“Eva½ dut²yena sah± mamassa, v±c±bhil±po abhisajjan± v±;
eta½ bhaya½ ±yati½ pekkham±no, eko care khaggavis±ºakappo”.
136. K±m± hi citr± madhur± manoram±, vir³par³pena mathenti citta½;
±d²nava½ k±maguºesu disv±, eko care khaggavis±ºakappo.
K±m± hi citr± madhur± manoram±ti. K±m±ti udd±nato dve k±m±– vatthuk±m± ca kilesak±m± ca…pe… ime vuccanti vatthuk±m±…pe… ime vuccanti kilesak±m±. Citr±ti n±n±vaºº± r³p± n±n±vaºº± sadd± n±n±vaºº± gandh± n±n±vaºº± ras± n±n±vaºº± phoµµhabb± iµµh± kant± man±p± piyar³p± k±m³pasa½hit± rajan²y±. Madhur±ti vuttañheta½ bhagavat± [ma. ni. 1.167 passitabba½]– “pañcime bhikkhave, k±maguº±. Katame pañca? Cakkhuviññeyy± r³p± iµµh± kant± man±p± piyar³p± k±m³pasa½hit± rajan²y±, sotaviññeyy± sadd±…pe… gh±naviññeyy± gandh±… jivh±viññeyy± ras±… k±yaviññeyy± phoµµhabb± iµµh± kant± man±p± piyar³p± k±m³pasa½hit± rajan²y±. Ime kho, bhikkhave, pañca k±maguº±. Ya½ kho, bhikkhave, ime pañca k±maguºe paµicca uppajjati sukha½ somanassa½, ida½ vuccati k±masukha½ mi¼hasukha½ [m²¼hasukha½ (passa ma. ni. 3.328)] puthujjanasukha½ anariyasukha½, na sevitabba½ na bh±vetabba½ na bahul²k±tabba½, ‘bh±yitabba½ etassa sukhass±’ti vad±m²”ti– k±m± hi citr± madhur± manoram±ti. Manoti ya½ citta½…pe… tajj± manoviññ±ºadh±tu. Mano ramenti thomenti tosenti pah±sent²ti– k±m± hi citr± madhur± manoram±.
Vir³par³pena mathenti cittanti n±n±vaººehi r³pehi…pe… n±n±vaººehi phoµµhabbehi citta½ mathenti tosenti pah±sent²ti– vir³par³pena mathenti citta½.
¾d²nava½ k±maguºesu disv±ti. Vuttañheta½ bhagavat±– “ko ca, bhikkhave, k±m±na½ ±d²navo? Idha, bhikkhave, kulaputto yena sippaµµh±nena j²vika½ kappeti, yadi mudd±ya yadi gaºan±ya yadi saªkh±nena yadi kasiy± yadi vaºijj±ya yadi gorakkhena yadi issatthena [issaµµhena (sy±.), issattena (ka.) passa ma. ni. 1.167] yadi r±japorisena yadi sippaññatarena, s²tassa purakkhato uºhassa purakkhato ¹a½samakasav±t±tapasar²sapasamphassehi samphassam±no [rissam±no (ma. ni. 1.167)] khuppip±s±ya m²yam±no; aya½, bhikkhave, k±m±na½ ±d²navo sandiµµhiko dukkhakkhandho k±mahetu k±manid±na½ k±m±dhikaraºa½ k±m±nameva hetu.
“Tassa ce, bhikkhave, kulaputtassa eva½ uµµhahato ghaµato v±yamato te bhog± n±bhinipphajjanti, so socati kilamati paridevati uratt±¼i½ kandati, sammoha½ ±pajjati– ‘mogha½ vata me uµµh±na½, aphalo vata me v±y±mo’ti. Ayampi, bhikkhave, k±m±na½ ±d²navo sandiµµhiko dukkhakkhandho k±mahetu k±manid±na½ k±m±dhikaraºa½ k±m±nameva hetu.
“Tassa ce, bhikkhave, kulaputtassa eva½ uµµhahato ghaµato v±yamato te bhog± abhinipphajjanti, so tesa½ bhog±na½ ±rakkh±dhikaraºa½ dukkha½ domanassa½ [dukkhadomanassa½ (sy±. ka.)] paµisa½vedeti– ‘kinti me bhoge neva r±j±no hareyyu½, na cor± hareyyu½, na aggi ¹aheyya, na udaka½ vaheyya, na appiy± d±y±d± hareyyun’ti. Tassa eva½ ±rakkhato gopayato te bhoge r±j±no v± haranti cor± v± haranti aggi v± ¹ahati udaka½ v± vahati appiy± v± d±y±d± haranti. So socati…pe… sammoha½ ±pajjati– ‘yampi me ahosi tampi no natth²’ti. Ayampi, bhikkhave, k±m±na½ ±d²navo sandiµµhiko dukkhakkhandho k±mahetu k±manid±na½ k±m±dhikaraºa½ k±m±nameva hetu.
“Puna capara½, bhikkhave, k±mahetu k±manid±na½ k±m±dhikaraºa½ k±m±nameva hetu r±j±nopi r±j³hi vivadanti, khattiy±pi khattiyehi vivadanti, br±hmaº±pi br±hmaºehi vivadanti, gahapat²pi gahapat²hi vivadanti, m±t±pi puttena vivadati, puttopi m±tar± vivadati, pit±pi puttena vivadati, puttopi pitar± vivadati, bh±t±pi bhaginiy± vivadati, bhagin²pi bh±tar± vivadati, sah±yopi sah±yena vivadati. Te tattha kalahaviggahaviv±d±pann± aññamañña½ p±º²hipi upakkamanti le¹¹³hipi upakkamanti daº¹ehipi upakkamanti satthehipi upakkamanti. Te tattha maraºampi nigacchanti maraºamattampi dukkha½. Ayampi, bhikkhave, k±m±na½ ±d²navo sandiµµhiko dukkhakkhandho k±mahetu k±manid±na½ k±m±dhikaraºa½ k±m±nameva hetu.
“Puna capara½, bhikkhave, k±mahetu k±manid±na½ k±m±dhikaraºa½ k±m±nameva hetu asicamma½ gahetv± dhanukal±pa½ sannayhitv± ubhatoby³¼ha½ [ubhatoviy³¼ha½ (sy±.) passa ma. ni. 1.168] saªg±ma½ pakkhandanti, us³supi khippam±nesu satt²supi khippam±n±su as²supi vijjotalantesu. Te tattha us³hipi vijjhanti satt²hipi [sattiy±pi (ma. ni. 1.167, 178)] vijjhanti asin±pi s²sa½ chindanti. Te tattha maraºampi nigacchanti maraºamattampi dukkha½. Ayampi, bhikkhave, k±m±na½ ±d²navo sandiµµhiko dukkhakkhandho k±mahetu k±manid±na½ k±m±dhikaraºa½ k±m±nameva hetu.
“Puna capara½, bhikkhave, k±mahetu k±manid±na½ k±m±dhikaraºa½ k±m±nameva hetu asicamma½ gahetv± dhanukal±pa½ sannayhitv± add±valepan± [addh±valepan± (sy±.)] upak±riyo pakkhandanti, us³supi khippam±nesu satt²supi khippam±n±su, as²supi vijjotalantesu. Te tattha us³hipi vijjhanti satt²hipi vijjhanti chakaºak±yapi [chakaºaµiy±pi (sy±.), pakkaµµhiy± (s². aµµha.) passa ma. ni. 1.168] osiñcanti abhivaggenapi omaddanti asin±pi s²sa½ chindanti. Te tattha maraºampi nigacchanti maraºamattampi dukkha½. Ayampi, bhikkhave, k±m±na½ ±d²navo sandiµµhiko dukkhakkhandho k±mahetu k±manid±na½ k±m±dhikaraºa½ k±m±nameva hetu.
“Puna capara½, bhikkhave, k±mahetu k±manid±na½ k±m±dhikaraºa½ k±m±nameva hetu sandhimpi chindanti nillopampi haranti ek±g±rikampi karonti paripanthepi tiµµhanti parad±rampi gacchanti. Tamena½ r±j±no gahetv± vividh± kammak±raº± k±renti– kas±hipi t±¼enti, vettehipi t±¼enti, a¹¹hadaº¹akehipi t±¼enti, hatthampi chindanti…pe… asin±pi s²sa½ chindanti. Te tattha maraºampi nigacchanti maraºamattampi dukkha½. Ayampi, bhikkhave, k±m±na½ ±d²navo sandiµµhiko dukkhakkhandho k±mahetu k±manid±na½ k±m±dhikaraºa½ k±m±nameva hetu.
“Puna capara½, bhikkhave, k±mahetu k±manid±na½ k±m±dhikaraºa½ k±m±nameva hetu k±yena duccarita½ caranti v±c±ya duccarita½ caranti manas± duccarita½ caranti. Te k±yena duccarita½ caritv± v±c±ya duccarita½ caritv± manas± duccarita½ caritv± k±yassa bhed± para½ maraº± ap±ya½ duggati½ vinip±ta½ niraya½ upapajjanti. Ayampi, bhikkhave, k±m±na½ ±d²navo sampar±yiko dukkhakkhandho k±mahetu k±manid±na½ k±m±dhikaraºa½ k±m±nameva hetu”.
¾d²nava½ k±maguºesu disv±ti k±maguºesu ±d²nava½ disv± passitv± tulayitv± t²rayitv± vibh±vayitv± vibh³ta½ katv±ti– ±d²nava½ k±maguºesu disv±, eko care khaggavis±ºakappo. Ten±ha so paccekasambuddho–
“K±m± hi citr± madhur± manoram±, vir³par³pena mathenti citta½;
±d²nava½ k±maguºesu disv±, eko care khaggavis±ºakappo”ti.
137. ¿t² ca gaº¹o ca upaddavo ca, rogo ca sallañca bhayañca meta½;
eta½ bhaya½ k±maguºesu disv±, eko care khaggavis±ºakappo.
¿t² ca gaº¹o ca upaddavo ca, rogo ca sallañca bhayañca metanti vuttañheta½ bhagavat±– “bhayanti, bhikkhave, k±m±nameta½ adhivacana½. Dukkhanti, bhikkhave, k±m±nameta½ adhivacana½. Rogoti, bhikkhave, k±m±nameta½ adhivacana½. Gaº¹oti, bhikkhave, k±m±nameta½ adhivacana½. Sallanti, bhikkhave, k±m±nameta½ adhivacana½. Saªgoti, bhikkhave, k±m±nameta½ adhivacana½. Paªkoti, bhikkhave, k±m±nameta½ adhivacana½. Gabbhoti, bhikkhave, k±m±nameta½ adhivacana½. Kasm± ca, bhikkhave, bhayanti k±m±nameta½ adhivacana½? Yasm± ca k±mar±garatt±ya½, bhikkhave, chandar±gavinibaddho [chandar±gavinibandho (sy±. ka.) passa a. ni. 8.56] diµµhadhammik±pi bhay± na parimuccati, sampar±yik±pi bhay± na parimuccati, tasm± bhayanti k±m±nameta½ adhivacana½. Kasm± ca, bhikkhave, dukkhanti…pe… rogoti… gaº¹oti… sallanti… saªgoti… paªkoti… gabbhoti k±m±nameta½ adhivacana½? Yasm± ca k±mar±garatt±ya½, bhikkhave, chandar±gavinibaddho diµµhadhammik±pi gabbh± na parimuccati, sampar±yik±pi gabbh± na parimuccati, tasm± gabbhoti k±m±nameta½ adhivacanan”ti.
Bhaya½ dukkhañca rogo ca, gaº¹o sallañca saªgo ca;
paªko gabbho ca ubhaya½, ete k±m± pavuccanti;
yattha satto puthujjano.
Otiººo s±tar³pena, puna gabbh±ya gacchati;
yato ca bhikkhu ±t±p², sampajañña½ na riccati [na riñcati (sy±. ka.) sa½. ni. 4.251].
So ima½ palipatha½ dugga½, atikkamma tath±vidho;
paja½ j±tijar³peta½, phandam±na½ avekkhat²ti.
¿t² ca gaº¹o ca upaddavo ca, rogo ca sallañca bhayañca meta½.
Eta½ bhaya½ k±maguºesu disv±ti eta½ bhaya½ k±maguºesu disv± passitv± tulayitv± t²rayitv± vibh±vayitv± vibh³ta½ katv±ti– eta½ bhaya½ k±maguºesu disv±, eko care khaggavis±ºakappo. Ten±ha so paccekasambuddho–
“¿t² ca gaº¹o ca upaddavo ca, rogo ca sallañca bhayañca meta½;
eta½ bhaya½ k±maguºesu disv±, eko care khaggavis±ºakappo”ti.
138. S²tañca uºhañca khuda½ pip±sa½, v±t±tape ¹a½sasar²sape [¹a½sasiri½sape (sy±.), ¹a½samakasasar²sape (ka.)] ca;
sabb±nipet±ni abhisambhavitv±, eko care khaggavis±ºakappo.
S²tañca uºhañca khuda½ pip±santi. S²tanti dv²hi k±raºehi s²ta½ hoti– abbhantaradh±tuppakopavasena v± s²ta½ hoti bahiddh± utuvasena v± s²ta½ hoti. Uºhanti dv²hi k±raºehi uºha½ hoti– abbhantaradh±tuppakopavasena v± uºha½ hoti bahiddh± utuvasena v± uºha½ hoti. Khud± [khudd± (sy±. ka.)] vuccati ch±tako. Pip±s± vuccati udakapip±s±ti– s²tañca uºhañca khuda½ pip±sa½.
V±t±tape ¹a½sasar²sape c±ti. V±t±ti puratthim± v±t± pacchim± v±t± uttar± v±t± dakkhiº± v±t± saraj± v±t± araj± v±t± s²t± v±t± uºh± v±t± paritt± v±t± adhimatt± v±t± verambhav±t± pakkhav±t± supaººav±t± t±lapaººav±t± [t±lavaº¹av±t± (ka.) c³¼ani. upas²vam±ºavapucch±niddesa 43] vidh³panav±t±. ¾tapo vuccati s³riyasant±po. Þa½s± vuccanti piªgalamakkhik±. Sar²sap± vuccanti ah²ti– v±t±tape ¹a½sasar²sape ca.
Sabb±nipet±ni abhisambhavitv±ti abhibhavitv± ajjhottharitv± pariy±diyitv± madditv±ti– sabb±nipet±ni abhisambhavitv±, eko care khaggavis±ºakappo. Ten±ha so paccekasambuddho–
“S²tañca uºhañca khuda½ pip±sa½, v±t±tape ¹a½sasar²sape ca;
sabb±nipet±ni abhisambhavitv±, eko care khaggavis±ºakappo”ti.
139. N±gova y³th±ni vivajjayitv±, sañj±takhandho padum² u¼±ro;
yath±bhiranta½ vihare [v²hara½ (su. ni. 53)] araññe, eko care khaggavis±ºakappo.
N±gova y³th±ni vivajjayitv±ti n±go vuccati hatthin±go. Paccekasambuddhopi n±go. Ki½k±raº± paccekasambuddho n±go? ¾gu½ na karot²ti n±go; na gacchat²ti n±go; na ±gacchat²ti n±go. Katha½ so paccekasambuddho ±gu½ na karot²ti n±go? ¾gu vuccati p±pak± akusal± dhamm± sa½kilesik± ponobhavik± sadar± dukkhavip±k± ±yati½ j±tijar±maraºiy±.
¾gu½ na karoti kiñci loke, sabbasa½yoge visajja bandhan±ni;
sabbattha na sajjati vimutto, n±go t±di pavuccate tathatt±.
Eva½ so paccekasambuddho ±gu½ na karot²ti n±go.
Katha½ so paccekasambuddho na gacchat²ti n±go? So paccekasambuddho na chand±gati½ gacchati, na dos±gati½ gacchati, na moh±gati½ gacchati, na bhay±gati½ gacchati, na r±gavasena gacchati, na dosavasena gacchati, na mohavasena gacchati, na m±navasena gacchati, na diµµhivasena gacchati, na uddhaccavasena gacchati, na vicikicch±vasena gacchati, na anusayavasena gacchati, na vaggehi kappehi y±yati n²yati [niyyati (sy±. ka.)] vuyhati sa½har²yati. Eva½ so paccekasambuddho na gacchat²ti n±go.
Katha½ so paccekasambuddho na ±gacchat²ti n±go? Sot±pattimaggena ye kiles± pah²n± te kilese na puneti na pacceti na pacc±gacchati, sakad±g±mimaggena…pe… an±g±mimaggena…pe… arahattamaggena ye kiles± pah²n± te kilese na puneti na pacceti na pacc±gacchati. Eva½ so paccekasambuddho na ±gacchat²ti n±go.
N±gova y³th±ni vivajjayitv±ti yath± so hatthin±go y³th±ni vivajjetv± parivajjetv± abhinivajjetv± ekova araññavanamajjhog±hetv± [araññe vanamajjhassa ajjhog±hetv± (sy±.)] carati viharati iriyati vatteti p±leti yapeti y±peti, paccekasambuddhopi gaºa½ vivajjetv± parivajjetv± abhivajjetv± eko [eko care khaggavis±ºakappo (sy±.)] araññavanapatth±ni pant±ni sen±san±ni paµisevati appasadd±ni appanigghos±ni vijanav±t±ni manussar±hasseyyak±ni paµisall±nas±rupp±ni. So eko gacchati eko tiµµhati eko nis²dati eko seyya½ kappeti eko g±ma½ piº¹±ya pavisati eko paµikkamati eko raho nis²dati eko caªkama½ adhiµµh±ti eko carati viharati iriyati vatteti p±leti yapeti y±pet²ti– n±gova y³th±ni vivajjayitv±.
Sañj±takhandho padum² u¼±roti yath± so hatthin±go sañj±takkhandho sattaratano v± hoti aµµharatano v±, paccekasambuddhopi sañj±takkhandho asekkhena s²lakkhandhena asekkhena sam±dhikkhandhena asekkhena paññ±kkhandhena asekkhena vimuttikkhandhena asekkhena vimuttiñ±ºadassanakkhandhena. Yath± so hatthin±go padum², paccekasambuddhopi sattahi bojjhaªgapupphehi padum², satisambojjhaªgapupphena dhammavicayasambojjhaªgapupphena v²riyasambojjhaªgapupphena p²tisambojjhaªgapupphena, p²tisambojjhaªgapupphena passaddhisambojjhaªgapupphena sam±dhisambojjhaªgapupphena upekkh±sambojjhaªgapupphena. Yath± so hatthin±go u¼±ro th±mena balena javena s³rena, paccekasambuddhopi u¼±ro s²lena sam±dhin± paññ±ya vimuttiy± vimuttiñ±ºadassanen±ti– sañj±takhandho padum² u¼±ro.
Yath±bhiranta½ vihare araññeti yath± so hatthin±go yath±bhiranta½ araññe viharati, paccekasambuddhopi yath±bhiranta½ araññe viharati. Paµhamenapi jh±nena yath±bhiranta½ araññe viharati, dutiyenapi jh±nena…pe… tatiyenapi jh±nena… catutthenapi jh±nena yath±bhiranta½ araññe viharati; mett±yapi cetovimuttiy± yath±bhiranta½ araññe viharati, karuº±yapi cetovimuttiy±… mudit±yapi cetovimuttiy±… upekkh±yapi cetovimuttiy± yath±bhiranta½ araññe viharati; ±k±s±nañc±yatanasam±pattiy±pi yath±bhiranta½ araññe viharati, viññ±ºañc±yatanasam±pattiy±pi… ±kiñcaññ±yatanasam±pattiy±pi… nevasaññ±n±saññ±yatanasam±pattiy±pi… nirodhasam±pattiy±pi… phalasam±pattiy±pi yath±bhiranta½ araññe viharat²ti– yath±bhiranta½ vihare araññe, eko care khaggavis±ºakappo. Ten±ha so paccekasambuddho–
“N±gova y³th±ni vivajjayitv±, sañj±takhandho padum² u¼±ro;
yath±bhiranta½ vihare araññe, eko care khaggavis±ºakappo”ti.
140. Aµµh±nata½ saªgaºik±ratassa, ya½ phassaye [phussaye (sy±. ka.)] s±mayika½ [±s±m±yika½ (ka.)] vimutti½;
±diccabandhussa vaco nisamma, eko care khaggavis±ºakappo.
Aµµh±nata½ saªgaºik±ratassa, ya½ phassaye s±mayika½ vimuttinti vuttañheta½ bhagavat±– “y±vat±nanda [so vat±nanda (ma. ni. 3.186)], bhikkhu saªgaºik±r±mo saªgaºikarato saªgaºik±r±mata½ anuyutto, gaº±r±mo gaºarato gaºasammudito (gaº±r±mata½ anuyutto) [( ) natthi ma. ni. 3.186], ya½ ta½ nekkhammasukha½ pavivekasukha½ upasamasukha½ sambodhisukha½, tassa sukhassa nik±mal±bh² bhavissati akicchal±bh² akasiral±bh²ti– neta½ µh±na½ vijjati. Yo ca kho so, ±nanda, bhikkhu eko gaºasm± v³pakaµµho viharati, tasseta½ bhikkhuno p±µikaªkha½. Ya½ ta½ nekkhammasukha½ pavivekasukha½ upasamasukha½ sambodhisukha½, tassa sukhassa nik±mal±bh² bhavissati akicchal±bh² akasiral±bh²ti– µh±nameta½ vijjati. Y±vat±nanda, bhikkhu saªgaºik±r±mo saªgaºikarato saªgaºik±r±mata½ anuyutto, gaº±r±mo gaºarato gaºasammudito (gaº±r±mata½ anuyutto,) s±m±yika½ [s±mayika½ (sy±. ka.)] v± kanta½ cetovimutti½ upasampajja viharissati, as±m±yika½ v± akuppanti– neta½ µh±na½ vijjati. Yo ca kho so, ±nanda, bhikkhu eko gaºasm± v³pakaµµho viharati, tasseta½ bhikkhuno p±µikaªkha½ s±m±yika½ v± kanta½ cetovimutti½ upasampajja viharissati, as±m±yika½ v± akuppanti, µh±nameta½ vijjat²”ti– aµµh±nata½ saªgaºik±ratassa, ya½ phassaye s±mayika½ vimutti½.
¾diccabandhussa vaco nisamm±ti ±dicco vuccati s³riyo. So gotamo gottena. Paccekasambuddhopi gotamo gottena. So paccekasambuddho s³riyassa gottañ±tako gottabandhu, tasm± paccekasambuddho ±diccabandhu. ¾diccabandhussa vaco nisamm±ti ±diccabandhussa vacana½ byappatha½ desana½ anus±sana½ anusiµµha½ sutv± suºitv± uggahetv± upadh±rayitv± upalakkhayitv±ti– ±diccabandhussa vaco nisamma, eko care khaggavis±ºakappo. Ten±ha so paccekasambuddho–
“Aµµh±nata½ saªgaºik±ratassa, ya½ phassaye s±mayika½ vimutti½;
±diccabandhussa vaco nisamma, eko care khaggavis±ºakappo”ti.

Dutiyo vaggo.