhagg± k±ya½ pharati, tesa½yeva divasavasena sattadivasa½y±panasamatthova hot²”ti vadanti.Ke pana te khi¹¹±padosik± n±ma dev±ti? Ime n±m±ti aµµhakath±ya½ vic±raº± natthi,“kammajatejo balav± hoti, karaja½ mandan”ti avisesena vuttatt±pana ye keci kaba¼²k±r±h±r³paj²vino eva½ karonti, te eva½ cavant²ti veditabb±.Keci pan±hu “nimm±naratiparanimmitavasavattino te dev±. Khi¹¹±ya padussanamattenevahete khi¹¹±padosik±ti vutt±”ti. Manopadosik± pana c±tumah±r±jik±ti aµµhakath±yamevavutta½. Keci pana “khi¹¹±padosik±pi c±tumah±r±jik±yev±”ti vadanti. Eva½t±va r±g±dayo tayo anudahanaµµhena “agg²”ti veditabb±. J±ti-±dittaya½ pana n±nappak±radukkhavatthubh±venaanudahanato aggi. Sok±d²na½ anudahanat± p±kaµ±yeva. Sesamettha vuttanayameva.Iti imasmi½ sutte dukkhalakkhaºa½ kathita½ cakkh±d²na½ ek±dasahi agg²hi ±dittabh±venadukkhamat±ya dukkhabh±vassa kathitatt±.
¾dittapariy±yasuttavaººan± niµµhit±.
Uruvelap±µih±riyakath±vaººan± niµµhit±.