Op±takhanako op±ta½ aññassa vikkiº±ti v± mudh± v± deti, yo yo patitv± marati, tappaccay± tasseva ±patti ca kammabandho ca. Yena laddho so niddoso. Atha sopi “eva½ patit± uttaritu½ asakkont± nassissanti, su-uddhar± v± na bhavissant²”ti ta½ op±ta½ gambh²ratara½ v± utt±natara½ v± d²ghatara½ v± rassatara½ v± vitthatatara½ v± samb±dhatara½ v± karoti, ubhinnampi ±patti ca kammabandho ca. Bah³ marant²ti vippaµis±re uppanne op±ta½ pa½sun± p³reti, sace koci pa½sumhi patitv± marati, p³retv±pi m³laµµho na muccati. Deve vassante kaddamo hoti, tattha laggitv± matepi. Rukkho v± patanto v±to v± vassodaka½ v± pa½su½ harati, kandam³lattha½ v± pathavi½ khanant± tattha ±v±µa½ karonti. Tattha sace koci laggitv± v± patitv± v± marati, m³laµµho na muccati. Tasmi½ pana ok±se mahanta½ ta¼±ka½ v± pokkharaºi½ v± k±retv± cetiya½ v± patiµµh±petv± bodhi½ v± ropetv± ±v±sa½ v± sakaµamagga½ v± k±retv± muccati. Yad±pi thira½ katv± p³rite op±te rukkh±d²na½ m³l±ni m³lehi sa½sibbit±ni honti j±tapathav² j±t±, tad±pi muccati. Sacepi nad² ±gantv± op±ta½ harati, evampi muccat²ti. Aya½ t±va op±takath±.
Op±tasseva pana anulomesu p±s±d²supi yo t±va p±sa½ o¹¹eti “ettha bajjhitv± satt± marissant²”ti avassa½ bajjhanakasatt±na½ vasena hatth± muttamatte p±r±jik±nantariyathullaccayap±cittiy±ni veditabb±ni. Uddissa kate ya½ uddissa o¹¹ito, tato aññesa½ bandhane an±patti. P±se m³lena v± mudh± v± dinnepi m³laµµhasseva kammabandho. Sace yena laddho so uggalita½ v± p±sa½ saºµhapeti, passena v± gacchante disv± vati½ katv± sammukhe paveseti, thaddhatara½ v± p±sayaµµhi½ µhapeti, da¼hatara½ v± p±sarajju½ bandhati, thiratara½ v± kh±ºuka½ v± ±koµeti, ubhopi na muccanti. Sace vippaµis±re uppanne p±sa½ uggal±petv± gacchati, ta½ disv± puna aññe saºµhapenti, baddh± baddh± maranti, m³laµµho na muccati.
Sace pana tena p±sayaµµhi saya½ akat± hoti, gahitaµµh±ne µhapetv± muccati. Tatthaj±takayaµµhi½ chinditv± muccati. Saya½ katayaµµhi½ pana gopentopi na muccati. Yadi hi ta½ añño gaºhitv± p±sa½ saºµhapeti, tappaccay± marantesu m³laµµho na muccati. Sace ta½ jh±petv± al±ta½ katv± cha¹¹eti, tena al±tena pah±ra½ laddh± marantesupi na muccati. Sabbaso pana jh±petv± v± n±setv± v± muccati, p±sarajjumpi aññehi ca vaµµita½ gahitaµµh±ne µhapetv± muccati. Rajjuke labhitv± saya½ vaµµita½ ubbaµµetv± v±ke labhitv± vaµµita½ h²ra½ h²ra½ katv± muccati. Araññato pana saya½ v±ke ±haritv± vaµµita½ gopentopi na muccati. Sabbaso pana jh±petv± v± n±setv± v± muccati.
Ad³hala½ sajjento cat³su p±desu ad³halamañca½ µhapetv± p±s±ºe ±ropeti, payoge payoge dukkaµa½. Sabbasajja½ katv± hatthato muttamatte avassa½ ajjhottharitabbakasatt±na½ vasena uddissak±nuddissak±nur³pena p±r±jik±d²ni veditabb±ni. Ad³hale m³lena v± mudh± v± dinnepi m³laµµhasseva kammabaddho. Sace yena laddha½ so patita½ v± ukkhipati, aññepi p±s±ºe ±ropetv± garukatara½ v± karoti, passena v± gacchante disv± vati½ katv± ad³hale paveseti, ubhopi na muccanti. Sacepi vippaµis±re uppanne ad³hala½ p±tetv± gacchati, ta½ disv± añño saºµhapeti, m³laµµho na muccati. P±s±ºe pana gahitaµµh±ne µhapetv± ad³halap±de ca p±sayaµµhiya½ vuttanayena gahitaµµh±ne v± µhapetv± jh±petv± v± muccati.
S³la½ ropentass±pi sabbasajja½ katv± hatthato muttamatte s³lamukhe patitv± avassa½ maraºakasatt±na½ vasena uddiss±nuddiss±nur³pato p±r±jik±d²ni veditabb±ni. S³le m³lena v± mudh± v± dinnepi m³laµµhasseva kammabaddho. Sace yena laddha½ so “ekappah±reneva marissant²”ti tikhiºatara½ v± karoti, “dukkha½ marissant²”ti kuºµhatara½ v± karoti, “uccan”ti sallakkhetv± n²catara½ v± “n²can”ti sallakkhetv± uccatara½ v± puna ropeti, vaªka½ v± ujuka½ ati-ujuka½ v± ²saka½ poºa½ karoti, ubhopi na muccanti. Sace pana “aµµh±ne µhitan”ti aññasmi½ µh±ne µhapeti, ta½ ce m±raºatth±ya ±dito pabhuti pariyesitv± kata½ hoti, m³laµµho na muccati. Apariyesitv± pana katameva labhitv± ropite m³laµµho muccati. Vippaµis±re uppanne p±sayaµµhiya½ vuttanayena gahitaµµh±ne v± µhapetv± jh±petv± v± muccati.
177. Apassene sattha½ v±ti ettha apassena½ n±ma niccaparibhogo mañco v± p²µha½ v± apassenaphalaka½ v± div±µµh±ne nis²dantassa apassenakatthambho v± tatthaj±takarukkho v± caªkame apass±ya tiµµhantassa ±lambanarukkho v± ±lambanaphalaka½ v± sabbampeta½ apassayan²yaµµhena apassena½ n±ma; tasmi½ apassene yath± apassayanta½ vijjhati v± chindati v± tath± katv± v±sipharasusatti-±rakaºµak±d²na½ aññatara½ sattha½ µhapeti, dukkaµa½. Dhuvaparibhogaµµh±ne nir±saªkassa nis²dato v± nipajjato v± apassayantassa v± satthasamphassapaccay± dukkhuppattiy± thullaccaya½, maraºena p±r±jika½. Ta½ ce aññopi tassa veribhikkhu vih±rac±rika½ caranto disv± “imassa maññe maraºatth±ya ida½ nikhitta½, s±dhu suµµhu marat³”ti abhinandanto gacchati, dukkaµa½. Sace pana sopi tattha “eva½ kate sukata½ bhavissat²”ti tikhiºatar±dikaraºena kiñci kamma½ karoti, tass±pi p±r±jika½. Sace pana “aµµh±ne µhitan”ti uddharitv± aññasmi½ µh±ne µhapeti tadatthameva katv± µhapite m³laµµho na muccati. P±katika½ labhitv± µhapita½ hoti, muccati. Ta½ apanetv± añña½ tikhiºatara½ µhapeti m³laµµho muccateva.
Visamakkhanepi y±va maraº±bhinandane dukkaµa½ t±va eseva nayo. Sace pana sopi khuddaka½ visamaº¹alanti sallakkhetv± mahantatara½ v± karoti mahanta½ v± “atireka½ hot²”ti khuddaka½ karoti, tanuka½ v± bahala½; bahala½ v± tanuka½ karoti, aggin± t±petv± heµµh± v± upari v± sañc±reti, tass±pi p±r±jika½. “Ida½ aµh±ne µhitan”ti sabbameva tacchetv± puñchitv± aññasmi½ µh±ne µhapeti, attan± bhesajj±ni yojetv± kate m³laµµho na muccati attan± akate muccati. Sace pana so “ida½ visa½ atiparittan”ti aññampi ±netv± pakkhipati, yassa visena marati, tassa p±r±jika½. Sace ubhinnampi santakena marati, ubhinnampi p±r±jika½. “Ida½ visa½ nibbisan”ti ta½ apanetv± attano visameva µhapeti, tasseva p±r±jika½ m³laµµho muccati.
Dubbala½ v± karot²ti mañcap²µha½ aµaniy± heµµh±bh±ge chinditv± vidalehi v± rajjukehi v± yehi v²ta½ hoti, te v± chinditv± app±vasesameva katv± heµµh± ±vudha½ nikkhipati “ettha patitv± marissat²”ti. Apassenaphalak±d²nampi caªkame ±lambanarukkhaphalakapariyos±n±na½ parabh±ga½ chinditv± heµµh± ±vudha½ nikkhipati, sobbh±d²su mañca½ v± p²µha½ v± apassenaphalaka½ v± ±netv± µhapeti, yath± tattha nisinnamatto v± apassitamatto v± patati, sobbh±d²su v± sañcaraºasetu hoti, ta½ dubbala½ karoti; eva½ karontassa karaºe dukkaµa½. Itarassa dukkhuppattiy± thullaccaya½, maraºe p±r±jika½. Bhikkhu½ ±netv± sobbh±d²na½ taµe µhapeti “disv± bhayena kampento patitv± marissat²”ti dukkaµa½. So tattheva patati, dukkhuppattiy± thullaccaya½, maraºe p±r±jika½. Saya½ v± p±teti, aññena v± p±t±peti, añño avutto v± attano dhammat±ya p±teti, amanusso p±teti, v±tappah±rena patati, attano dhammat±ya patatti, sabbattha maraºe p±r±jika½. Kasm±? Tassa payogena sobbh±ditaµe µhitatt±.
Upanikkhipana½ n±ma sam²pe nikkhipana½. Tattha “yo imin± asin± mato so dhana½ v± labhat²”ti-±din± nayena maraºavaººa½ v± sa½vaººetv± “imin± maraºatthik± marantu, m±raºatthik± m±rent³”ti v± vatv± asi½ upanikkhipati, tassa upanikkhipane dukkaµa½. Marituk±mo v± tena att±na½ paharatu m±retuk±mo v± añña½ paharatu, ubhayath±pi parassa dukkhuppattiy± upanikkhepakassa thullaccaya½, maraºe p±r±jika½. Anuddissa nikkhitte bah³na½ maraºe akusalar±si. P±r±jik±divatth³su p±r±jik±d²ni. Vippaµis±re uppanne asi½ gahitaµµh±ne µhapetv± muccati. Kiºitv± gahito hoti, asiss±mik±na½ asi½, yesa½ hatthato m³la½ gahita½, tesa½ m³la½ datv± muccati. Sace lohapiº¹i½ v± ph±la½ v± kud±la½ v± gahetv± asi k±r±pito hoti, ya½ bhaº¹a½ gahetv± k±rito, tadeva katv± muccati. Sace kud±la½ gahetv± k±rita½ vin±setv± ph±la½ karoti, ph±lena pah±ra½ labhitv± marantesupi p±º±tip±tato na muccati. Sace pana loha½ samuµµh±petv± upanikkhipanatthameva k±rito hoti, arena gha½sitv± cuººavicuººa½ katv± vippakiººe muccati. Sacepi sa½vaººan±potthako viya bah³hi ekajjh±sayehi kato hoti, potthake vuttanayeneva kammabandhavinicchayo veditabbo. Esa nayo sattibheº¹²su. Lagu¼e p±sayaµµhisadiso vinicchayo. Tath± p±s±ºe. Satthe asisadisova. Visa½ v±ti visa½ upanikkhipantassa vatthuvasena uddiss±nuddiss±nur³pato p±r±jik±divatth³su p±r±jik±d²ni veditabb±ni. Kiºitv± µhapite purimanayena paµip±katika½ katv± muccati. Saya½ bhesajjehi yojite avisa½ katv± muccati. Rajjuy± p±sarajjusadisova vinicchayo.
Bhesajje– yo bhikkhu veribhikkhussa pajjarake v± visabh±garoge v± uppanne asapp±y±nipi sappi-±d²ni sapp±y±n²ti maraº±dhipp±yo deti, añña½ v± kiñci kandam³laphala½ tassa eva½ bhesajjad±ne dukkaµa½. Parassa dukkhuppattiya½ maraºe ca thullaccayap±r±jik±ni, ±nantariyavatthumhi ±nantariyanti veditabba½.
178. R³p³pah±re– upasa½harat²ti para½ v± aman±par³pa½ tassa sam²pe µhapeti, attan± v± yakkhapet±divesa½ gahetv± tiµµhati, tassa upasa½h±ramatte dukkaµa½. Parassa ta½ r³pa½ disv± bhayuppattiya½ thullaccaya½, maraºe p±r±jika½. Sace pana tadeva r³pa½ ekaccassa man±pa½ hoti, al±bhakena ca sussitv± marati, visaªketo. Man±piyepi eseva nayo. Tattha pana visesena itth²na½ purisar³pa½ puris±nañca itthir³pa½ man±pa½ ta½ alaªkaritv± upasa½harati, diµµhamattakameva karoti, aticira½ passitumpi na deti, itaro al±bhakena sussitv± marati, p±r±jika½. Sace uttasitv± marati visaªketo. Atha pana uttasitv± v± al±bhakena v±ti avic±retv± “kevala½ passitv± marissat²”ti upasa½harati, uttasitv± v± sussitv± v± mate p±r±jikameva. Etenev³p±yena sadd³pah±r±dayopi veditabb±. Kevalañhettha amanussasadd±dayo utr±sajanak± aman±pasadd±, puris±na½ itthisaddamadhuragandhabbasadd±dayo cittass±dakar± man±pasadd±. Himavante visarukkh±na½ m³l±digandh± kuºapagandh± ca aman±pagandh±, k±¼±nus±r²m³lagandh±dayo man±pagandh± Paµik³lam³laras±dayo aman±paras±, appaµik³lam³laras±dayo man±paras±. Visaphassamah±kacchuphass±dayo aman±paphoµµhabb±, c²napaµaha½sapupphat³likaphass±dayo man±paphoµµhabb±ti veditabb±.
Dhamm³pah±re– dhammoti desan±dhammo veditabbo. Desan±vasena v± niraye ca sagge ca vipattisampattibheda½ dhamm±rammaºameva. Nerayikass±ti bhinnasa½varassa katap±passa niraye nibbattan±rahassa sattassa pañcavidhabandhanakammakaraº±dinirayakatha½ katheti. Ta½ ce sutv± so uttasitv± marati, kathikassa p±r±jika½. Sace pana so sutv±pi attano dhammat±ya marati, an±patti. “Ida½ sutv± evar³pa½ p±pa½ na karissati oramissati viramissat²”ti nirayakatha½ katheti, ta½ sutv± itaro uttasitv± marati, an±patti. Saggakathanti devan±µak±d²na½ nandanavan±d²nañca sampattikatha½; ta½ sutv± itaro sagg±dhimutto s²gha½ ta½ sampatti½ p±puºituk±mo satth±haraºavisakh±dana-±h±rupaccheda-ass±sapass±sasannirundhan±d²hi dukkha½ upp±deti, kathikassa thullaccaya½, marati p±r±jika½. Sace pana so sutv±pi y±vat±yuka½ µhatv± attano dhammat±ya marati, an±patti “Ima½ sutv± puññ±ni karissat²”ti katheti, ta½ sutv± itaro adhimutto k±la½karoti, an±patti.
179. ¾cikkhan±ya½– puµµho bhaºat²ti “bhante katha½ mato dhana½ v± labhati sagge v± upapajjat²”ti eva½ pucchito bhaºati.
Anus±saniya½– apuµµhoti eva½ apucchito s±maññeva bhaºati.
Saªketakammanimittakamm±ni adinn±d±nakath±ya½ vuttanayeneva veditabb±ni.
Eva½ n±nappak±rato ±pattibheda½ dassetv± id±ni an±pattibheda½ dassento “an±patti asañcicc±”ti-±dim±ha. Tattha asañcicc±ti “imin± upakkamena ima½ m±rem²”ti acetetv±. Evañhi acetetv± katena upakkamena pare matepi an±patti, vakkhati ca “an±patti bhikkhu asañcicc±”ti. Aj±nantass±ti “imin± aya½ marissat²”ti aj±nantassa upakkamena pare matepi an±patti, vakkhati ca visagatapiº¹ap±tavatthusmi½ “an±patti bhikkhu aj±nantass±”ti. Namaraº±dhipp±yass±ti maraºa½ anicchantassa. Yena hi upakkamena paro marati, tena upakkamena tasmi½ m±ritepi namaraº±dhipp±yassa an±patti. Vakkhati ca “an±patti bhikkhu namaraº±dhipp±yass±”ti. Ummattak±dayo pubbe vuttanay± eva. Idha pana ±dikammik± aññamañña½ j²vit± voropitabhikkh³, tesa½ an±patti. Avases±na½ maraºavaººasa½vaººanak±d²na½ ±pattiyev±ti.

Padabh±jan²yavaººan± niµµhit±.

Samuµµh±n±d²su– ida½ sikkh±pada½ tisamuµµh±na½; k±yacittato ca v±c±cittato ca k±yav±c±cittato ca samuµµh±ti. Kiriya½, saññ±vimokkha½, sacittaka½, lokavajja½, k±yakamma½, vac²kamma½, akusalacitta½, dukkhavedana½. Sacepi hi sirisayana½ ±r³¼ho rajjasampattisukha½ anubhavanto r±j± “coro deva ±n²to”ti vutte “gacchatha na½ m±reth±”ti hasam±nova bhaºati, domanassacitteneva bhaºat²ti veditabbo. Sukhavokiººatt± pana anuppabandh±bh±v± ca dujj±nameta½ puthujjaneh²ti.