Anattalakkhaºasuttavaººan±

20. ¾mantes²ti ±s±¼h²puººamadivase dhammacakkappavattanato paµµh±ya anukkamena sot±pattiphalepatiµµhite aññ±sikoº¹aññappamukhe pañcavaggiye “id±ni tesa½ ±savakkhay±ya dhamma½ desess±m²”tipañcamiy± pakkhassa ±mantesi. Anatt±ti avasavattanaµµhena as±mikaµµhena suññataµµhenaattapaµikkhepaµµhen±ti eva½ cat³hi k±raºehi anatt±. Tattha “uppanna½ r³pa½ µhiti½m± p±puº±tu, µh±nappatta½ m± j²ratu, jarappatta½ m± bhijjatu, udayabbayehi m± kilamayat³”tina ettha kassaci vas²bh±vo atthi, sv±yamassa avasavattanaµµho. S±mibh³tassa kassaci abh±voas±mikaµµho. Niv±s²k±rakavedaka-adhiµµh±yakavirahena tato suññat± suññataµµho.Paraparikappita-attasabh±v±bh±vo eva attapaµikkhepaµµho. Id±ni anattata½yeva vibh±vetu½“r³pañca hida½ bhikkhave”ti-±dim±ha. Tattha att± abhaviss±ti k±rako vedakosaya½vas²ti eva½bh³to att± abhaviss±ti adhipp±yo. Evañhi sati r³passa ±b±dh±yasa½vattana½ ayujjam±naka½ siy±. K±mañcettha “yasm± ca kho, bhikkhave, r³pa½ anatt±,tasm± r³pa½ ±b±dh±ya sa½vattat²”ti r³passa anattat±ya dukkhat± vibh±vit± viya dissati,tath±pi “yasm± r³pa½ ±b±dh±ya sa½vattati, tasm± anatt±”ti p±kaµ±ya s±b±dhat±yar³passa attas±r±bh±vo vibh±vito, tato eva ca “na ca labbhati r³pe ‘eva½ me r³pa½ hotu,eva½ me r³pa½ m± ahos²’ti” r³pe kassaci anissarat± tassa ca avasavattan±k±ro dassito.Vedan±d²supi eseva nayo.
21. Ta½ ki½maññatha bhikkhaveti ida½ kasm± ±raddha½? Ettakena µh±nena anattalakkhaºamevakathita½, na aniccadukkhalakkhaº±ni, id±ni t±ni dassetv± samodh±netv±t²ºipi lakkhaº±ni dassetu½ idam±raddhanti veditabba½. Anicca½ bhanteti bhante yasm±hutv± na hoti, tasm± anicca½. Yasm± pubbe asanta½ paccayasamav±yena hutv± uppajjitv±puna bhaªgupagamanena na hoti, tasm± na niccanti anicca½, addhuvanti adhipp±yo. Atha v±upp±davayavantat±ya t±vak±likat±ya vipariº±makoµiy± niccappaµikkhepatoti imehipik±raºehi anicca½. Ettha khaºe khaºe uppajjanavasena nirujjhanavasena ca pavattanato upp±davayavantat±.Taªkhaºikat±ya t±vak±likat±. Vipariº±mavantat±ya vipariº±makoµi. R³pañhiupp±d±divik±r±pajjanena vipariº±manta½ vin±sa½ p±puº±ti. Niccasabh±v±bh±vo evaniccapaµikkhepo. Anicc± hi dhamm±, teneva attano aniccabh±vena atthato niccata½paµikkhipanti n±ma.
Dukkha½ bhanteti bhante paµip²¼an±k±rena dukkha½. Upp±dajar±bhaªgavasena hi r³passa nirantara½b±dhati, paµip²¼an±k±renassa dukkhat±. Atha v± sant±paµµhena dukkhamaµµhena dukkhavatthukaµµhenasukhapaµikkhepaµµhena c±ti cat³hi k±raºehi dukkha½. Ettha ca sant±po n±ma dukkhadukkhat±divasenasant±pana½ paridahana½. Tato evassa dussahat±ya dukkhamat±. Tissanna½ dukkhat±na½ sa½s±radukkhassaca adhiµµh±nat±ya dukkhavatthukat±. Sukhasabh±v±bh±vo eva sukhapaµikkhepo. Vipariº±madhammantijar±ya maraºena ca vipariº±masabh±va½. Kalla½ n³ti yutta½ nu. Tanti eva½ anicca½dukkha½ vipariº±madhamma½ r³pa½. Eta½ mam±ti taºh±g±ho mamaªk±rabh±vato. Esohamasm²tim±nag±ho ahaªk±rabh±vato. Eso me att±ti diµµhig±ho attabh±vavipall±sagg±hato.Taºh±g±ho cettha aµµhasatataºh±vicaritavasena, m±nag±ho navavidham±navasena, diµµhig±hodv±saµµhidiµµhivasena veditabbo. Imesa½ tiººa½ taºh±m±nadiµµhig±h±na½ vasena yutta½nu ta½ samanupassitunti vutta½ hoti.
Iti bhagav± aniccadukkhavasena anattalakkhaºa½yeva dassesi. Bhagav± hi katthaci aniccavasenaanattata½ dasseti, katthaci dukkhavasena, katthaci ubhayavasena. Tath± hi “cakkhu att±tiyo vadeyya, ta½ na upapajjati, cakkhussa upp±dopi vayopi paññ±yati. Yassa kho pana upp±dopivayopi paññ±yati, ‘att± me uppajjati ceva veti c±’ti iccassa evam±gata½ hoti,tasm± ta½ na upapajjati. ‘Cakkhu att±’ti yo vadeyya, iti cakkhu anatt±”tiimasmiñca chachakkasutte (ma. ni. 3.422) aniccavasena anattata½ dassesi. “R³pañcahida½, bhikkhave, att± abhavissa…pe… eva½ me r³pa½ m± ahos²”ti imasmi½yevaanattalakkhaºasutte dukkhavasena anattata½ dassesi. “R³pa½, bhikkhave, anicca½, yadanicca½ta½ dukkha½, ya½ dukkha½ tadanatt±, yadanatt±, ta½ ‘neta½ mama, nesohamasmi, na me soatt±’ti evameta½ yath±bh³ta½ sammappaññ±ya daµµhabban”ti imasmi½ arahantasutte (sa½.ni. 3.76-77) ubhayavasena anattata½ dassesi. Kasm±? Anicca½ dukkhañca p±kaµa½,anatt± ap±kaµa½. Paribhogabh±jan±d²su hi bhinnesu “aho aniccan”ti vadanti, “ahoanatt±”ti pana vatt± n±ma natthi. Sar²re gaº¹api¼ak±su v± uµµhit±su kaºµakenav± viddh± “aho dukkhan”ti vadanti, “aho anatt±”ti pana vatt± n±ma natthi.Kasm±? Idañhi anattalakkhaºa½ n±ma avibh³ta½ duddasa½ duppaññ±pana½. Tath± hi sarabhaªg±dayopisatth±ro n±ddasa½su, kuto paññ±pan±, tena na½ bhagav± aniccavasena v± dukkhavasena v±ubhayavasena v± dassesi. Tayida½ imasmimpi teparivaµµe aniccadukkhavaseneva dassita½.Vedan±d²supi eseva nayo.
22. Tasm±tih±ti tasm± icceva vutta½. Ti-k±ra ha-k±r± nip±t±, yasm±ime pañcakkhandh± anicc± dukkh± anatt±, tasm±ti attho. Ya½ kiñc²ti anavasesapariy±d±nameta½.Yanti hi s±maññena aniyamadassana½, kiñc²ti pak±rato bheda½ ±masitv± aniyamadassana½.Ubhayenapi at²ta½ v±…pe… santike v± appa½ v± bahu½ v± y±disa½ v± t±disa½v± napu½sakaniddes±raha½ sabba½ by±petv± saªgaºh±ti, tasm± anavasesapariy±d±nameta½ “ya½kiñc²”ti. Evañca sati aññesupi napu½sakaniddes±rahesu pasaªga½ disv± tattha adhippetattha½adhicca pavattanato atippasaªgassa niyamanattha½ “r³pan”ti vutta½. Eva½ padadvayenapi r³passaasesapariggaho kato hoti. Athassa at²t±divibh±ga½ ±rabhati “at²t±n±gatapaccuppannan”ti-±din±.Tañhi kiñci at²ta½ kiñci an±gat±dibhedanti. Esa nayo vedan±d²supi.
Tattha r³pa½ t±va addh±santatisamayakhaºavasena catudh± at²ta½ n±ma hoti, tath± an±gatapaccuppanna½.Tattha addh±vasena t±va ekassa ekasmi½ bhave paµisandhito pubbe at²ta½,cutito uddhaman±gata½, ubhinnamantare paccuppanna½. Santativasena sabh±geka-utusamuµµh±na-ek±h±rasama-uµµh±nañcapubb±pariyavasena vattam±nampi paccuppanna½, tato pubbe visabh±ga-utu-±h±rasamuµµh±na½ at²ta½,pacch± an±gata½. Cittaja½ ekav²thi-ekajavana-ekasam±pattisamuµµh±na½ paccuppanna½, tato pubbeat²ta½, pacch± an±gata½. Kammasamuµµh±nassa p±µiyekka½ santativasena at²t±dibhedo natthi.Tesa½yeva pana utu-±h±racittasamuµµh±n±na½ upatthambhakavasena tassa at²t±dibh±vo veditabbo.Samayavasena ekamuhuttapubbaºhas±yanharattidiv±d²su samayesu sant±navasena pavattam±na½ta½ta½samayavanta½ r³pa½ paccuppanna½ n±ma, tato pubbe at²ta½, pacch± an±gata½. Khaºavasenaupp±d±dikkhaºattayapariy±panna½ paccuppanna½, tato pubbe at²ta½, pacch± an±gata½, idamevetthanippariy±ya½, ses± pariy±yakath±.
Ajjhatta½ v± bahiddh± v±ti cakkh±dipañcavidha½ r³pa½ attabh±va½ adhikicca pavattatt± ajjhatta½,sesa½ tato b±hiratt± bahiddh±. Apica niyakajjhattampi idha ajjhatta½, parapuggalikampica bahiddh±ti veditabba½. O¼±rika½ v± sukhuma½ v±ti cakkh±d²ni nava, ±podh±tuvajj±tisso dh±tuyo c±ti dv±dasavidha½ r³pa½ ghaµµanavasena gahetabbato o¼±rika½, sesa½ tatovipar²tatt± sukhuma½. H²na½ v± paº²ta½ v±ti ettha h²napaº²tabh±vo pariy±yato nippariy±yatoca. Tattha akaniµµh±na½ r³pato sudass²na½ r³pa½ h²na½, tadeva sudass±na½ r³pato paº²ta½.Eva½ y±va narakasatt±na½ r³pa½, t±va pariy±yato h²napaº²tat± veditabb±. Nippariy±yatopana ya½ ±rammaºa½ katv± akusalavip±kaviññ±ºa½ uppajjati, ta½ h²na½ aniµµhabh±vato.Ya½ pana ±rammaºa½ katv± kusalavip±kaviññ±ºa½ uppajjati, ta½ paº²ta½ iµµhabh±vato.Yath± hi akusalavip±ko saya½ aniµµho aniµµhe eva uppajjati, na iµµhe, eva½ kusalavip±kopisaya½ iµµho iµµheyeva uppajjati, na aniµµhe. Ya½ d³re santike v±ti ya½ sukhuma½,tadeva duppaµivijjhasabh±vatt± d³re, itara½ suppaµivijjhasabh±vatt± santike. Apicetthaok±satopi up±d±yup±d±ya d³rasantikat± veditabb±. Ta½ sabbanti ta½ at²t±d²hipadehi visu½ niddiµµha½ sabba½ r³pa½. Sammappaññ±ya daµµhabbanti sahavipassan±ya maggapaññ±yadaµµhabba½.
k±ci vedan±ti-±d²su pana santativasena ca khaºavasena ca vedan±yaat²t±n±gatapaccuppannabh±vo veditabbo. Tattha (visuddhi. 2.497 ±dayo) santativasenaekav²thi-ekajavana-ekasam±pattipariy±pann± ekavidhavisayasam±yogappavatt± ca divasampi buddhar³pa½passantassa dhamma½ suºantassa pavattasaddh±disahitavedan± paccuppann±, tato pubbe at²t±,pacch± an±gat±. Khaºavasena khaºattayapariy±pann± paccuppann±, tato pubbe at²t±, pacch±an±gat±. Ajjhattabahiddh±bhedo niyakajjhattavasena veditabbo. O¼±rikasukhumabhedo“akusal± vedan± o¼±rik±, kusal±by±kat± vedan± sukhum±”ti-±din± nayenavibhaªge (vibha. 11) vuttena j±tisabh±vapuggalalokiyalokuttaravasena veditabbo. J±tivasenat±va akusalavedan± s±vajjakiriyahetuto kilesasant±pasabh±vato ca av³pasantavutt²tikusalavedan±ya o¼±rik±, saby±p±rato sa-uss±hato savip±kato kilesasant±pasabh±vatos±vajjato ca vip±k±by±kat±ya o¼±rik±, savip±kato kilesasant±pasabh±vato saby±pajjatos±vajjato ca kiriy±by±kat±ya o¼±rik±, kusal±by±kat± pana vuttavipariy±yatoakusal±ya sukhum±. Dvepi kusal±kusalavedan± saby±p±rato sa-uss±hato savip±katoca yath±yoga½ duvidh±yapi aby±kat±ya o¼±rik±, vuttavipariy±yena duvidh±pi aby±kat±t±hi sukhum±. Eva½ t±va j±tivasena o¼±rikasukhumat± veditabb±.
Sabh±vavasena pana dukkhavedan± nirass±dato savipph±rato ubbejan²yato abhibhavanato ca itar±hidv²hi o¼±rik±, itar± pana dve s±tato santato paº²tato man±pato majjhattato ca yath±yoga½dukkh±ya sukhum±. Ubho pana sukhadukkh± savipph±rato khobhakaraºato p±kaµato ca adukkhamasukh±yao¼±rik±, s± vuttavipariy±yena tadubhayato sukhum±. Eva½ sabh±vavasena o¼±rikasukhumat±veditabb±. Puggalavasena pana asam±pannassa vedan± n±n±rammaºavikkhittabh±vato sam±pannassavedan±ya o¼±rik±, vipariy±yena itar± sukhum±. Eva½ puggalavasena o¼±rikasukhumat±veditabb±. Lokiyalokuttaravasena pana s±sav± vedan± lokiy±. S± ±savuppattihetuto oghaniyato yoganiyato ganthaniyato n²varaºiyato up±d±niyato sa½kilesikatoputhujjanas±dh±raºato ca an±sav±ya o¼±rik±, s± vipariy±yena s±sav±ya sukhum±. Eva½lokiyalokuttaravasena o¼±rikasukhumat± veditabb±.
Tattha j±ti-±divasena sambhedo pariharitabbo. Akusalavip±kak±yaviññ±ºasampayutt±hi vedan± j±tivasena aby±katatt± sukhum±pi sam±n± sabh±v±divasena o¼±rik± hoti.Vuttañheta½ “aby±kat± vedan± sukhum±, dukkh± vedan± o¼±rik±. Asam±pannassavedan± o¼±rik±, s±sav± vedan± o¼±rik±”ti (vibha. 11). Yath± ca dukkhavedan±,eva½ sukh±dayopi j±tivasena o¼±rik±, sabh±v±divasena sukhum± honti. Tasm±yath± j±ti-±divasena sambhedo na hoti, tath± vedan±na½ o¼±rikasukhumat± veditabb±.Seyyathida½– aby±kat± j±tivasena kusal±kusal±hi sukhum±. Na tattha “katam±aby±kat±, ki½ dukkh±, ki½ sukh±, ki½ sam±pannassa, ki½ asam±pannassa, ki½ s±sav±,ki½ an±sav±”ti eva½ sabh±v±dibhedo par±masitabbo. Esa nayo sabbattha.
Apica “ta½ ta½ v± pana vedana½ up±d±yup±d±ya vedan± o¼±rik± sukhum± daµµhabb±”tivacanato akusal±d²supi lobhasahagat±ya dosasahagatavedan± aggi viya attano nissayadahanatoo¼±rik±, lobhasahagat± sukhum±. Dosasahagat±pi niyat± o¼±rik±, aniyat±sukhum±. Niyat±pi kappaµµhitik± o¼±rik±, itar± sukhum±. Kappaµµhitik±supiasaªkh±rik± o¼±rik±, itar± sukhum±. Lobhasahagat± pana diµµhisampayutt± o¼±rik±,itar± sukhum±. S±pi niyat± kappaµµhitik± asaªkh±rik± o¼±rik±, itar± sukhum±,avisesena akusal± bahuvip±k± o¼±rik±, appavip±k± sukhum±. Kusal±pana appavip±k± o¼±rik±, bahuvip±k± sukhum±.
Apica k±m±vacarakusal± o¼±rik±, r³p±vacar± sukhum±, tato ar³p±vacar±, tatolokuttar±. K±m±vacar± ca d±namay± o¼±rik±, s²lamay± sukhum±, tato bh±van±may±.Bh±van±may±pi duhetuk± o¼±rik± tihetuk± sukhum±. Tihetuk±pisasaªkh±rik± o¼±rik±, asaªkh±rik± sukhum±. R³p±vacar± paµhamajjh±nik± o¼±rik±…pe…pañcamajjh±nik± sukhum±va. Ar³p±vacar± ±k±s±nañc±yatanasampayutt± o¼±rik±…pe…nevasaññ±n±saññ±yatanasampayutt± sukhum±va. Lokuttar± ca sot±pattimaggasampayutt± o¼±rik±…pe…arahattamaggasampayutt± sukhum±va. Esa nayo ta½ta½bh³mivip±kakiriyavedan±su dukkh±di-asam±pann±dis±sav±divasenavuttavedan±su ca.
Ok±savasena c±pi niraye dukkh± o¼±rik±, tiracch±nayoniya½ sukhum±…pe…paranimmitavasavatt² sukhum±va. Yath± ca dukkh±, eva½ sukh±pi sabbattha yath±nur³pa½yojetabb±. Vatthuvasena c±pi h²navatthuk± y± k±ci vedan± o¼±rik±, paº²tavatthuk±sukhum±. H²nappaº²tabhede y± o¼±rik±, s± h²n±. Y± ca sukhum±, s± paº²t±tiveditabb±. D³rapada½ pana akusal± vedan± kusal±by±kat±hi vedan±hi d³re, santikapada½akusal± vedan± akusal±ya vedan±ya santiketi-±din± nayena vibhatta½. Tasm± akusal±vedan± visabh±gato asa½saµµhato asarikkhato ca kusal±by±kat±hi d³re, tath± kusal±by±kat±akusal±ya. Esa nayo sabbav±resu. Akusal± pana vedan± sabh±gato ca sa½saµµhato ca sarikkhatoca akusal±ya santiketi. Ta½ta½vedan±sampayutt±na½ pana saññ±d²nampi evameva veditabba½.
23. Sutav±ti ±gam±dhigamasaªkh±tena b±husaccena samann±gatatt± sutav±. Nibbindat²tiukkaºµhati. Ettha ca nibbid±ti vuµµh±nag±min²vipassan± adhippet±. Nibbinda½virajjat²ti ettha vir±gavasena catt±ro magg± kathit±. Vir±g± vimuccat²tivir±gena maggeneva hetubh³tena paµippassaddhivimuttivasena vimuccati. Imin± catt±ris±maññaphal±ni kathit±ni. Vimuttasmi½ vimuttamiti ñ±ºa½ hot²ti imin± panapaccavekkhaºañ±ºa½ kathita½. Kh²º± j±t²ti-±d²hi tassa bh³mi. Tena hi ñ±ºena ariyas±vakopaccavekkhanto “kh²º± j±t²”ti-±d²ni paj±n±ti. Katam± panassa j±ti kh²º±,kathañca na½ paj±n±t²ti? Na t±vassa at²t± j±ti kh²º± pubbeva kh²ºatt±, na an±gat±an±gate v±y±m±bh±vato, na paccuppann±. Y± pana maggassa abh±vitatt± uppajjeyya ekacatupañcavok±rabhavesuekacatupañcakkhandhappabhed± j±ti, s± maggassa bh±vitatt± anupp±dadhammata½ pajjanena kh²º±, ta½ so maggabh±van±ya pah²nakilese paccavekkhitv± kiles±bh±ve vijjam±nampikamma½ ±yati½ appaµisandhika½ hot²ti j±nanto paj±n±ti.
Vusitanti vuttha½ parivuttha½, kata½ carita½ niµµhitanti attho. Brahmacariyantimaggabrahmacariya½. Puthujjanakaly±ºakena hi saddhi½ satta sekkh± maggabrahmacariya½ vasantin±ma, kh²º±savo vutthav±so, tasm± ariyas±vako attano brahmacariyav±sa½ paccavekkhanto“vusita½ brahmacariyan”ti paj±n±ti. Kata½ karaº²yanti cat³su saccesu cat³himaggehi pariññ±pah±nasacchikiriy±bh±van±vasena so¼asavidhampi kicca½ niµµh±pitanti attho.Puthujjanakaly±ºak±dayo hi ta½ kicca½ karonti, kh²º±savo katakaraº²yo. Tasm±ariyas±vako attano karaº²ya½ paccavekkhanto “kata½ karaº²yan”ti paj±n±ti. N±para½itthatt±y±ti id±ni puna itthabh±v±ya eva½so¼asakiccabh±v±ya, kilesakkhay±ya v± maggabh±van±kicca½me natth²ti paj±n±ti. Atha v± itthatt±y±ti itthabh±v± imasm± eva½pak±r± id±nivattam±nakkhandhasant±n± apara½ khandhasant±na½ mayha½ natthi, ime pana pañcakkhandh± pariññ±t±tiµµhanti chinnam³lak± rukkh± viya. Te carimakaviññ±ºanirodhena anup±d±no viya j±tavedonibb±yissant²ti paj±n±ti.
24. Attaman± te bhikkh³ bhagavato bh±sita½ abhinandunti te bhikkh³ sakaman± tuµµhaman±,p²tisomanassehi v± samattaman± hutv± karav²karutamañjun± kaººasukhena paº¹itajanahaday±na½amat±bhisekasadisena brahmassarena bh±sato bhagavato vacana½ sukathita½ sulapita½ “evameta½bhagav±, evameta½ sugat±”ti matthakena sampaµicchant± anumodi½su ceva sampaµicchi½su c±tiattho. Ayañhi abhinanda-saddo “abhinandati abhivadat²”ti-±d²su (sa½. ni. 3.5;4.114, 118) taºh±yapi ±gato. “Annamev±bhinandanti, ubhaye devam±nus±”ti-±d²su(sa½. ni. 1.43) upagamanepi.
“Cirappav±si½ purisa½, d³rato sotthim±gata½;
ñ±timitt± suhajj± ca, abhinandanti ±gatan”ti. (Dha. pa. 219; vi. va. 861)–

¾d²su sampaµicchanepi. “Abhinanditv± anumoditv±”ti-±d²su(ma. ni. 1.205) anumodanepi. Sv±yamidha anumodanasampaµicchanesu yujjati. Tenavutta½ “anumodi½su ceva sampaµicchi½su c±”ti. Anup±d±ya ±savehi citt±nivimucci½s³ti anupp±danirodhena nirujjham±nehi ±savehi anup±d±ya aggahetv±kañci dhamma½ “aha½ mam±”ti an±diyitv±va citt±ni vimucci½su. Cha arahantotibhagavat± saddhi½ cha jan± arahanto. Aññesa½ pana devabrahm±nampi arahattappattisambhavato ida½manussa-arahanteyeva sandh±ya vuttanti ±ha “cha manuss± arahanto hont²”ti.

Anattalakkhaºasuttavaººan± niµµhit±.

Pañcavaggiyakath± niµµhit±.