Ucc±vacehi ±k±reh²ti mahant±mahantehi up±yehi. Tattha maraºavaººasa½vaººane t±va j²vite ±d²navadassanavasena avac±k±rat± maraºe vaººabhaºanavasena ucc±k±rat± veditabb±. Sam±dapane pana muµµhij±ºunipphoµan±d²hi maraºasam±dapanavasena ucc±k±rat±, ekato bhuñjantassa nakhe visa½ pakkhipitv± maraº±disam±dapanavasena avac±k±rat± veditabb±.Sobbhe v± narake v± pap±te v±ti ettha sobbho n±ma samantato chinnataµo gambh²ro ±v±µo. Narako n±ma tattha tattha phalantiy± bh³miy± sayameva nibbatt± mah±dar², yattha hatth²pi patanti, cor±pi nil²n± tiµµhanti. Pap±toti pabbatantare v± thalantare v± ekato chinno hoti. Purime up±d±y±ti methuna½ dhamma½ paµisevitv± adinnañca ±diyitv± p±r±jika½ ±patti½ ±panne puggale up±d±ya. Sesa½ pubbe vuttanayatt± utt±natthatt± ca p±kaµamev±ti. 174. Eva½ uddiµµhasikkh±pada½ pad±nukkamena vibhajitv± id±ni yasm± heµµh± padabh±jan²yamhi saªkhepeneva manussaviggahap±r±jika½ dassita½, na vitth±rena ±patti½ ±ropetv± tanti µhapit±. Saªkhepadassite ca atthe na sabb±k±reneva bhikkh³ naya½ gahetu½ sakkonti, an±gate ca p±papuggal±nampi ok±so hoti, tasm± bhikkh³nañca sabb±k±rena nayaggahaºattha½ an±gate ca p±papuggal±na½ ok±sapaµib±hanattha½ puna “s±ma½ adhiµµh±y±”ti-±din± nayena m±tika½ µhapetv± vitth±rato manussaviggahap±r±jika½ dassento “s±manti saya½ hanat²”ti-±dim±ha.Tatr±ya½ anutt±napadavaººan±ya saddhi½ vinicchayakath±– k±yen±ti hatthena v± p±dena v± muµµhin± v± j±ºun± v± yena kenaci aªgapaccaªgena. K±yapaµibaddhen±ti k±yato amocitena asi-±din± paharaºena. Nissaggiyen±ti k±yato ca k±yapaµibaddhato ca mocitena ususatti-±din±. Ett±vat± s±hatthiko ca nissaggiyo c±ti dve payog± vutt± honti.Tattha ekameko uddiss±nuddissabhedato duvidho. Tattha uddesike ya½ uddissa paharati, tasseva maraºena kammun± bajjhati. “Yo koci marat³”ti eva½ anuddesike pah±rappaccay± yassa kassaci maraºena kammun± bajjhati. Ubhayath±pi ca paharitamatte v± maratu pacch± v± teneva rogena, paharitamatteyeva kammun± bajjhati. Maraº±dhipp±yena ca pah±ra½ datv± tena amatassa puna aññacittena pah±re dinne pacch±pi yadi paµhamappah±reneva marati, tad± eva kammun± baddho. Atha dutiyappah±rena marati, natthi p±º±tip±to. Ubhayehi matepi paµhamappah±reneva kammun± baddho. Ubhayehi amate nevatthi p±º±tip±to. Esa nayo bah³hipi ekassa pah±re dinne. Tatr±pi hi yassa pah±rena marati, tasseva kammun± baddho hot²ti.Kamm±pattibyattibh±vatthañcettha e¼akacatukkampi veditabba½. Yo hi e¼aka½ ekasmi½ µh±ne nipanna½ upadh±reti “ratti½ ±gantv± vadhiss±m²”ti. E¼akassa ca nipannok±se tassa m±t± v± pit± v± arah± v± paº¹uk±s±va½ p±rupitv± nipanno hoti. So rattibh±ge ±gantv± “e¼aka½ m±rem²”ti m±tara½ v± pitara½ v± arahanta½ v± m±reti. “Ima½ vatthu½ m±rem²”ti cetan±ya atthibh±vato gh±tako ca hoti, anantariyakammañca phusati, p±r±jikañca ±pajjati Añño koci ±gantuko nipanno hoti “e¼aka½ m±rem²”ti ta½ m±reti, gh±tako ca hoti p±r±jikañca ±pajjati, ±nantariya½ na phusati. Yakkho v± peto v± nipanno hoti, “e¼aka½ m±rem²”ti ta½ m±reti gh±takova hoti, na c±nantariya½ phusati, na ca p±r±jika½ ±pajjati, thullaccaya½ pana hoti. Añño koci nipanno natthi, e¼akova hoti ta½ m±reti, gh±tako ca hoti, p±cittiyañca ±pajjati. “M±t±pitu-arahant±na½ aññatara½ m±rem²”ti tesa½yeva aññatara½ m±reti, gh±tako ca hoti, ±nantariyañca phusati, p±r±jikañca ±pajjati. “Tesa½ aññatara½ m±ress±m²”ti añña½ ±gantuka½ m±reti, yakkha½ v± peta½ v± m±reti, e¼aka½ v± m±reti, pubbe vuttanayena veditabba½. Idha pana cetan± d±ruº± hot²ti.Aññ±nipi ettha pal±lapuñj±divatth³ni veditabb±ni. Yo hi “lohitaka½ asi½ v± satti½ v± pucchiss±m²”ti pal±lapuñje pavesento tattha nipanna½ m±tara½ v± pitara½ v± arahanta½ v± ±gantukapurisa½ v± yakkha½ v± peta½ v± tiracch±nagata½ v± m±reti, voh±ravasena “gh±tako”ti vuccati, vadhakacetan±ya pana abh±vato neva kamma½ phusati, na ±patti½ ±pajjati. Yo pana eva½ pavesento sar²rasamphassa½ sallakkhetv± “satto maññe abbhantaragato marat³”ti pavesetv± m±reti, tassa tesa½ vatth³na½ anur³pena kammabaddho ca ±patti ca veditabb±. Esa nayo tattha nidahanattha½ pavesentass±pi vanappagumb±d²su khipantass±pi.Yopi “cora½ m±rem²”ti coravesena gacchanta½ pitara½ m±reti, ±nantariyañca phusati, p±r±jiko ca hoti. Yo pana parasen±ya aññañca yodha½ pitarañca kamma½ karonte disv± yodhassa usu½ khipati, “eta½ vijjhitv± mama pitara½ vijjhissat²”ti yath±dhipp±ya½ gate pitugh±tako hoti. “Yodhe viddhe mama pit± pal±yissat²”ti khipati, usu ayath±dhipp±ya½ gantv± pitara½ m±reti, voh±ravasena “pitugh±tako”ti vuccati; ±nantariya½ pana natth²ti.Adhiµµhahitv±ti sam²pe µhatv±. ¾º±pet²ti uddissa v± anuddissa v± ±º±peti. Tattha parasen±ya paccupaµµhit±ya anuddisseva “eva½ vijjha eva½ pahara, eva½ gh±teh²”ti ±ºatte yattake ±ºatto gh±teti, tattak± ubhinna½ p±º±tip±t±. Sace tattha ±º±pakassa m±t±pitaro honti, ±nantariyampi phusati. Sace ±ºattasseva m±t±pitaro, sova ±nantariya½ phusati. Sace arah± hoti, ubhopi ±nantariya½ phusanti. Uddisitv± pana “eta½ d²gha½ rassa½ rattakañcuka½ n²lakañcuka½ hatthikkhandhe nisinna½ majjhe nisinna½ vijjha pahara gh±teh²”ti ±ºatte sace so tameva gh±teti, ubhinnampi p±º±tip±to; ±nantariyavatthumhi ca ±nantariya½. Sace añña½ m±reti, ±º±pakassa natthi p±º±tip±to. Etena ±ºattiko payogo vutto hoti. Tattha–
Vatthu½ k±lañca ok±sa½, ±vudha½ iriy±patha½;
tulayitv± pañca µh±n±ni, dh±reyyattha½ vicakkhaºo.
Aparo nayo–
Vatthu k±lo ca ok±so, ±vudha½ iriy±patho;
kiriy±visesoti ime, cha ±ºattiniy±mak±.
Tattha “vatth³”ti m±retabbo satto. “K±lo”ti pubbaºhas±yanh±dik±lo ca yobbanath±variy±dik±lo ca. “Ok±so”ti g±mo v± vana½ v± gehadv±ra½ v± gehamajjha½ v± rathik± v± siªgh±µaka½ v±ti evam±di. “¾vudhan”ti asi v± usu v± satti v±ti evam±di. “Iriy±patho”ti m±retabbassa gamana½ v± nisajj± v±ti evam±di. “Kiriy±viseso”ti vijjhana½ v± chedana½ v± bhedana½ v± saªkhamuº¹aka½ v±ti evam±di.Yadi hi vatthu½ visa½v±detv± “ya½ m±reh²”ti ±ºatto tato añña½ m±reti, “purato paharitv± m±reh²”ti v± ±ºatto pacchato v± passato v± aññasmi½ v± padese paharitv± m±reti. ¾º±pakassa natthi kammabandho; ±ºattasseva kammabandho. Atha vatthu½ avisa½v±detv± yath±ºattiy± m±reti, ±º±pakassa ±ºattikkhaºe ±ºattassa ca m±raºakkhaºeti ubhayesampi kammabandho. Vatthuvisesena panettha kammaviseso ca ±pattiviseso ca hot²ti. Eva½ t±va vatthumhi saªketavisaªketat± veditabb±.K±le pana yo “ajja sve”ti aniyametv± “pubbaºhe m±reh²”ti ±ºatto yad± kad±ci pubbaºhe m±reti, natthi visaªketo. Yo pana “ajja pubbaºhe”ti vutto majjhanhe v± s±yanhe v± sve v± pubbaºhe m±reti. Visaªketo hoti, ±º±pakassa natthi kammabandho. Pubbaºhe m±retu½ v±yamantassa majjhanhe j±tepi eseva nayo. Etena nayena sabbak±lappabhedesu saªketavisaªketat± veditabb±.Ok±sepi yo “eta½ g±me µhita½ m±reh²”ti aniyametv± ±ºatto ta½ yattha katthaci m±reti, natthi visaªketo. Yo pana “g±meyev±”ti niyametv± ±ºatto vane m±reti, tath± “vane”ti ±ºatto g±me m±reti. “Antogehadv±re”ti ±ºatto gehamajjhe m±reti, visaªketo. Etena nayena sabbok±sabhedesu saªketavisaªketat± veditabb±.¾vudhepi yo “asin± v± usun± v±”ti aniyametv± “±vudhena m±reh²”ti ±ºatto yena kenaci ±vudhena m±reti, natthi visaªketo. Yo pana “asin±”ti vutto usun±, “imin± v± asin±”ti vutto aññena asin± m±reti. Etasseva v± asissa “im±ya dh±r±ya m±reh²”ti vutto itar±ya v± dh±r±ya talena v± tuº¹ena v± tharun± v± m±reti, visaªketo. Etena nayena sabba-±vudhabhedesu saªketavisaªketat± veditabb±.Iriy±pathe pana yo “eta½ gacchanta½ m±reh²”ti vadati, ±ºatto ca na½ sace gacchanta½ m±reti, natthi visaªketo. “Gacchantameva m±reh²”ti vutto pana sace nisinna½ m±reti. “Nisinnameva v± m±reh²”ti vutto gacchanta½ m±reti, visaªketo hoti. Etena nayena sabba-iriy±pathabhedesu saªketavisaªketat± veditabb±.Kiriy±visesepi yo “vijjhitv± m±reh²”ti vutto vijjhitv±va m±reti, natthi visaªketo. Yo pana “vijjhitv± m±reh²”ti vutto chinditv± m±reti, visaªketo. Etena nayena sabbakiriy±visesabhedesu saªketavisaªketat± veditabb±.Yo pana liªgavasena “d²gha½ rassa½ k±¼a½ od±ta½ kisa½ th³la½ m±reh²”ti aniyametv± ±º±peti, ±ºatto ca ya½kiñci t±disa½ m±reti, natthi visaªketo ubhinna½ p±r±jika½. Atha pana so att±na½ sandh±ya ±º±peti, ±ºatto ca “ayameva ²diso”ti ±º±pakameva m±reti, ±º±pakassa dukkaµa½, vadhakassa p±r±jika½. ¾º±pako att±na½ sandh±ya ±º±peti, itaro añña½ t±disa½ m±reti, ±º±pako muccati, vadhakasseva p±r±jika½. Kasm±? Ok±sassa aniyamitatt±. Sace pana att±na½ sandh±ya ±º±pentopi ok±sa½ niyameti, “asukasmi½ n±ma rattiµµh±ne v± div±µµh±ne v± ther±sane v± nav±sane v± majjhim±sane v± nisinna½ evar³pa½ n±ma m±reh²”ti. Tattha ca añño nisinno hoti, sace ±ºatto ta½ m±reti, neva vadhako muccati na ±º±pako. Kasm±? Ok±sassa niyamitatt±. Sace pana niyamitok±sato aññatra m±reti, ±º±pako muccat²ti aya½ nayo mah±-aµµhakath±ya½ suµµhu da¼ha½ katv± vutto. Tasm± ettha na an±dariya½ k±tabbanti.
Adhiµµh±y±ti m±tik±vasena ±ºattikapayogakath± niµµhit±.
Id±ni ye d³ten±ti imassa m±tik±padassa niddesadassanattha½ “bhikkhu bhikkhu½ ±º±pet²”ti-±dayo catt±ro v±r± vutt±. Tesu so ta½ maññam±noti so ±ºatto yo ±º±pakena “itthann±mo”ti akkh±to, ta½ maññam±no tameva j²vit± voropeti, ubhinna½ p±r±jika½. Ta½ maññam±no aññanti “ya½ j²vit± voropeh²”ti vutto ta½ maññam±no añña½ t±disa½ j²vit± voropeti, m³laµµhassa an±patti. Añña½ maññam±no tanti yo ±º±pakena vutto, tassa balavasah±ya½ sam²pe µhita½ disv± “imassa balen±ya½ gajjati, ima½ t±va j²vit± voropem²”ti paharanto itarameva parivattitv± tasmi½ µh±ne µhita½ “sah±yo”ti maññam±no j²vit± voropeti, ubhinna½ p±r±jika½. Añña½ maññam±no aññanti purimanayeneva “ima½ t±vassa sah±ya½ j²vit± voropem²”ti sah±yameva voropeti, tasseva p±r±jika½.D³taparampar±padassa niddesav±re itthann±massa p±vad±ti-±d²su eko ±cariyo tayo buddharakkhitadhammarakkhitasaªgharakkhitan±mak± antev±sik± daµµhabb±. Tattha bhikkhu bhikkhu½ ±º±pet²ti ±cariyo kañci puggala½ m±r±petuk±mo tamattha½ ±cikkhitv± buddharakkhita½ ±º±peti. Itthann±massa p±vad±ti gaccha tva½, buddharakkhita, etamattha½ dhammarakkhitassa p±vada. Itthann±mo itthann±massa p±vadat³ti dhammarakkhitopi saªgharakkhitassa p±vadatu. Itthann±mo itthann±ma½ j²vit± voropet³ti eva½ tay± ±ºattena dhammarakkhitena ±ºatto saªgharakkhito itthann±ma½ puggala½ j²vit± voropetu; so hi amhesu v²raj±tiko paµibalo imasmi½ kammeti. ¾patti dukkaµass±ti eva½ ±º±pentassa ±cariyassa t±va dukkaµa½. So itarassa ±rocet²ti buddharakkhito dhammarakkhitassa, dhammarakkhito ca saªgharakkhitassa “amh±ka½ ±cariyo eva½ vadati– ‘itthann±ma½ kira j²vit± voropeh²’ti. Tva½ kira amhesu v²rapuriso”ti ±roceti; eva½ tesampi dukkaµa½. Vadhako paµiggaºh±t²ti “s±dhu voropess±m²”ti saªgharakkhito sampaµicchati. M³laµµhassa ±patti thullaccayass±ti saªgharakkhitena paµiggahitamatte ±cariyassa thullaccaya½. Mah±jano hi tena p±pe niyojitoti. So tanti so ce saªgharakkhito ta½ puggala½ j²vit± voropeti, sabbesa½ catunnampi jan±na½ p±r±jika½. Na kevalañca catunna½, eten³p±yena visaªketa½ akatv± parampar±ya ±º±penta½ samaºasata½ samaºasahassa½ v± hotu sabbesa½ p±r±jikameva.