Padabh±jan²yavaººan±

172. Sañcicc±ti aya½ “sañcicca manussaviggahan”ti m±tik±ya vuttassa sañciccapadassa uddh±ro. Tattha santi upasaggo, tena saddhi½ ussukkavacanameta½ sañcicc±ti tassa sañcetetv± suµµhu cetetv±ti attho. Yasm± pana yo sañcicca voropeti, so j±nanto sañj±nanto hoti, tañcassa voropana½ cecca abhivitaritv± v²tikkamo hoti. Tasm± byañjane ±dara½ akatv± atthameva dassetu½ “j±nanto sañj±nanto cecca abhivitaritv± v²tikkamo”ti evamassa padabh±jana½ vutta½. Tattha j±nantoti “p±ºo”ti j±nanto. Sañj±nantoti “j²vit± voropem²”ti sañj±nanto; teneva p±ºaj±nan±k±rena saddhi½ j±nantoti attho. Cecc±ti vadhakacetan±vasena cetetv± pakappetv±. Abhivitaritv±ti upakkamavasena maddanto nir±saªkacitta½ pesetv±. V²tikkamoti eva½ pavattassa yo v²tikkamo aya½ sañciccasaddassa sikh±ppatto atthoti vutta½ hoti.
Id±ni “manussaviggaha½ j²vit± voropeyy±”ti ettha vutta½ manussattabh±va½ ±dito paµµh±ya dassetu½ “manussaviggaho n±m±”ti-±dim±ha. Tattha gabbhaseyyak±na½ vasena sabbasukhuma-attabh±vadassanattha½ “ya½ m±tukucchismin”ti vutta½. Paµhama½ cittanti paµisandhicitta½. Uppannanti j±ta½. Paµhama½ viññ±ºa½ p±tubh³tanti ida½ tasseva vevacana½. “M±tukucchismi½ paµhama½ cittan”ti vacanena cettha sakal±pi pañcavok±rapaµisandhi dassit± hoti. Tasm± tañca paµhama½ citta½ ta½sampayutt± ca tayo ar³pakkhandh± tena saha nibbattañca kalalar³panti aya½ sabbapaµhamo manussaviggaho. Tattha “kalalar³pan”ti itthipuris±na½ k±yavatthubh±vadasakavasena samati½sa r³p±ni, napu½sak±na½ k±yavatthudasakavasena v²sati. Tattha itthipuris±na½ kalalar³pa½ j±ti-uºº±ya ekena a½sun± uddhaµatelabindumatta½ hoti accha½ vippasanna½. Vuttañceta½ aµµhakath±ya½
“Tilatelassa yath± bindu, sappimaº¹o an±vilo;
eva½vaººappaµibh±ga½ kalalanti pavuccat²”ti. (Vibha. aµµha. 26 pakiººakakath±; sa½. ni. aµµha. 1.1.235).
Eva½ parittaka½ vatthu½ ±di½ katv± pakatiy± v²savassasat±yukassa sattassa y±va maraºak±l± etthantare anupubbena vu¹¹hippatto attabh±vo eso manussaviggaho n±ma.
J²vit± voropeyy±ti kalalak±lepi t±panamaddanehi v± bhesajjasampad±nena v± tato v± uddhampi tadanur³pena upakkamena j²vit± viyojeyy±ti attho. Yasm± pana j²vit± voropana½ n±ma atthato j²vitindriyupacchedanameva hoti, tasm± etassa padabh±jane “j²vitindriya½ upacchindati uparodheti santati½ vikopet²”ti vutta½. Tattha j²vitindriyassa paveºighaµana½ upacchindanto uparodhento ca “j²vitindriya½ upacchindati uparodhet²”ti vuccati. Sv±yamattho “santati½ vikopet²”tipadena dassito. Vikopet²ti viyojeti.
Tattha duvidha½ j²vitindriya½– r³paj²vitindriya½, ar³paj²vitindriyañca. Tesu ar³paj²vitindriye upakkamo natthi, ta½ voropetu½ na sakk±. R³paj²vitindriye pana atthi, ta½ voropetu½ sakk±. Ta½ pana voropento ar³paj²vitindriyampi voropeti. Teneva hi saddhi½ ta½ nirujjhati tad±yattavuttito. Ta½ pana voropento ki½ at²ta½ voropeti, an±gata½, paccuppannanti? Neva at²ta½, na an±gata½, tesu hi eka½ niruddha½ eka½ anuppannanti ubhapampi asanta½, asantatt± upakkamo natthi, upakkamassa natthit±ya ekampi voropetu½ na sakk±. Vuttampi ceta½–
“At²te cittakkhaºe j²vittha, na j²vati; na j²vissati. An±gate cittakkhaºe j²vissati, na j²vittha; na j²vati. Paccuppanne cittakkhaºe j²vati, na j²vittha; na j²vissat²”ti (mah±ni. 10).
Tasm± yattha j²vati tattha upakkamo yuttoti paccuppanna½ voropeti.
Paccuppannañca n±meta½ khaºapaccuppanna½, santatipaccuppanna½, addh±paccuppannanti tividha½. Tattha “khaºapaccuppanna½” n±ma upp±dajar±bhaªgasamaªgi, ta½ voropetu½ na sakk±. Kasm±? Sayameva nirujjhanato. “Santatipaccuppanna½” n±ma sattaµµhajavanav±ramatta½ sabh±gasantativasena pavattitv± nirujjhanaka½, y±va v± uºhato ±gantv± ovaraka½ pavisitv± nisinnassa andhak±ra½ hoti, s²tato v± ±gantv± ovarake nisinnassa y±va visabh±ga-utup±tubh±vena purimako utu nappaµippassambhati, etthantare “santatipaccuppannan”ti vuccati Paµisandhito pana y±va cuti, eta½ “addh±paccuppanna½” n±ma. Tadubhayampi voropetu½ sakk±. Katha½? Tasmiñhi upakkame kate laddhupakkama½ j²vitanavaka½ nirujjham±na½ dubbalassa parih²navegassa sant±nassa paccayo hoti. Tato santatipaccuppanna½ v± addh±paccuppanna½ v± yath±paricchinna½ k±la½ apatv± antar±va nirujjhati Eva½ tadubhayampi voropetu½ sakk±, tasm± tadeva sandh±ya “santati½ vikopet²”ti ida½ vuttanti veditabba½.
Imassa panatthassa ±vibh±vattha½ p±ºo veditabbo, p±º±tip±to veditabbo, p±º±tip±ti veditabbo, p±º±tip±tassa payogo veditabbo. Tattha “p±ºo”ti voh±rato satto, paramatthato j²vitindriya½. J²vitindriyañhi atip±tento “p±ºa½ atip±tet²”ti vuccati ta½ vuttappak±rameva. “P±º±tip±to”ti y±ya cetan±ya j²vitindriyupacchedaka½ payoga½ samuµµh±peti, s± vadhakacetan± “p±º±tip±to”ti vuccati. “P±º±tip±t²”ti vuttacetan±samaªgi puggalo daµµhabbo. “P±º±tip±tassa payogo”ti p±º±tip±tassa chapayog±– s±hatthiko, ±ºattiko, nissaggiyo, th±varo, vijj±mayo, iddhimayoti.
Tattha “s±hatthiko”ti saya½ m±rentassa k±yena v± k±yappaµibaddhena v± paharaºa½. “¾ºattiko”ti añña½ ±º±pentassa “eva½ vijjhitv± v± paharitv± v± m±reh²”ti ±º±pana½. “Nissaggiyo”ti d³re µhita½ m±retuk±massa k±yena v± k±yappaµibaddhena v± ususattiyantap±s±º±d²na½ nissajjana½. “Th±varo”ti asañc±rimena upakaraºena m±retuk±massa op±ta-apassena-upanikkhipana½ bhesajjasa½vidh±na½. Te catt±ropi parato p±¼ivaººan±yameva vitth±rato ±vibhavissanti.
Vijj±maya-iddhimay± pana p±¼iya½ an±gat±. Te eva½ veditabb±. Saªkhepato hi m±raºattha½ vijj±parijappana½ vijj±mayo payogo. Aµµhakath±su pana “katamo vijj±mayo payogo? ¾thabbaºik± ±thabbaºa½ payojenti; nagare v± ruddhe saªg±me v± paccupaµµhite paµisen±ya paccatthikesu pacc±mittesu ²ti½ upp±denti, upaddava½ upp±denti, roga½ upp±denti, pajjaraka½ upp±denti, s³cika½ karonti, vis³cika½ karonti, pakkhandiya½ karonti. Eva½ ±thabbaºik± ±thabbaºa½ payojenti. Vijj±dh±r± vijja½ parivattetv± nagare v± ruddhe…pe… pakkhandiya½ karont²”ti eva½ vijj±maya½ payoga½ dassetv± ±thabbaºikehi ca vijj±dharehi ca m±rit±na½ bah³ni vatth³ni vutt±ni, ki½ tehi! Idañhettha lakkhaºa½ m±raº±ya vijj±parijappana½ vijj±mayo payogoti.
Kammavip±kaj±ya iddhiy± payojana½ iddhimayo payogo. Kammavip±kajiddhi ca n±mes± n±g±na½ n±giddhi, supaºº±na½ supaººiddhi, yakkh±na½ yakkhiddhi, dev±na½ deviddhi, r±j³na½ r±jiddh²ti bahuvidh±. Tattha diµµhadaµµhaphuµµhavis±na½ n±g±na½ disv± ¹a½sitv± phusitv± ca par³pagh±takaraºe “n±giddhi” veditabb±. Supaºº±na½ mah±samuddato dvattiby±masatappam±ºan±guddharaºe “supaººiddhi” veditabb±. Yakkh± pana neva ±gacchant± na paharant± dissanti, tehi pahaµasatt± pana tasmi½yeva µh±ne maranti, tatra tesa½ “yakkhiddhi” daµµhabb±. Vessavaºassa sot±pannak±lato pubbe nayan±vudhena olokitakumbhaº¹±na½ maraºe aññesañca dev±na½ yath±saka½ iddh±nubh±ve “deviddhi” veditabb±. Rañño cakkavattissa saparisassa ±k±sagaman±d²su, asokassa heµµh± upari ca yojane ±º±pavattan±d²su, piturañño ca s²ha¼anarindassa d±µh±koµanena c³¼asumanakuµumbiyassamaraºe “r±jiddhi” daµµhabb±ti.
Keci pana “puna capara½, bhikkhave, samaºo v± br±hmaºo v± iddhim± cetovasippatto aññiss± kucchigata½ gabbha½ p±pakena manas±-anupekkhit± hoti ‘aho vat±ya½ kucchigato gabbho na sotthin± abhinikkhameyy±’ti. Evampi bhikkhave kulumbassa upagh±to hot²”ti ±dik±ni sutt±ni dassetv± bh±van±mayiddhiy±pi par³pagh±takamma½ vadanti; saha par³pagh±takaraºena ca ±dittaghar³parikhittassa udakaghaµassa bhedanamiva iddhivin±sañca icchanti; ta½ tesa½ icch±mattameva. Kasm±? Yasm± kusalavedan±vitakkaparittattikehi na sameti. Katha½? Ayañhi bh±van±mayiddhi n±ma kusalattike kusal± ceva aby±kat± ca, p±º±tip±to akusalo. Vedan±ttike adukkhamasukhasampayutt± p±º±tip±to dukkhasampayutto. Vitakkattike avitakk±vic±r±, p±º±tip±to savitakkasavic±ro. Parittattike mahaggat±, p±º±tip±to parittoti.
Satthah±raka½ v±ssa pariyeseyy±ti ettha harat²ti h±raka½. Ki½ harati? J²vita½. Atha v± haritabbanti h±raka½; upanikkhipitabbanti attho. Satthañca ta½ h±rakañc±ti satthah±raka½. Ass±ti manussaviggahassa. Pariyeseyy±ti yath± labhati tath± kareyya; upanikkhipeyy±ti attho. Etena th±varappayoga½ dasseti. Itarath± hi pariyiµµhamatteneva p±r±jiko bhaveyya; na ceta½ yutta½. P±¼iya½ pana sabba½ byañjana½ an±diyitv± ya½ ettha th±varappayogasaªgahita½ sattha½, tadeva dassetu½ “asi½ v±…pe… rajju½ v±”ti padabh±jana½ vutta½.
Tattha satthanti vutt±vasesa½ ya½kiñci samukha½ veditabba½. Lagu¼ap±s±ºavisarajj³nañca j²vitavin±sanabh±vato satthasaªgaho veditabbo. Maraºavaººa½ ti ettha yasm± “ki½ tuyhimin± p±pakena dujj²vitena, yo tva½ na labhasi paº²t±ni bhojan±ni bhuñjitun”ti-±din± nayena j²vite ±d²nava½ dassentopi “tva½ khosi up±saka katakaly±ºo…pe… akata½ tay± p±pa½, mata½ te j²vit± seyyo, ito tva½ k±laªkato paricarissasi acchar±parivuto nandanavane sukhappatto viharissas²”ti-±din± nayena maraºe vaººa½ bhaºantopi maraºavaººameva sa½vaººeti. Tasm± dvidh± bhinditv± padabh±jana½ vutta½– “j²vite ±d²nava½ dasseti, maraºe vaººa½ bhaºat²”ti.
Maraº±ya v± sam±dapeyy±ti maraºatth±ya up±ya½ g±h±peyya. Sattha½ v± ±har±ti ±d²su ca yampi na vutta½ “sobbhe v± narake v± pap±te v± papat±”ti-±di, ta½ sabba½ parato vuttanayatt± atthato vuttamev±ti veditabba½. Na hi sakk± sabba½ sar³peneva vattu½.
Iti cittamanoti iticitto itimano; “mata½ te j²vit± seyyo”ti ettha vuttamaraºacitto maraºamanoti attho. Yasm± panettha mano cittasaddassa atthad²panattha½ vutto, atthato paneta½ ubhayampi ekameva, tasm± tassa atthato abheda½ dassetu½ “ya½ citta½ ta½ mano, ya½ mano ta½ cittan”ti vutta½. Itisadda½ pana uddharitv±pi na t±va attho vutto. Cittasaªkappoti imasmi½ pade adhik±ravasena itisaddo ±haritabbo. Idañhi “iticittasaªkappo”ti eva½ avuttampi adhik±rato vuttameva hot²ti veditabba½. Tath± hissa tameva-attha½ dassento “maraºasaññ²”ti-±dim±ha. Yasm± cettha “saªkappo”ti nayida½ vitakkassa n±ma½. Atha kho sa½vidahanamattasseta½ adhivacana½. Tañca sa½vidahana½ imasmi½ atthe saññ±cetan±dhipp±yehi saªgaha½ gacchati. Tasm± citto n±nappak±rako saªkappo ass±ti cittasaªkappoti evamattho daµµhabbo. Tath± hissa padabh±janampi saññ±cetan±dhipp±yavasena vutta½. Ettha ca “adhipp±yo”ti vitakko veditabbo.