11. Paññattih±ravibhaªgo
39. Tattha katamo paññattih±ro? “Eka½ bhagav± dhamma½ paññatt²hi vividh±hi deset²”ti. Y± pakatikath±ya desan±. Aya½ nikkhepapaññatti. K± ca pakatikath±ya desan±, catt±ri sacc±ni. Yath± bhagav± ±ha “ida½ dukkhan”ti aya½ paññatti pañcanna½ khandh±na½ channa½ dh±t³na½ aµµh±rasanna½ dh±t³na½ dv±dasanna½ ±yatan±na½ dasanna½ indriy±na½ nikkhepapaññatti. Kaba¼²k±re ce, bhikkhave, ±h±re atthi r±go atthi nand² [nandi (s².) passa sa½. ni. 2.64)] atthi taºh±, patiµµhita½ tattha viññ±ºa½ vir³¼ha½. Yattha patiµµhita½ viññ±ºa½ vir³¼ha½, atthi tattha n±mar³passa avakkanti. Yattha atthi n±mar³passa avakkanti, atthi tattha saªkh±r±na½ vuddhi [buddhi (ka.)]. Yattha atthi saªkh±r±na½ vuddhi, atthi tattha ±yati½ punabbhav±bhinibbatti. Yattha atthi ±yati½ punabbhav±bhinibbatti, atthi tattha ±yati½ j±tijar±maraºa½. Yattha atthi ±yati½ j±tijar±maraºa½, sasoka½ ta½, bhikkhave, sadara½ sa-up±y±santi vad±mi. Phasse ce…pe… manosañcetan±ya ce, bhikkhave, ±h±re. Viññ±ºe ce, bhikkhave, ±h±re atthi r±go atthi nand² atthi taºh±, patiµµhita½ tattha viññ±ºa½ vir³¼ha½. Yattha patiµµhita½ viññ±ºa½ vir³¼ha½, atthi tattha n±mar³passa avakkanti. Yattha atthi n±mar³passa avakkanti atthi tattha saªkh±r±na½ vuddhi. Yattha atthi saªkh±r±na½ vuddhi, atthi tattha ±yati½ punabbhav±bhinibbatti. Yattha atthi ±yati½ punabbhav±bhinibbatti, atthi tattha ±yati½ j±tijar±maraºa½. Yattha atthi ±yati½ j±tijar±maraºa½, sasoka½ ta½, bhikkhave, sadara½ sa-up±y±santi vad±mi. Aya½ pabhavapaññatti dukkhassa ca samudayassa ca. Kaba¼²k±re ce, bhikkhave [passa sa½. ni. 2.64], ±h±re natthi r±go natthi nand² natthi taºh±, appatiµµhita½ tattha viññ±ºa½ avir³¼ha½. Yattha appatiµµhita½ viññ±ºa½ avir³¼ha½, natthi tattha n±mar³passa avakkanti. Yattha natthi n±mar³passa avakkanti, natthi tattha saªkh±r±na½ vuddhi. Yattha natthi saªkh±r±na½ vuddhi, natthi tattha ±yati½ punabbhav±bhinibbatti. Yattha natthi ±yati½ punabbhav±bhinibbatti, natthi tattha ±yati½ j±tijar±maraºa½. Yattha natthi ±yati½ j±tijar±maraºa½, asoka½ ta½, bhikkhave, adara½ anup±y±santi vad±mi. Phasse ce…pe… manosañcetan±ya ce, bhikkhave, ±h±re. Viññ±ºe ce, bhikkhave, ±h±re natthi r±go natthi nand² natthi taºh±, appatiµµhita½ tattha viññ±ºa½ avir³¼ha½. Yattha appatiµµhita½ viññ±ºa½ avir³¼ha½, natthi tattha n±mar³passa avakkanti. Yattha natthi n±mar³passa avakkanti, natthi tattha saªkh±r±na½ vuddhi. Yattha natthi saªkh±r±na½ vuddhi, natthi tattha ±yati½ punabbhav±bhinibbatti. Yattha natthi ±yati½ punabbhav±bhinibbatti, natthi tattha ±yati½ j±tijar±maraºa½. Yattha natthi ±yati½ j±tijar±maraºa½, asoka½ ta½, bhikkhave, adara½ anup±y±santi vad±mi. Aya½ pariññ±paññatti dukkhassa, pah±napaññatti samudayassa, bh±van±paññatti maggassa, sacchikiriy±paññatti nirodhassa. 40. Sam±dhi½, bhikkhave, bh±vetha. Appamatto nipako sato, sam±hito, bhikkhave, bhikkhu yath±bh³ta½ paj±n±ti. Kiñca yath±bh³ta½ paj±n±ti? “Cakkhu [cakkhu½ (ka.) passa sa½. ni. 4.99] aniccan”ti yath±bh³ta½ paj±n±ti. “R³p± anicc±”ti yath±bh³ta½ paj±n±ti “cakkhuviññ±ºa½ aniccan”ti yath±bh³ta½ paj±n±ti. “Cakkhusamphasso anicco”ti yath±bh³ta½ paj±n±ti. Yampida½ [yamida½ (s². ka.)] cakkhusamphassapaccay± uppajjati vedayita½ sukha½ v± dukkha½ v± adukkhamasukha½ v±, tampi aniccanti yath±bh³ta½ paj±n±ti. Sota½ …pe… gh±na½…pe… jivh±…pe… k±yo…pe… “mano anicco”ti [aniccan”ti (sa½. ni. 4.100)] yath±bh³ta½ paj±n±ti. “Dhamm± anicc±”ti yath±bh³ta½ paj±n±ti. “Manoviññ±ºa½ aniccan”ti yath±bh³ta½ paj±n±ti. “Manosamphasso anicco”ti yath±bh³ta½ paj±n±ti. Yampida½ manosamphassapaccay± uppajjati vedayita½ sukha½ v± dukkha½ v± adukkhamasukha½ v±, tampi aniccanti yath±bh³ta½ paj±n±ti. Aya½ bh±van±paññatti maggassa, pariññ±paññatti dukkhassa, pah±napaññatti samudayassa, sacchikiriy±paññatti nirodhassa. R³pa½ r±dha, vikiratha vidhamatha viddha½setha vik²¼aniya½ [vik²¼anika½ (s². ka.) passa sa½. ni. 3.169] karotha, paññ±ya taºhakkhay±ya paµipajjatha. Taºhakkhay± dukkhakkhayo, dukkhakkhay± nibb±na½. Vedana½…pe…. Sañña½…pe… saªkh±re viññ±ºa½ vikiratha vidhamatha viddha½setha vik²¼aniya½ karotha, paññ±ya taºhakkhay±ya paµipajjatha. Taºhakkhay± dukkhakkhayo, dukkhakkhay± nibb±na½. Aya½ nirodhapaññatti nirodhassa, nibbid±paññatti ass±dassa, pariññ±paññatti dukkhassa, pah±napaññatti samudayassa, bh±van±paññatti maggassa, sacchikiriy±paññatti nirodhassa. “So ida½ dukkhan”ti yath±bh³ta½ paj±n±ti, “aya½ dukkhasamudayo”ti yath±bh³ta½ paj±n±ti, “aya½ dukkhanirodho”ti yath±bh³ta½ paj±n±ti “aya½ dukkhanirodhag±min² paµipad±”ti yath±bh³ta½ paj±n±ti. Aya½ paµivedhapaññatti sacc±na½, nikkhepapaññatti dassanabh³miy±, bh±van±paññatti maggassa, sacchikiriy±paññatti sot±pattiphalassa. “So ime ±sav±”ti yath±bh³ta½ paj±n±ti, “aya½ ±savasamudayo”ti yath±bh³ta½ paj±n±ti, “aya½ ±savanirodho”ti yath±bh³ta½ paj±n±ti. “Aya½ ±savanirodhag±min² paµipad±”ti yath±bh³ta½ paj±n±ti. “Ime ±sav± asesa½ nirujjhant²”ti yath±bh³ta½ paj±n±ti. Aya½ upp±dapaññatti khaye ñ±ºassa, ok±sapaññatti anupp±de ñ±ºassa, bh±van±paññatti maggassa, pariññ±paññatti dukkhassa, pah±napaññatti samudayassa, ±rambhapaññatti v²riyindriyassa, ±s±µanapaññatti ±s±µik±na½, nikkhepapaññatti bh±van±bh³miy±, abhinigh±tapaññatti p±pak±na½ akusal±na½ dhamm±na½. 41. Ida½ “dukkhan”ti me, bhikkhave, pubbe ananussutesu dhammesu cakkhu½ udap±di, ñ±ºa½ udap±di, paññ± udap±di, vijj± udap±di, ±loko udap±di. Aya½ “dukkhasamudayo”ti me, bhikkhave…pe… aya½ “dukkhanirodho”ti me, bhikkhave…pe…. Aya½ “dukkhanirodhag±min² paµipad±”ti me, bhikkhave, pubbe ananussutesu dhammesu cakkhu½ udap±di, ñ±ºa½ udap±di, paññ± udap±di, vijj± udap±di, ±loko udap±di. Aya½ desan±paññatti sacc±na½, nikkhepapaññatti sutamayiy± paññ±ya sacchikiriy±paññatti anaññ±taññass±m²tindriyassa, pavattan±paññatti dhammacakkassa. “Ta½ kho panida½ dukkha½ pariññeyyan”ti me, bhikkhave, pubbe ananussutesu dhammesu cakkhu½ udap±di, ñ±ºa½ udap±di, paññ± udap±di, vijj± udap±di, ±loko udap±di. “So kho pan±ya½ dukkhasamudayo pah±tabbo”ti me, bhikkhave…pe… “so kho pan±ya½ dukkhanirodho sacchik±tabbo”ti me, bhikkhave…pe… “s± kho pan±ya½ dukkhanirodhag±min² paµipad± bh±vetabb±”ti me, bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu cakkhu½ udap±di, ñ±ºa½ udap±di, paññ± udap±di, vijj± udap±di, ±loko udap±di. Aya½ bh±van±paññatti maggassa, nikkhepapaññatti cint±mayiy± paññ±ya, sacchikiriy±paññatti aññindriyassa. “Ta½ kho panida½ dukkha½ pariññ±tan”ti me, bhikkhave, pubbe ananussutesu dhammesu cakkhu½ udap±di, ñ±ºa½ udap±di, paññ± udap±di, vijj± udap±di, ±loko udap±di. “So kho pan±ya½ dukkhasamudayo pah²no”ti me, bhikkhave…pe… “so kho pan±ya½ dukkhanirodho sacchikato”ti me, bhikkhave…pe… “s± kho pan±ya½ dukkhanirodhag±min² paµipad± bh±vit±”ti me, bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu cakkhu½ udap±di, ñ±ºa½ udap±di, paññ± udap±di, vijj± udap±di, ±loko udap±di. Aya½ bh±van±paññatti maggassa, nikkhepapaññatti bh±van±mayiy± paññ±ya, sacchikiriy±paññatti aññ±t±vino indriyassa, pavattan±paññatti dhammacakkassa.
“Tulamatulañca sambhava½, bhavasaªkh±ramavassaji muni;
ajjhattarato sam±hito, abhindi [abhid± (s². ka.) passa d². ni. 2.169] kavacamivattasambhavan”ti.
“Tulan”ti saªkh±radh±tu. “Atulan”ti nibb±nadh±tu, “tulamatulañca sambhavan”ti abhiññ±paññatti sabbadhamm±na½. Nikkhepapaññatti dhammapaµisambhid±ya. “Bhavasaªkh±ramavassaji mun²”ti paricc±gapaññatti samudayassa. Pariññ±paññatti dukkhassa. “Ajjhattarato sam±hito”ti bh±van±paññatti k±yagat±ya satiy±. Ýhitipaññatti cittekaggat±ya. “Abhindi kavacamivattasambhavan”ti abhinibbid±paññatti cittassa, up±d±napaññatti sabbaññut±ya, pad±lan±paññatti avijjaº¹akos±na½. Ten±ha bhagav± “tulamatulañca sambhavan”ti.
Yo dukkhamaddakkhi yatonid±na½, k±mesu so jantu katha½ nameyya;
k±m± hi loke saªgoti ñatv±, tesa½ sat²m± vinay±ya sikkheti.
“Yo dukkhan”ti vevacanapaññatti ca dukkhassa pariññ±paññatti ca. “Yatonid±nan”ti pabhavapaññatti ca samudayassa pah±napaññatti ca. “Addakkh²”ti vevacanapaññatti ca ñ±ºacakkhussa paµivedhapaññatti ca. “K±mesu so jantukatha½ nameyy±”ti vevacanapaññatti ca k±mataºh±ya abhinivesapaññatti ca. “K±m± hi loke saªgoti ñatv±”ti paccatthikato dassanapaññatti k±m±na½. K±m± hi aªg±rak±s³pam± ma½sapes³pam± p±vakakapp± pap±ta-uragopam± ca. “Tesa½ sat²m±”ti apacayapaññatti pah±n±ya, nikkhepapaññatti k±yagat±ya satiy±, bh±van±paññatti maggassa. “Vinay±ya sikkhe”ti paµivedhapaññatti r±gavinayassa dosavinayassa mohavinayassa. “Jant³”ti vevacanapaññatti yogissa. Yad± hi yog² k±m± saªgoti paj±n±ti. So k±m±na½ anupp±d±ya kusale dhamme upp±dayati, so anuppann±na½ kusal±na½ dhamm±na½ upp±d±ya v±yamati. Aya½ v±y±mapaññatti appattassa pattiy±. Nikkhepapaññatti oramattik±ya asantuµµhiy±. Tattha so uppann±na½ kusal±na½ dhamm±na½ µhitiy± v±yamat²ti aya½ appam±dapaññatti bh±van±ya, nikkhepapaññatti v²riyindriyassa, ±rakkhapaññatti kusal±na½ dhamm±na½, µhitipaññatti adhicittasikkh±ya. Ten±ha bhagav± “yo dukkhamaddakkhi yatonid±nan”ti.
“Mohasambandhano loko, bhabbar³pova dissati;
upadhibandhano [upadhisambandhano (s².) passa ud±. 70] b±lo, tamas± pariv±rito;
assir² viya [sassatoriva (ud±. 70)] kh±yati, passato natthi kiñcanan”ti.
“Mohasambandhano loko”ti desan±paññatti vipall±s±na½. “Bhabbar³pova dissat²”ti vipar²tapaññatti lokassa. “Upadhibandhano b±lo”ti pabhavapaññatti p±pak±na½ icch±vacar±na½, kiccapaññatti pariyuµµh±n±na½. Balavapaññatti kiles±na½. Vir³han±paññatti saªkh±r±na½. “Tamas± pariv±rito”ti desan±paññatti avijjandhak±rassa vevacanapaññatti ca. “Assir² viya kh±yat²”ti dassanapaññatti dibbacakkhussa, nikkhepapaññatti paññ±cakkhussa. “Passato natthi kiñcanan”ti paµivedhapaññatti satt±na½, r±go kiñcana½ doso kiñcana½ moho kiñcana½. Ten±ha bhagav± “mohasambandhano loko”ti. “Atthi, bhikkhave, aj±ta½ abh³ta½ akata½ asaªkhata½, no ceta½, bhikkhave, abhavissa aj±ta½ abh³ta½ akata½ asaªkhata½. Nayidha [na idha (s². ka.) passa ud±. 73] j±tassa bh³tassa katassa saªkhatassa nissaraºa½ paññ±yetha. Yasm± ca kho, bhikkhave, atthi aj±ta½ abh³ta½ akata½ asaªkhata½, tasm± j±tassa bh³tassa katassa saªkhatassa nissaraºa½ paññ±yat²”ti. “No ceta½, bhikkhave, abhavissa aj±ta½ abh³ta½ akata½ asaªkhatan”ti desan±paññatti nibb±nassa vevacanapaññatti ca. “Nayidha j±tassa bh³tassa katassa saªkhatassa nissaraºa½ paññ±yeth±”ti vevacanapaññatti saªkhatassa upanayanapaññatti ca. “Yasm± ca kho, bhikkhave, atthi aj±ta½ abh³ta½ akata½ asaªkhatan”ti vevacanapaññatti nibb±nassa jotan±paññatti ca. “Tasm± j±tassa bh³tassa katassa saªkhatassa nissaraºa½ paññ±yat²”ti aya½ vevacanapaññatti nibb±nassa, niyy±nikapaññatti maggassa, nissaraºapaññatti sa½s±rato. Ten±ha bhagav± “no ceta½, bhikkhave, abhaviss±”ti. Ten±ha ±yasm± mah±kacc±yano “eka½ bhagav± dhamma½, paññatt²hi vividh±hi deset²”ti.
Niyutto paññatti h±ro.