“¾v±so ca kula½ l±bho, gaºo kammañca pañcama½;
addh±na½ ñ±ti ±b±dho, gantho iddh²ti te das±”ti.
Eva½ vuttesu dasasu palibodhesu yo palibodho atthi, so upacchinditabbo.
Eva½ upacchinnapalibodhena kammaµµh±na½ uggahetabba½. Tampi duvidha½ hoti– sabbatthakakammaµµh±nañca p±rih±riyakammaµµh±nañca. Tattha sabbatthakakammaµµh±na½ n±ma bhikkhusaªgh±d²su mett± maraºassati ca asubhasaññ±tipi eke. Kammaµµh±nikena hi bhikkhun± paµhama½ t±va paricchinditv± s²maµµhakabhikkhusaªghe mett± bh±vetabb±; tato s²maµµhakadevat±su, tato gocarag±me issarajane, tato tattha manusse up±d±ya sabbasattesu. So hi bhikkhusaªghe mett±ya sahav±s²na½ muducittata½ janeti, athassa sukhasa½v±sat± hoti. S²maµµhakadevat±su mett±ya mudukatacitt±hi devat±hi dhammik±ya rakkh±ya susa½vihit±rakkho hoti. Gocarag±me issarajane mett±ya mudukatacittasant±nehi issarehi dhammik±ya rakkh±ya surakkhitaparikkh±ro hoti. Tattha manussesu mett±ya pas±ditacittehi tehi aparibh³to hutv± vicarati. Sabbasattesu mett±ya sabbattha appaµihatac±ro hoti.
Maraºassatiy± pana “avassa½ maritabban”ti cintento anesana½ pah±ya upar³pariva¹¹ham±nasa½vego anol²navuttiko hoti. Asubhasaññ±ya dibbesupi ±rammaºesu taºh± nuppajjati. Tenasseta½ taya½ eva½ bah³pak±ratt± “sabbattha atthayitabba½ icchitabban”ti katv± adhippetassa ca yog±nuyogakammassa padaµµh±natt± “sabbatthakakammaµµh±nan”ti vuccati.
Aµµhati½s±rammaºesu pana ya½ yassa carit±nuk³la½, ta½ tassa nicca½ pariharitabbatt± yath±vutteneva nayena “p±rih±riyakammaµµh±nan”tipi vuccati. Idha pana idameva ±n±p±nasss±tikammaµµh±na½ “p±rih±riyakammaµµh±nan”ti vuccati. Ayamettha saªkhepo. Vitth±ro pana s²lavisodhanakatha½ palibodhupacchedakathañca icchantena visuddhimaggato gahetabbo.
Eva½ visuddhas²lena pana upacchinnapalibodhena ca ida½ kammaµµh±na½ uggaºhantena imin±va kammaµµh±nena catutthajjh±na½ nibbattetv± vipassana½ va¹¹hetv± arahatta½ pattassa buddhaputtassa santike uggahetabba½. Ta½ alabhantena an±g±missa, tampi alabhantena sakad±g±missa, tampi alabhantena sot±pannassa, tampi alabhantena ±n±p±nacatutthajjh±nal±bhissa, tampi alabhantena p±¼iy± aµµhakath±ya ca asamm³¼hassa vinicchay±cariyassa santike uggahetabba½. Arahant±dayo hi attan± adhigatamaggameva ±cikkhanti. Aya½ pana gahanapadese mah±hatthipatha½ n²haranto viya sabbattha asamm³¼ho sapp±y±sapp±ya½ paricchinditv± katheti.
Tatr±ya½ anupubbikath±– tena bhikkhun± sallahukavuttin± vinay±c±rasampannena vuttappak±ram±cariya½ upasaªkamitv± vattapaµipattiy± ±r±dhitacittassa tassa santike pañcasandhika½ kammaµµh±na½ uggahetabba½. Tatrime pañca sandhayo uggaho, paripucch±, upaµµh±na½, appan±, lakkhaºanti. Tattha “uggaho” n±ma kammaµµh±nassa uggaºhana½, “paripucch±” n±ma kammaµµh±nassa paripucchan±, “upaµµh±na½” n±ma kammaµµh±nassa upaµµh±na½, “appan±” n±ma kammaµµh±nappan±, “lakkhaºa½” n±ma kammaµµh±nassa lakkhaºa½. “Eva½lakkhaºamida½ kammaµµh±nan”ti kammaµµh±nasabh±v³padh±raºanti vutta½ hoti.
Eva½ pañcasandhika½ kammaµµh±na½ uggaºhanto attan±pi na kilamati, ±cariyampi na viheµheti; tasm± thoka½ uddis±petv± bahuk±la½ sajjh±yitv± eva½ pañcasandhika½ kammaµµh±na½ uggahetv± sace tattha sapp±ya½ hoti, tattheva vasitabba½. No ce tattha sapp±ya½ hoti, ±cariya½ ±pucchitv± sace mandapañño yojanaparama½ gantv±, sace tikkhapañño d³rampi gantv± aµµh±rasasen±sanadosavivajjita½, pañcasen±sanaªgasamann±gata½ sen±sana½ upagamma tattha vasantena upacchinnakhuddakapalibodhena katabhattakiccena bhattasammada½ paµivinodetv± ratanattayaguº±nussaraºena citta½ sampaha½setv± ±cariyuggahato ekapadampi asammussantena ida½ ±n±p±nassatikammaµµh±na½ manasik±tabba½. Ayamettha saªkhepo. Vitth±ro pana ima½ kath±magga½ icchantena visuddhimaggato (visuddhi. 1.55) gahetabbo.
Ya½ pana vutta½ “ida½ ±n±p±nassatikammaµµh±na½ manasik±tabban”ti tatr±ya½ manasik±ravidhi
“Gaºan± anubandhan±, phusan± µhapan± sallakkhaº±;
vivaµµan± p±risuddhi, tesañca paµipassan±”ti. (Visuddhi. 1.223; paµi. ma. aµµha. 2.1.163).
“Gaºan±”ti gaºan±yeva. “Anubandhan±”ti anuvahan±. “Phusan±”ti phuµµhaµµh±na½. “Ýhapan±”ti appan±. “Sallakkhaº±”ti vipassan±. “Vivaµµan±”ti maggo. “P±risuddh²”ti phala½. “Tesañca paµipassan±”ti paccavekkhaº±. Tattha imin± ±dikammikakulaputtena paµhama½ gaºan±ya ida½ kamaµµh±na½ manasik±tabba½. Gaºentena ca pañcanna½ heµµh± na µhapetabba½, dasanna½ upari na netabba½, antare khaº¹a½ na dassetabba½. Pañcanna½ heµµh± µhapentassa hi samb±dhe ok±se cittupp±do vipphandati, samb±dhe vaje sanniruddhagogaºo viya. Dasanna½ upari nentassa gaºan±nissitova cittupp±do hoti. Antar± khaº¹a½ dassentassa “sikh±ppatta½ nu kho me kammaµµh±na½, no”ti citta½ vikampati. Tasm± ete dose vajjetv± gaºetabba½.
Gaºentena ca paµhama½ dandhagaºan±ya dhaññam±pakagaºan±ya gaºetabba½. Dhaññam±pako hi n±¼i½ p³retv± “ekan”ti vatv± okirati. Puna p³rento kiñci kacavara½ disv± ta½ cha¹¹ento “eka½ ekan”ti vadati. Esa nayo “dve dve”ti-±d²su. Evameva imin±pi ass±sapass±sesu yo upaµµh±ti ta½ gahetv± “eka½ ekan”ti ±di½katv± y±va “dasa das±”ti pavattam±na½ pavattam±na½ upalakkhetv±va gaºetabba½. Tasseva½ gaºayato nikkhamant± ca pavisant± ca ass±sapass±s± p±kaµ± honti.
Ath±nena ta½ dandhagaºana½ dhaññam±pakagaºana½ pah±ya s²ghagaºan±ya gop±lakagaºan±ya gaºetabba½ Cheko hi gop±lako sakkhar±yo ucchaªgena gahetv± rajjudaº¹ahattho p±tova vaja½ gantv± g±vo piµµhiya½ paharitv± palighatthambhamatthake nisinno dv±ra½ patta½ patta½yeva g±va½ “eko dve”ti sakkhara½ khipitv± khipitv± gaºeti. Tiy±maratti½ samb±dhe ok±se dukkha½ vutthagogaºo nikkhamanto aññamañña½ upanigha½santo vegena vegena puñjo puñjo hutv± nikkhamati. So vegena vegena “t²ºi catt±ri pañca das±”ti gaºetiyeva. Evamimass±pi purimanayena gaºayato ass±sapass±s± p±kaµ± hutv± s²gha½ s²gha½ punappuna½ sañcaranti. Tato tena “punappuna½ sañcarant²”ti ñatv± anto ca bahi ca aggahetv± dv±rappatta½ dv±rappatta½yeva gahetv± “eko dve t²ºi catt±ri pañca eko dve t²ºi catt±ri pañca cha, eko dve t²ºi catt±ri pañca cha satta…pe… aµµha… nava… das±”ti s²gha½ s²gha½ gaºetabbameva. Gaºan±paµibaddhe hi kammaµµh±ne gaºan±baleneva citta½ ekagga½ hoti aritt³patthambhanavasena caº¹asote n±v±µhapanamiva.
Tasseva½ s²gha½ s²gha½ gaºayato kammaµµh±na½ nirantarappavatta½ viya hutv± upaµµh±ti. Atha “nirantara½ pavattat²”ti ñatv± anto ca bahi ca v±ta½ apariggahetv± purimanayeneva vegena vegena gaºetabba½. Antopavisanav±tena hi saddhi½ citta½ pavesayato abbhantara½ v±tabbh±hata½ medap³rita½ viya hoti, bahinikkhamanav±tena saddhi½ citta½ n²harato bahiddh± puthutt±rammaºe citta½ vikkhipati. Phuµµhok±se pana sati½ µhapetv± bh±ventasseva bh±van± sampajjati. Tena vutta½– “anto ca bahi ca v±ta½ apariggahetv± purimanayeneva vegena vegena gaºetabban”ti.
K²va cira½ paneta½ gaºetabbanti? Y±va vin± gaºan±ya ass±sapass±s±rammaºe sati santiµµhati. Bahi visaµavitakkaviccheda½ katv± ass±sapass±s±rammaºe sati saºµhapanattha½yeva hi gaºan±ti.
Eva½ gaºan±ya manasikatv± anubandhan±ya manasik±tabba½. Anubandhan± n±ma gaºana½ paµisa½haritv± satiy± nirantara½ ass±sapass±s±na½ anugamana½; tañca kho na ±dimajjhapariyos±n±nugamanavasena. Bahinikkhamanav±tassa hi n±bhi ±di, hadaya½ majjha½, n±sikagga½ pariyos±na½. Abbhantarapavisanav±tassa n±sikagga½ ±di, hadaya½ majjha½, n±bhi pariyos±na½. Tañcassa anugacchato vikkhepagata½ citta½ s±raddh±ya ceva hoti iñjan±ya ca. Yath±ha–
“Ass±s±dimajjhapariyos±na½ satiy± anugacchato ajjhatta½ vikkhepagatena cittena k±yopi cittampi s±raddh± ca honti iñjit± ca phandit± ca. Pass±s±dimajjhapariyos±na½ satiy± anugacchato bahiddh± vikkhepagatena cittena k±yopi cittampi s±raddh± ca honti iñjit± ca phandit± c±”ti (paµi. ma. 1.157).
Tasm± anubandhan±ya manasikarontena na ±dimajjhapariyos±navasena manasik±tabba½. Apica kho phusan±vasena ca µhapan±vasena ca manasik±tabba½. Gaºan±nubandhan±vasena viya hi phusan±µhapan±vasena visu½ manasik±ro natthi. Phuµµhaphuµµhaµµh±neyeva pana gaºento gaºan±ya ca phusan±ya ca manasi karoti. Tattheva gaºana½ paµisa½haritv± te satiy± anubandhanto appan±vasena ca citta½ µhapento “anubandhan±ya ca phusan±ya ca µhapan±ya ca manasi karot²”ti vuccati. Sv±yamattho aµµhakath±ya½ vuttapaªgu¼adov±rikopam±hi paµisambhid±ya½ vuttakakacopam±ya ca veditabbo.
Tatr±ya½ paªgu¼opam±– “seyyath±pi paªgu¼o dol±ya k²¼ata½ m±t±putt±na½ dola½ khipitv± tattheva dolatthambham³le nisinno kamena ±gacchantassa ca gacchantassa ca dol±phalakassa ubho koµiyo majjhañca passati, na ca ubhokoµimajjh±na½ dassanattha½ by±vaµo hoti. Evamev±ya½ bhikkhu sativasena upanibandhanatthambham³le µhatv± ass±sapass±sadola½ khipitv± tattheva nimitte satiy± nisinno kamena ±gacchant±nañca gacchant±nañca phuµµhaµµh±ne ass±sapass±s±na½ ±dimajjhapariyos±na½ satiy± anugacchanto tattha ca citta½ µhapento passati, na ca tesa½ dassanattha½ by±vaµo hoti. Aya½ paªgu¼opam±.
Aya½ pana dov±rikopam±– “seyyath±pi dov±riko nagarassa anto ca bahi ca purise ‘ko tva½, kuto v± ±gato, kuhi½ v± gacchasi, ki½ v± te hatthe’ti na v²ma½sati, na hi tassa te bh±r±. Dv±rappatta½ dv±rappatta½yeva pana v²ma½sati; evameva imassa bhikkhuno anto paviµµhav±t± ca bahi nikkhantav±t± ca na bh±r± honti, dv±rappatt± dv±rappatt±yeva bh±r±ti. Aya½ dov±rikopam±.
Kakacopam± pana ±ditopabhuti eva½ veditabb±. Vuttañheta½–
“Nimitta½ ass±sapass±s±, an±rammaºamekacittassa;
aj±nato ca tayo dhamme, bh±van±nupalabbhati.
“Nimitta½ ass±sapass±s±, an±rammaºamekacittassa;
j±nato ca tayo dhamme, bh±van± upalabbhat²”ti. (Paµi. ma. 1.159).
Katha½ ime tayo dhamm± ekacittassa ±rammaºa½ na honti, na cime tayo dhamm± avidit± honti, na ca citta½ vikkhepa½ gacchati, padh±nañca paññ±yati, payogañca s±dheti, visesamadhigacchati Seyyath±pi rukkho same bh³mibh±ge nikkhitto, tamena½ puriso kakacena chindeyya, rukkhe phuµµhakakacadant±na½ vasena purisassa sati upaµµhit± hoti, na ±gate v± gate v± kakacadante manasi karoti, na ±gat± v± gat± v± kakacadant± avidit± honti, padh±nañca paññ±yati, payogañca s±dheti.