Visakkiyad³tapadaniddese so añña½ ±º±pet²ti so ±cariyena ±ºatto buddharakkhito dhammarakkhita½ adisv± v± avattuk±mo v± hutv± saªgharakkhitameva upasaªkamitv± “amh±ka½ ±cariyo evam±ha– ‘itthann±ma½ kira j²vit± voropeh²”ti visaªketa½ karonto ±º±peti. Visaªketakaraºeneva hi esa “visakkiyad³to”ti vuccati. ¾patti dukkaµass±ti ±ºattiy± t±va buddharakkhitassa dukkaµa½. Paµiggaºh±ti ±patti dukkaµass±ti saªgharakkhitena sampaµicchite m³laµµhasseva dukkaµanti veditabba½. Eva½ sante paµiggahaºe ±pattiyeva na siy±, sañcaritta paµiggahaºamaraº±bhinandanesupi ca ±patti hoti, maraºapaµiggahaºe katha½ na siy± tasm± paµiggaºhantasseveta½ dukkaµa½. Tenevettha “m³laµµhass±”ti na vutta½. Purimanayepi ceta½ paµiggaºhantassa veditabbameva; ok±s±bh±vena pana na vutta½. Tasm± yo yo paµiggaºh±ti, tassa tassa tappaccay± ±pattiyev±ti ayamettha amh±ka½ khanti. Yath± cettha eva½ adinn±d±nep²ti.
Sace pana so ta½ j²vit± voropeti, ±º±pakassa ca buddharakkhitassa voropakassa ca saªgharakkhitass±ti ubhinnampi p±r±jika½. M³laµµhassa pana ±cariyassa visaªketatt± p±r±jikena an±patti. Dhammarakkhitassa aj±nanat±ya sabbena sabba½ an±patti. Buddharakkhito pana dvinna½ sotthibh±va½ katv± attan± naµµhoti.
Gatapacc±gatad³taniddese– so gantv± puna pacc±gacchat²ti tassa j²vit± voropetabbassa sam²pa½ gantv± susa½vihit±rakkhatt± ta½ j²vit± voropetu½ asakkonto ±gacchati. Yad± sakkosi tad±ti ki½ ajjeva m±rito m±rito hoti, gaccha yad± sakkosi, tad± na½ j²vit± voropeh²ti. ¾patti dukkaµass±ti eva½ puna ±ºattiy±pi dukkaµameva hoti. Sace pana so avassa½ j²vit± voropetabbo hoti, atthas±dhakacetan± magg±nantaraphalasadis±, tasm± aya½ ±ºattikkhaºeyeva p±r±jiko. Sacepi vadhako saµµhivass±tikkamena ta½ vadhati, ±º±pako ca antar±va k±laªkaroti, h²n±ya v± ±vattati, assamaºova hutv± k±lañca karissati, h²n±ya v± ±vattissati. Sace ±º±pako gihik±le m±tara½ v± pitara½ v± arahanta½ v± sandh±ya eva½ ±º±petv± pabbajati, tasmi½ pabbajite ±ºatto ta½ m±reti, ±º±pako gihik±leyeva m±tugh±tako pitugh±tako arahantagh±tako v± hoti, tasm± nevassa pabbajj± na upasampad± ruhati. Sacepi m±retabbapuggalo ±ºattikkhaºe puthujjano, yad± pana na½ ±ºatto m±reti tad± arah± hoti, ±ºattato v± pah±ra½ labhitv± dukkham³lika½ saddha½ niss±ya vipassanto arahatta½ patv± tenev±b±dhena k±la½karoti, ±º±pako ±ºattikkhaºeyeva arahantagh±tako. Vadhako pana sabbattha upakkamakaraºakkhaºeyeva p±r±jikoti.

Id±ni ye sabbesuyeva imesu d³tavasena vuttam±tik±padesu saªketavisaªketadassanattha½

Vutt± tayo v±r±, tesu paµhamav±re t±va– yasm± ta½ saºika½ v± bhaºanto tassa v± badhirat±ya “m± gh±teh²”ti eta½ vacana½ na s±veti, tasm± m³laµµho na mutto. Dutiyav±re– s±vitatt± mutto. Tatiyav±re pana tena ca s±vitatt± itarena ca “s±dh³”ti sampaµicchitv± oratatt± ubhopi mutt±ti.

D³takath± niµµhit±.

175. Araho rahosaññ²niddes±d²su arahoti sammukhe. Rahoti parammukhe. Tattha yo upaµµh±nak±le veribhikkhumhi bhikkh³hi saddhi½ ±gantv± purato nisinneyeva andhak±radosena tassa ±gatabh±va½ aj±nanto “aho vata itthann±mo hato assa, cor±pi n±ma ta½ na hananti, sappo v± na ¹a½sati, na sattha½ v± visa½ v± ±harat²”ti tassa maraºa½ abhinandanto ²dis±ni vacan±ni ullapati, aya½ araho rahosaññ² ullapati n±ma. Sammukheva tasmi½ parammukhasaññ²ti attho. Yo pana ta½ purato nisinna½ disv± puna upaµµh±na½ katv± gatehi bhikkh³hi saddhi½ gatepi tasmi½ “idheva so nisinno”ti saññ² hutv± purimanayeneva ullapati, aya½ raho arahosaññ² ullapati n±ma. Etenevup±yena araho arahosaññ² ca raho rahosaññ² ca veditabbo. Catunnampi ca etesa½ v±c±ya v±c±ya dukkaµanti veditabba½.
Id±ni maraºavaººasa½vaººan±ya vibh±gadassanattha½ vuttesu pañcasu k±yena sa½vaººan±dim±tik±niddesesu– k±yena vik±ra½ karot²ti yath± so j±n±ti “sattha½ v± ±haritv± visa½ v± kh±ditv± rajjuy± v± ubbandhitv± sobbh±d²su v± papatitv± yo marati so kira dhana½ v± labhati, yasa½ v± labhati, sagga½ v± gacchat²ti ayamattho etena vutto”ti tath± hatthamudd±d²hi dasseti. V±c±ya bhaºat²ti tamevattha½ v±kyabheda½ katv± bhaºati. Tatiyav±ro ubhayavasena vutto. Sabbattha sa½vaººan±ya payoge payoge dukkaµa½. Tassa dukkhuppattiya½ sa½vaººakassa thullaccaya½. Ya½ uddissa sa½vaººan± kat±, tasmi½ mate sa½vaººanakkhaºeyeva sa½vaººakassa p±r±jika½. So ta½ na j±n±ti añño ñatv± “laddho vata me sukhuppatti-up±yo”ti t±ya sa½vaººan±ya marati, an±patti. Dvinna½ uddissa sa½vaººan±ya kat±ya eko ñatv± marati, p±r±jika½. Dvepi maranti, p±r±jikañca akusalar±si ca. Esa nayo sambahulesu. Anuddissa maraºa½ sa½vaººento ±hiº¹ati, yo yo ta½ sa½vaººana½ ñatv± marati, sabbo tena m±rito hoti.
D³tena sa½vaººan±ya½ “asuka½ n±ma geha½ v± g±ma½ v± gantv± itthann±massa eva½ maraºavaººa½ sa½vaººeh²”ti s±sane ±rocitamatte dukkaµa½. Yassatth±ya pahito tassa dukkhuppattiy± m³laµµhassa thullaccaya½, maraºena p±r±jika½. D³to “ñ±to d±ni aya½ saggamaggo”ti tassa an±rocetv± attano ñ±tissa v± s±lohitassa v± ±roceti, tasmi½ mate visaªketo hoti, m³laµµho muccati. D³to tatheva cintetv± saya½ sa½vaººan±ya vutta½ katv± marati, visaªketova. Anuddissa pana s±sane ±rocite yattak± d³tassa sa½vaººan±ya maranti, tattak± p±º±tip±t±. Sace m±t±pitaro maranti, ±nantariyampi hoti.
176. Lekh±sa½vaººan±ya– lekha½ chindat²ti paººe v± potthake v± akkhar±ni likhati– “yo sattha½ v± ±haritv± pap±te v± papatitv± aññehi v± aggippavesana-udakappavesan±d²hi up±yehi marati, so idañcidañca labhat²”ti v± “tassa dhammo hot²”ti v±ti. Etth±pi dukkaµathullaccay± vuttanayeneva veditabb±. Uddissa likhite pana ya½ uddissa likhita½ tasseva maraºena p±r±jika½. Bah³ uddissa likhite yattak± maranti, tattak± p±º±tip±t±. M±t±pit³na½ maraºena ±nantariya½. Anuddissa likhitepi eseva nayo. “Bah³ marant²”ti vippaµis±re uppanne ta½ potthaka½ jh±petv± v± yath± v± akkhar±ni na paññ±yanti tath± katv± muccati. Sace so parassa potthako hoti, uddissa likhito v± hoti anuddissa likhito v±, gahitaµµh±ne µhapetv± muccati. Sace m³lena k²to hoti, potthakass±mik±na½ potthaka½, yesa½ hatthato m³la½ gahita½, tesa½ m³la½ datv± muccati. Sace sambahul± “maraºavaººa½ likhiss±m±”ti ekajjh±say± hutv± eko t±larukkha½ ±rohitv± paººa½ chindati, eko ±harati, eko potthaka½ karoti, eko likhati, eko sace kaºµakalekh± hoti, masi½ makkheti, masi½ makkhetv± ta½ potthaka½ sajjetv± sabbeva sabh±ya½ v± ±paºe v± yattha v± pana lekh±dassanakot³halak± bah³ sannipatanti, tattha µhapenti. Ta½ v±cetv± sacepi eko marati, sabbesa½ p±r±jika½. Sace bahuk± maranti, vuttasadisova nayo. Vippaµis±re pana uppanne ta½ potthaka½ sacepi mañj³s±ya½ gopenti, añño ca ta½ disv± n²haritv± puna bah³na½ dasseti, neva muccanti. Tiµµhatu mañj³s±, sacepi ta½ potthaka½ nadiya½ v± samudde v± khipanti v± dhovanti v± khaº¹±khaº¹a½ v± chindanti, aggimhi v± jh±penti, y±va saªghaµµitepi duddhote v± dujjh±pite v± patte akkhar±ni paññ±yanti, t±va na muccanti. Yath± pana akkhar±ni na paññ±yanti tatheva kate muccant²ti.
Id±ni th±varapayogassa vibh±gadassanattha½ vuttesu op±t±dim±tik±niddesesu manussa½ uddissa op±ta½ khanat²ti “itthann±mo patitv± marissat²”ti kañci manussa½ uddisitv± yattha so ekato vicarati, tattha ±v±µa½ khanati, khanantassa t±va sacepi j±tapathaviy± khanati, p±º±tip±tassa payogatt± payoge payoge dukkaµa½. Ya½ uddissa khanati, tassa dukkhuppattiy± thullaccaya½, maraºena p±r±jika½. Aññasmi½ patitv± mate an±patti. Sace anuddissa “yo koci marissat²”ti khato hoti, yattak± patitv± maranti, tattak± p±º±tip±t±. ¾nantariyavatth³su ca ±nantariya½ thullaccayap±cittiyavatth³su thullaccayap±cittiy±ni.
Bah³ tattha cetan±; katam±ya p±r±jika½ hot²ti? Mah±-aµµhakath±ya½ t±va vutta½– “±v±µa½ gambh²rato ca ±y±mavitth±rato ca khanitv± pam±ºe µhapetv± tacchetv± puñchitv± pa½supacchi½ uddharantassa sanniµµh±pik± atthas±dhakacetan± magg±nantaraphalasadis±. Sacepi vassasatassa accayena patitv± avassa½ maraºakasatto hoti, sanniµµh±pakacetan±yameva p±r±jikan”ti. Mah±paccariya½ pana saªkhepaµµhakath±yañca– “imasmi½ ±v±µe patitv± marissat²ti ekasmimpi kudd±lappah±re dinne sace koci tattha pakkhalito patitv± marati, p±r±jikameva. Suttantikatther± pana sanniµµh±pakacetana½ gaºhant²”ti vutta½.
Eko “op±ta½ khanitv± asuka½ n±ma ±netv± idha p±tetv± m±reh²”ti añña½ ±º±peti, so ta½ p±tetv± m±reti, ubhinna½ p±r±jika½. Añña½ p±tetv± m±reti, saya½ patitv± marati, añño attano dhammat±ya patitv± marati, sabbattha visaªketo hoti, m³laµµho muccati. “Asuko asuka½ ±netv± idha m±ressat²”ti khatepi eseva nayo. Marituk±m± idha marissant²ti khanati, ekassa maraºe p±r±jika½. Bahunna½ maraºe akusalar±si m±t±pit³na½ maraºe ±nantariya½, thullaccayap±cittiyavatth³su thullaccayap±cittiy±ni.
“Ye keci m±retuk±m±, te idha p±tetv± m±ressant²”ti khanati, tattha p±tetv± m±renti ekasmi½ mate p±r±jika½, bah³su akusalar±si, ±nantariy±divatth³su ±nantariy±d²ni. Idheva arahant±pi saªgaha½ gacchanti. Purimanaye pana “tesa½ marituk±mat±ya patana½ natth²”ti te na saªgayhanti. Dv²supi nayesu attano dhammat±ya patitv± mate visaªketo. “Ye keci attano verike ettha p±tetv± m±ressant²”ti khanati, tattha ca verik± verike p±tetv± m±renti, ekasmi½ m±rite p±r±jika½, bah³su akusalar±si, m±tari v± pitari v± arahante v± verikehi ±netv± tattha m±rite ±nantariya½. Attano dhammat±ya patitv± matesu visaªketo.
Yo pana “marituk±m± v± amarituk±m± v± m±retuk±m± v± am±retuk±m± v± ye keci ettha patit± v± p±tit± v± marissant²”ti sabbath±pi anuddisseva khanati. Yo yo marati tassa tassa maraºena yath±nur³pa½ kammañca phusati, ±pattiñca ±pajjati. Sace gabbhin² patitv± sagabbh± marati, dve p±º±tip±t±. Gabbhoyeva vinassati, eko. Gabbho na vinassati, m±t± marati, ekoyeva. Corehi anubaddho patitv± marati, op±takhanakasseva p±r±jika½. Cor± tattha p±tetv± m±renti, p±r±jikameva. Tattha patita½ bahi n²haritv± m±renti, p±r±jikameva. Kasm±? Op±te patitappayogena gahitatt±. Op±tato nikkhamitv± teneva ±b±dhena marati, p±r±jikameva. Bah³ni vass±ni atikkamitv± puna kupitena tenev±b±dhena marati, p±r±jikameva. Op±te patanappaccay± uppannarogena gil±nasseva añño rogo uppajjati, op±tarogo balavataro hoti, tena matepi op±takhaºako na muccati. Sace pacch± uppannarogo balav± hoti, tena mate muccati. Ubhohi mate na muccati. Op±te opap±tikamanusso nibbattitv± uttaritu½ asakkonto marati, p±r±jikameva. Manussa½ uddissa khate yakkh±d²su patitv± matesu an±patti. Yakkh±dayo uddissa khate manuss±d²su marantesupi eseva nayo. Yakkh±dayo uddissa khanantassa pana khananepi tesa½ dukkhuppattiyampi dukkaµameva. Maraºe vatthuvasena thullaccaya½ v± p±cittiya½ v±. Anuddissa khate op±te yakkhar³pena v± petar³pena v± patati, tiracch±nar³pena marati, patanar³pa½ pam±ºa½, tasm± thullaccayanti upatissatthero. Maraºar³pa½ pam±ºa½, tasm± p±cittiyanti phussadevatthero. Tiracch±nar³pena patitv± yakkhapetar³pena matepi eseva nayo.