5. Sañcarittasikkh±padavaººan±
296. Tena samayena buddho bhagav±ti sañcaritta½. Tattha paº¹it±ti paº¹iccena samann±gat± gatimant±. Byatt±ti veyyattiyena samann±gat±, up±yena samann±gat± up±yaññ³ vis±rad±. Medh±vin²ti medh±ya samann±gat±, diµµha½ diµµha½ karoti. Dakkh±ti chek±. Analas±ti uµµh±nav²riyasampann±. Chann±ti anucchavik±.Kismi½ viy±ti kiccha½ viya kileso viya, hiri viya amh±ka½ hot²ti adhipp±yo. Kum±rik±ya vattunti “ima½ tumhe gaºhath±”ti kum±rik±ya k±raº± vattu½.¾v±h±d²su ±v±hoti d±rakassa parakulato d±rik±ya ±haraºa½. Viv±hoti attano d±rik±ya parakulapesana½. V±reyyanti “detha no d±rakassa d±rikan”ti y±cana½, divasanakkhattamuhuttaparicchedakaraºa½ v±. 297. Pur±ºagaºakiy±ti ekassa gaºakassa bhariy±ya, s± tasmi½ j²vam±ne gaºak²ti paññ±yittha, mate pana pur±ºagaºak²ti saªkha½ gat±. Tirog±moti bahig±mo, añño g±moti adhipp±yo. Manuss±ti ud±yissa ima½ sañcarittakamme yuttapayuttabh±va½ j±nanakamanuss±.Suºisabhogen±ti yena bhogena suºis± bhuñjitabb± hoti randh±panapac±panapa-avesan±din±, tena bhuñji½su. Tato aparena d±sibhogen±ti m±s±tikkame yena bhogena d±s² bhuñjitabb± hoti khettakammakacavaracha¹¹ana-udak±haraº±din±, tena bhuñji½su. Duggat±ti dalidd±, yattha v± gat± duggat± hoti t±disa½ kula½ gat±. M±yyo ima½ kum±rikanti m± ayyo ima½ kum±rika½. ¾h±r³pah±roti ±h±ro ca upah±ro ca gahaºañca d±nañca, na amhehi kiñci ±haµa½ na up±haµa½ tay± saddhi½ kayavikkayo voh±ro amh±ka½ natth²ti d²penti. Samaºena bhavitabba½ aby±vaµena, samaºo assa susamaºoti samaºena n±ma ²disesu kammesu aby±vaµena aby±p±rena bhavitabba½, eva½ bhavanto hi samaºo susamaºo ass±ti, eva½ na½ apas±detv± “gaccha tva½ na maya½ ta½ j±n±m±”ti ±ha½su. 298. Sajjitoti sabb³pakaraºasampanno maº¹itapas±dhito v±. 300. Dhutt±ti itthidhutt±. Paric±rent±ti man±piyesu r³p±d²su ito cito ca samant± indriy±ni c±rent±, k²¼ant± abhiramant±ti vutta½ hoti. Abbhutamaka½s³ti yadi karissati tva½ ettaka½ jito, yadi na karissati aha½ ettakanti paºamaka½su. Bhikkh³na½ pana abbhuta½ k±tu½ na vaµµati. Yo karoti par±jitena d±tabbanti mah±paccariya½ vutta½.Kathañhi n±ma ayyo ud±y² taªkhaºikanti ettha taªkhaºoti acirak±lo vuccati. Taªkhaºikanti acirak±l±dhik±rika½. 301. Sañcaritta½ sam±pajjeyy±ti sañcaraºabh±va½ sam±pajjeyya. Yasm± pana ta½ sam±pajjantena kenaci pesitena katthaci gantabba½ hoti, parato ca “itthiy± v± purisamatin”ti ±divacanato idha itthipuris± adhippet±, tasm± tamattha½ dassetu½ “itthiy± v± pahito purisassa santike gacchati, purisena v± pahito itthiy± santike gacchat²”ti evamassa padabh±jana½ vutta½. Itthiy± v± purisamati½ purisassa v± itthimatinti ettha ±roceyy±ti p±µhaseso daµµhabbo, tenevassa padabh±jane “purisassa mati½ itthiy± ±roceti, itthiy± mati½ purisassa ±rocet²”ti vutta½.Id±ni yadattha½ ta½ tesa½ mati½ adhipp±ya½ ajjh±saya½ chanda½ ruci½ ±roceti, ta½ dassento “j±yattane v± j±rattane v±”ti-±dim±ha. Tattha j±yattaneti j±y±bh±ve. J±rattaneti j±rabh±ve. Purisassa hi mati½ itthiy± ±rocento j±yattane ±roceti, itthiy± mati½ purisassa ±rocento j±rattane ±roceti; apica purisasseva mati½ itthiy± ±rocento j±yattane v± ±roceti nibaddhabhariy±bh±ve, j±rattane v± micch±c±rabh±ve. Yasm± paneta½ ±rocentena “tva½ kirassa j±y± bhavissas²”ti-±di vattabba½ hoti, tasm± ta½ vattabbat±k±ra½ dassetu½ “j±yattane v±ti j±y± bhavissasi, j±rattane v±ti j±r² bhavissas²”ti assa padabh±jana½ vutta½. Eteneva ca up±yena itthiy± mati½ purisassa ±rocanepi pati bhavissasi, s±miko bhavissasi, j±ro bhavissas²ti vattabbat±k±ro veditabbo.Antamaso taªkhaºik±yap²ti sabbantimena paricchedena y± aya½ taªkhaºe muhuttamatte paµisa½vasitabbato taªkhaºik±ti vuccati, muhuttik±ti attho. Tass±pi “muhuttik± bhavissas²”ti eva½ purisamati½ ±rocentassa saªgh±diseso. Etenevup±yena “muhuttiko bhavissas²”ti eva½ purisassa itthimati½ ±rocentopi saªgh±disesa½ ±pajjat²ti veditabbo. 303. Id±ni “itthiy± v± purisamatin”ti ettha adhippet± itthiyo pabhedato dassetv± t±su sañcarittavasena ±pattibheda½ dassetu½ “dasa itthiyo”ti-±dim±ha. Tattha m±turakkhit±ti m±tar± rakkhit±. Yath± purisena sa½v±sa½ na kappeti, eva½ m±tar± rakkhit±, tenassa padabh±janepi vutta½– “m±t± rakkhati gopeti issariya½ k±reti vasa½ vattet²”ti. Tattha rakkhat²ti katthaci gantu½ na deti. Gopet²ti yath± aññe na passanti, eva½ guttaµµh±ne µhapeti. Issariya½ k±ret²ti serivih±ramass± nisedhent² abhibhavitv± pavattati. Vasa½ vattet²ti “ida½ karohi, ida½ m± ak±s²”ti eva½ attano vasa½ tass± upari vatteti. Etenup±yena piturakkhit±dayopi ñ±tabb±. Gotta½ v± dhammo v± na rakkhati, sagottehi pana sahadhammikehi ca eka½ satth±ra½ uddissa pabbajitehi ekagaºapariy±pannehi ca rakkhit± “gottarakkhit± dhammarakkhit±”ti vuccati, tasm± tesa½ pad±na½ “sagott± rakkhant²”ti-±din± nayena padabh±jana½ vutta½.Saha ±rakkhen±ti s±rakkh±. Saha paridaº¹en±ti saparidaº¹±. T±sa½ niddes± p±kaµ±va. Im±su dasasu pacchim±na½ dvinnameva purisantara½ gacchant²na½ micch±c±ro hoti, na itar±sa½.Dhanakk²t±d²su appena v± bahun± v± dhanena k²t± dhanakk²t±. Yasm± pana s± na k²tamatt± eva sa½v±satth±ya pana k²tatt± bhariy±, tasm±ssa niddese dhanena kiºitv± v±set²ti vutta½.Chandena attano ruciy± vasat²ti chandav±sin². Yasm± pana s± na attano chandamatteneva bhariy± hoti purisena pana sampaµicchitatt±, tasm±ssa niddese “piyo piya½ v±set²”ti vutta½.Bhogena vasat²ti bhogav±sin². Udukkhalamusal±dighar³pakaraºa½ labhitv± bhariy±bh±va½ gacchantiy± janapaditthiy± eta½ adhivacana½.Paµena vasat²ti paµav±sin². Niv±sanamattampi p±vuraºamattampi labhitv± bhariy±bh±va½ upagacchantiy± dalidditthiy± eta½ adhivacana½.Odapattakin²ti ubhinna½ ekiss± udakap±tiy± hatthe ot±retv± “ida½ udaka½ viya sa½saµµh± abhejj± hoth±”ti vatv± pariggahit±ya voh±ran±mameta½, niddesepissa “t±ya saha udakapatta½ ±masitv± ta½ v±set²”ti evamattho veditabbo.Obhaµa½ oropita½ cumbaµamass±ti obhaµacumbaµ±, kaµµhah±rik±d²na½ aññatar±, yass± s²sato cumbaµa½ oropetv± ghare v±seti, tass± eta½ adhivacana½.D±s² c±ti attanoyeva d±s² ca hoti bhariy± ca.Kammak±r² n±ma gehe bhatiy± kamma½ karoti, t±ya saddhi½ koci ghar±v±sa½ kappeti attano bhariy±ya anatthiko hutv±. Aya½ vuccati “kammak±r² ca bhariy± c±”ti.Dhajena ±haµ± dhaj±haµ±, ussitaddhaj±ya sen±ya gantv± paravisaya½ vilumpitv± ±n²t±ti vutta½ hoti, ta½ koci bhariya½ karoti, aya½ dhaj±haµ± n±ma. Muhuttik± vuttanay±-eva, et±sa½ dasannampi purisantaragamane micch±c±ro hoti. Puris±na½ pana v²satiy±pi et±su micch±c±ro hoti, bhikkhuno ca sañcaritta½ hot²ti. 305. Id±ni puriso bhikkhu½ pahiºat²ti-±d²su paµiggaºh±t²ti so bhikkhu tassa purisassa “gaccha, bhante, itthann±ma½ m±turakkhita½ br³hi, hohi kira itthann±massa bhariy± dhanakk²t±”ti eva½ vuttavacana½ “s±dhu up±sak±”ti v± “hot³”ti v± “±rocess±m²”ti v± yena kenaci ±k±rena vac²bheda½ katv± v± s²sakampan±d²hi v± sampaµicchati. V²ma½sat²ti eva½ paµiggaºhitv± tass± itthiy± santika½ gantv± ta½ s±sana½ ±roceti. Pacc±harat²ti tena ±rocite s± itth² “s±dh³”ti sampaµicchatu v± paµikkhipatu v± lajj±ya v± tuºh² hotu, puna ±gantv± tassa purisassa ta½ pavatti½ ±roceti.Ett±vat± im±ya paµiggahaº±rocanapacc±haraºasaªkh±t±ya tivaªgasampattiy± saªgh±diseso hoti. S± pana tassa bhariy± hotu v± m± v±, ak±raºameta½. Sace pana so m±turakkhit±ya santika½ pesito ta½ adisv± tass± m±tuy± ta½ s±sana½ ±roceti, bahiddh± vimaµµha½ n±ma hoti, tasm± visaªketanti mah±padumatthero ±ha. Mah±sumatthero pana m±t± v± hotu pit± v± antamaso gehad±s²pi añño v±pi yo koci ta½ kiriya½ samp±dessati, tassa vuttepi vimaµµha½ n±ma na hoti, tivaªgasampattik±le ±pattiyeva.Nanu yath± “buddha½ paccakkh±m²”ti vattuk±mo virajjhitv± “dhamma½ paccakkh±m²”ti vadeyya paccakkh±t±vassa sikkh±. Yath± v± “paµhama½ jh±na½ sam±pajj±m²”ti vattuk±mo virajjhitv± “dutiya½ jh±na½ sam±pajj±m²”ti vadeyya ±pannovassa p±r±jika½. Eva½sampadamidanti ±ha. Ta½ paneta½ “paµiggaºh±ti, antev±si½ v²ma½s±petv± attan± pacc±harati, ±patti saªgh±disesass±”ti imin± sameti, tasm± subh±sita½.Yath± ca “m±turakkhita½ br³h²”ti vuttassa gantv± tass± ±rocetu½ samatth±na½ m±t±d²nampi vadato visaªketo natthi, evameva “hohi kira itthann±massa bhariy± dhanakk²t±”ti vattabbe “hohi kira itthann±massa bhariy± chandav±sin²”ti eva½ p±¼iya½ vuttesu chandav±sini-±d²su vacanesu aññataravasena v± avuttesupi “hohi kira itthann±massa bhariy± j±y± paj±pati puttam±t± gharaº² gharas±min² bhattarandhik± suss³sik± paric±rik±”ti-evam±d²su sa½v±saparid²pakesu vacanesu aññataravasena v± vadantass±pi visaªketo natthi tivaªgasampattiy± ±pattiyeva. “M±turakkhita½ br³h²”ti pesitassa pana gantv± aññ±su piturakkhit±d²su aññatara½ vadantassa visaªketa½. Esa nayo “piturakkhita½ br³h²”ti-±d²supi.Kevalañhettha ekam³lakadum³lak±divasena “purisassa m±t± bhikkhu½ pahiºati, m±turakkhit±ya m±t± bhikkhu½ pahiºat²”ti evam±d²na½ m³laµµh±nañca vasena peyy±labhedoyeva viseso Sopi pubbe vuttanayatt± p±¼i-anus±reneva sakk± j±nitunti n±ssa vibh±ga½ dassetu½ ±dara½ karimha. 338. Paµiggaºh±t²ti-±d²su pana dv²su catukkesu paµhamacatukke ±dipadena tivaªgasampattiy± saªgh±diseso, majjhe dv²hi duvaªgasampattiy± thullaccaya½, ante ekena ekaªgasampattiy± dukkaµa½. Dutiyacatukke ±dipadena duvaªgasampattiy± thullaccaya½, majjhe dv²hi ekaªgasampattiy± dukkaµa½, ante ekena aªg±bh±vato an±patti. Tattha paµiggaºh±t²ti ±º±pakassa s±sana½ paµiggaºh±ti. V²ma½sat²ti pahitaµµh±na½ gantv± ta½ ±roceti. Pacc±harat²ti puna ±gantv± m³laµµhassa ±roceti.Na pacc±harat²ti ±rocetv± ettova pakkamati. Paµiggaºh±ti na v²ma½sat²ti purisena “itthann±ma½ gantv± br³h²”ti vuccam±no “s±dh³”ti tassa s±sana½ paµiggaºhitv± ta½ pamussitv± v± appamussitv± v± aññena karaº²yena tass± santika½ gantv± kiñcideva katha½ kathento nis²dati, ett±vat± “paµiggaºh±ti na v²ma½sati n±m±”ti vuccati. Atha na½ s± itth² sayameva vadati “tumh±ka½ kira upaµµh±ko ma½ gehe k±tuk±mo”ti eva½ vatv± ca “aha½ tassa bhariy± bhaviss±m²”ti v± “na bhaviss±m²”ti v± vadati. So tass± vacana½ anabhinanditv± appaµikkositv± tuºh²bh³tova uµµh±y±san± tassa purisassa santika½ ±gantv± ta½ pavatti½ ±roceti, ett±vat± “na v²ma½sati pacc±harati n±m±”ti vuccati. Na v²ma½sati na pacc±harat²ti kevala½ s±san±rocanak±le paµiggaºh±tiyeva, itara½ pana dvaya½ na karoti.Na paµiggaºh±ti v²ma½sati pacc±harat²ti koci puriso bhikkhussa µhitaµµh±ne v± nisinnaµµh±ne v± tath±r³pi½ katha½ katheti, bhikkhu tena appahitopi pahito viya hutv± itthiy± santika½ gantv± “hohi kira itthann±massa bhariy±”ti-±din± nayena v²ma½sitv± tass± ruci½ v± aruci½ v± puna ±gantv± imassa ±roceti. Teneva nayena v²ma½sitv± apacc±haranto “na paµiggaºh±ti v²ma½sati na pacc±harat²”ti vuccati. Teneva nayena gato av²ma½sitv± t±ya samuµµh±pita½ katha½ sutv± paµhamacatukkassa tatiyapade vuttanayena ±gantv± imassa ±rocento “na paµiggaºh±ti na v²ma½sati pacc±harat²”ti vuccati. Catutthapada½ p±kaµameva.Sambahule bhikkh³ ±º±pet²ti-±dinay± p±kaµ±yeva. Yath± pana sambahul±pi ekavatthumhi ±pajjanti, eva½ ekassapi sambahulavatth³su sambahul± ±pattiyo veditabb±. Katha½? Puriso bhikkhu½ ±º±peti “gaccha, bhante, asukasmi½ n±ma p±s±de saµµhimatt± v± sattatimatt± v± itthiyo µhit± t± vadehi, hotha kira itthann±massa bhariy±yo”ti. So sampaµicchitv± tattha gantv± ±rocetv± puna ta½ s±sana½ pacc±harati. Yattak± itthiyo tattak± ±pattiyo ±pajjati. Vuttañheta½ pariv±repi–
“Padav²tih±ramattena, v±c±ya bhaºitena ca;
sabb±ni garuk±ni sappaµikamm±ni;
catusaµµhi ±pattiyo ±pajjeyya ekato;
pañh±mes± kusalehi cintit±”ti. (Pari. 480).
Ima½ kira atthavasa½ paµicca aya½ pañho vutto. Vacanasiliµµhat±ya cettha “catusaµµhi ±pattiyo”ti vutta½. Eva½ karonto pana satampi sahassampi ±pajjat²ti. Yath± ca ekena pesitassa ekassa sambahul±su itth²su sambahul± ±pattiyo, eva½ eko puriso sambahule bhikkh³ ekiss± santika½ peseti, sabbesa½ saªgh±diseso. Eko sambahule bhikkh³ sambahul±na½ itth²na½ santika½ peseti, itthigaºan±ya saªgh±dises±. Sambahul± puris± eka½ bhikkhu½ ekiss± santika½ pesenti, purisagaºan±ya saªgh±dises±. Sambahul± eka½ sambahul±na½ itth²na½ santika½ pesenti, vatthugaºan±ya saªgh±dises±. Sambahul± sambahule ekiss± santika½ pesenti, vatthugaºan±ya saªgh±dises±. Sambahul± puris± sambahule bhikkh³ sambahul±na½ itth²na½ santika½ pesenti, vatthugaºan±ya saªgh±dises±. Esa nayo “ek± itth² eka½ bhikkhun”ti-±d²supi. Ettha ca sabh±gavibh±gat± n±ma appam±ºa½, m±t±pitunampi pañcasahadhammik±nampi sañcarittakamma½ karontassa ±pattiyeva.Puriso bhikkhu½ ±º±peti gaccha bhanteti catukka½ aªgavasena ±pattibheda dassanattha½ vutta½. Tassa pacchimapade antev±s² v²ma½sitv± bahiddh± pacc±harat²ti ±gantv± ±cariyassa an±rocetv± ettova gantv± tassa purisassa ±roceti. ¾patti ubhinna½ thullaccayass±ti ±cariyassa paµiggahitatt± ca v²ma½s±pitatt± ca dv²haªgehi thullaccaya½, antev±sikassa v²ma½sitatt± ca pacc±haµatt± ca dv²haªgehi thullaccaya½. Sesa½ p±kaµameva. 339. Gacchanto samp±det²ti paµiggaºh±ti ceva v²ma½sati ca. ¾gacchanto visa½v±det²ti na pacc±harati. Gacchanto visa½v±det²ti na paµiggaºh±ti. ¾gacchanto samp±det²ti v²ma½sati ceva pacc±harati ca. Eva½ ubhayattha dv²haªgehi thullaccaya½. Tatiyapade ±patti, catutthe an±patti. 340. An±patti saªghassa v± cetiyassa v± gil±nassa v± karaº²yena gacchati ummattakassa ±dikammikass±ti ettha bhikkhusaªghassa uposath±g±ra½ v± kiñci v± vippakata½ hoti. Tattha k±ruk±na½ bhattavetanatth±ya up±sako v± up±sik±ya santika½ bhikkhu½ pahiºeyya, u½p±sik± v± up±sakassa, evar³pena saªghassa karaº²yena gacchantassa an±patti. Cetiyakamme kayiram±nepi eseva nayo. Gil±nassa bhesajjatth±yapi up±sakena v± up±sik±ya santika½ up±sik±ya v± up±sakassa santika½ pahitassa gacchato an±patti. Ummattaka-±dikammik± vuttanay± eva.
Padabh±jan²yavaººan± niµµhit±.
Samuµµh±n±d²su ida½ sikkh±pada½ chasamuµµh±na½, s²sukkhipan±din± k±yavik±rena s±sana½ gahetv± gantv± hatthamudd±ya v²ma½sitv± puna ±gantv± hatthamudd±ya eva ±rocentassa k±yato samuµµh±ti. ¾sanas±l±ya nisinnassa “itthann±m± ±gamissati, tass± citta½ j±neyy±th±”ti kenaci vutte “s±dh³”ti sampaµicchitv± ta½ ±gata½ vatv± tass± gat±ya puna tasmi½ purise ±gate ±rocentassa v±cato samuµµh±ti. V±c±ya “s±dh³”ti s±sana½ gahetv± aññena karaº²yena tass± ghara½ gantv± aññattha v± gamanak±le ta½ disv± vac²bhedeneva v²ma½sitv± puna aññeneva karaº²yena tato apakkamma kad±cideva ta½ purisa½ disv± ±rocentass±pi v±catova samuµµh±ti. Paººatti½ aj±nantassa pana kh²º±savass±pi k±yav±cato samuµµh±ti. Katha½? Sace hissa m±t±pitaro kujjhitv± ala½vacan²y± honti, tañca bhikkhu½ ghara½ upagata½ therapit± vadati “m±t± te t±ta ma½ mahallaka½ cha¹¹etv± ñ±tikula½ gat±, gaccha ta½ ma½ upaµµh±tu½ peseh²”ti. So ce gantv± ta½ vatv± puna pituno tass± ±gamana½ v± an±gamana½ v± ±roceti, saªgh±diseso. Im±ni t²ºi acittakasamuµµh±n±ni.Paººatti½ pana j±nitv± eteheva t²hi nayehi sañcaritta½ sam±pajjato k±yacittato v±c±cittato k±yav±c±cittato ca samuµµh±ti. Im±ni t²ºi paººattij±nanacittena sacittakasamuµµh±n±ni. Kiriya½, nosaññ±vimokkha½, paººattivajja½, k±yakamma½, vac²kamma½, kusal±divasena cettha t²ºi citt±ni, sukh±divasena tisso vedan±ti. 341. Vin²tavatth³su ±dito vatthupañcake paµiggahitamattatt± dukkaµa½.
Kalahavatthusmi½ sammodan²ya½ ak±s²ti ta½ saññ±petv± puna gehagaman²ya½
Ak±si. N±la½vacan²y±ti na pariccatt±ti attho. Y± hi yath± yath± yesu yesu janapadesu pariccatt± pariccatt±va hoti, bhariy±bh±va½ atikkamati, aya½ “ala½vacan²y±”ti vuccati. Es± pana na ala½vacan²y± kenacideva k±raºena kalaha½ katv± gat±, tenevettha bhagav± “an±patt²”ti ±ha. Yasm± pana k±yasa½sagge yakkhiy± thullaccaya½ vutta½, tasm± duµµhull±d²supi yakkhipetiyo thullaccayavatthumev±ti veditabb±. Aµµhakath±su paneta½ na vic±rita½. Sesa½ sabbattha utt±natthamev±ti.
Sañcarittasikkh±padavaººan± niµµhit±.