Tatiyavaggo

141. Diµµh²vis³k±ni up±tivatto, patto niy±ma½ paµiladdhamaggo;
uppannañ±ºomhi anaññaneyyo, eko care khaggavis±ºakappo.
Diµµhivis³k±ni up±tivattoti diµµhivis³k±ni vuccanti v²sativatthuk± sakk±yadiµµh². Idha assutav± puthujjano ariy±na½ adass±v² ariyadhammassa akovido ariyadhamme avin²to sappuris±na½ adass±v² sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avin²to r³pa½ attato samanupassati r³pavanta½ v± att±na½ attani v± r³pa½ r³pasmi½ v± att±na½, vedana½…pe… sañña½… saªkh±re… viññ±ºa½ attato samanupassati viññ±ºavanta½ v± att±na½ attani v± viññ±ºa½ viññ±ºasmi½ v± att±na½. Y± evar³p± diµµhi diµµhigata½ diµµhigahana½ diµµhikant±ro diµµhivis³k±yika½ diµµhivipphandita½ diµµhisa½yojana½ g±ho paµigg±ho abhiniveso par±m±so kummaggo micch±patho micchatta½ titth±yatana½ vipariyesagg±ho vipar²tagg±ho vipall±sagg±ho micch±g±ho, ay±th±vakasmi½ y±th±vakanti g±ho, y±vat± dv±saµµhi diµµhigat±ni– im±ni diµµhivis³k±ni. Diµµhivis³k±ni up±tivattoti diµµhivis³k±ni up±tivatto atikkanto samatikkanto v²tivattoti– diµµh²vis³k±ni up±tivatto.
Patto niy±ma½ paµiladdhamaggoti niy±m± vuccanti catt±ro magg±; ariyo aµµhaªgiko maggo, seyyathida½– samm±diµµhi samm±saªkappo samm±v±c± samm±kammanto samm±-±j²vo samm±v±y±mo samm±sati samm±sam±dhi. Cat³hi ariyamaggehi samann±gato niy±ma½ patto sampatto adhigato phassito sacchikatoti– patto niy±ma½. Paµiladdhamaggoti laddhamaggo paµiladdhamaggo adhigatamaggo phassitamaggo sacchikatamaggoti– patto niy±ma½ paµiladdhamaggo.
Uppannañ±ºomhi anaññaneyyoti tassa paccekasambuddhassa ñ±ºa½ uppanna½ samuppanna½ nibbatta½ abhinibbatta½ p±tubh³ta½. “Sabbe saªkh±r± anicc±”ti ñ±ºa½ uppanna½ samuppanna½ nibbatta½ abhinibbatta½ p±tubh³ta½, “sabbe saªkh±r± dukkh±”ti…pe… “sabbe dhamm± anatt±”ti… “ya½ kiñci samudayadhamma½ sabba½ ta½ nirodhadhamman”ti ñ±ºa½ uppanna½ samuppanna½ nibbatta½ abhinibbatta½ p±tubh³tanti– uppannañ±ºomhi. Anaññaneyyoti so paccekasambuddho na paraneyyo

Na parappattiyo na parappaccayo na parapaµibaddhag³, yath±bh³ta½ [ta½ (ka.)] j±n±ti passati asamm³¼ho sampaj±no paµissato. “Sabbe saªkh±r± anicc±”ti na paraneyyo na parappattiyo na parappaccayo na parapaµibaddhag³, yath±bh³ta½ j±n±ti passati asamm³¼ho sampaj±no paµissato. “Sabbe saªkh±r± dukkh±”ti…pe… “sabbe dhamm± anatt±”ti…pe… “ya½ kiñci samudayadhamma½ sabba½ ta½ nirodhadhamman”ti na paraneyyo na parappattiyo na parappaccayo na parapaµibaddhag³, yath±bh³ta½ j±n±ti passati asamm³¼ho sampaj±no paµissatoti– uppannañ±ºomhi anaññaneyyo, eko care khaggavis±ºakappo. Ten±ha so paccekasambuddho–

“Diµµh²vis³k±ni up±tivatto, patto niy±ma½ paµiladdhamaggo;
uppannañ±ºomhi anaññaneyyo, eko care khaggavis±ºakappo”ti.
142. Nillolupo nikkuho nippip±so, nimmakkho niddhantakas±vamoho;
nir±saso [nir±sayo (s². aµµha.) su. ni. 56] sabbaloke bhavitv±, eko care khaggavis±ºakappo.
Nillolupo nikkuho nippip±soti loluppa½ vuccati taºh±. Yo r±go s±r±go…pe… abhijjh± lobho akusalam³la½. S± lolupp± taºh± tassa paccekasambuddhassa pah²n± ucchinnam³l± t±l±vatthukat± anabh±va½kat± ±yati½ anupp±dadhamm±. Tasm± paccekasambuddho nillolupo.
Nikkuhoti t²ºi kuhanavatth³ni– paccayapaµisevanasaªkh±ta½ kuhanavatthu, iriy±pathasaªkh±ta½ kuhanavatthu, s±mantajappanasaªkh±ta½ kuhanavatthu.
Katama½ paccayapaµisevanasaªkh±ta½ kuhanavatthu? Idha gahapatik± bhikkhu½ [bhikkh³ (ka.) mah±ni. 87] nimantenti c²varapiº¹ap±tasen±sanagil±napaccayabhesajjaparikkh±rehi, so p±piccho icch±pakato atthiko c²varapiº¹ap±tasen±sanagil±napaccayabhesajjaparikkh±r±na½ bhiyyokamyata½ up±d±ya c²vara½ paccakkh±ti, piº¹ap±ta½ paccakkh±ti, sen±sana½ paccakkh±ti, gil±napaccayabhesajjaparikkh±ra½ paccakkh±ti. So evam±ha– “ki½ samaºassa mahagghena c²varena! Eta½ s±ruppa½ ya½ samaºo sus±n± v± saªk±rak³µ± v± p±paºik± v± nantak±ni uccinitv± saªgh±µika½ karitv± dh±reyya. Ki½ samaºassa mahagghena piº¹ap±tena! Eta½ s±ruppa½ ya½ samaºo uñch±cariy±ya piº¹iy±lopena j²vika½ kappeyya. Ki½ samaºassa mahagghena sen±sanena! Eta½ s±ruppa½ ya½ samaºo rukkham³liko v± assa sos±niko v± abbhok±siko v±. Ki½ samaºassa mahagghena gil±napaccayabhesajjaparikkh±rena! Eta½ s±ruppa½ ya½ samaºo p³timuttena v± haritak²khaº¹ena v± osadha½ kareyy±”ti. Tadup±d±ya l³kha½ c²vara½ dh±reti l³kha½ piº¹ap±ta½ paribhuñjati l³kha½ sen±sana½ paµisevati l³kha½ gil±napaccayabhesajjaparikkh±ra½ paµisevati. Tamena½ gahapatik± eva½ j±nanti– “aya½ samaºo appiccho santuµµho pavivitto asa½saµµho ±raddhav²riyo dhutav±do”ti. Bhiyyo bhiyyo nimantenti c²varapiº¹ap±tasen±sanagil±napaccayabhesajjaparikkh±rehi. So evam±ha– “tiººa½ sammukh²bh±v± saddho kulaputto bahu½ puñña½ pasavati, saddh±ya sammukh²bh±v± saddho kulaputto bahu½ puñña½ pasavati, deyyadhammassa sammukh²bh±v± saddho kulaputto bahu½ puñña½ pasavati, dakkhiºeyy±na½ sammukh²bh±v± saddho kulaputto bahu½ puñña½ pasavati. Tumh±kañcev±ya½ saddh± atthi, deyyadhammo ca sa½vijjati, ahañca paµigg±hako. Saceha½ na paµiggahess±mi, eva½ tumhe puññena parib±hir± bhavissatha [bhavissanti (mah±ni. 87)]. Na mayha½ imin± attho. Api ca, tumh±ka½yeva anukamp±ya paµiggaºh±m²”ti. Tadup±d±ya bahumpi c²vara½ paµiggaºh±ti, bahumpi piº¹ap±ta½ paµiggaºh±ti, bahumpi sen±sana½ paµiggaºh±ti, bahumpi gil±napaccayabhesajjaparikkh±ra½ paµiggaºh±ti. Y± evar³p± bh±kuµik± bh±kuµiya½ kuhan± kuh±yan± kuhitatta½– ida½ paccayapaµisevanasaªkh±ta½ kuhanavatthu.
Katama½ iriy±pathasaªkh±ta½ kuhanavatthu? Idhekacco p±piccho icch±pakato sambh±van±dhipp±yo “eva½ ma½ jano sambh±vessat²”ti gamana½ saºµhapeti µh±na½ saºµhapeti nisajja½ [nisajjana½ (ka.)] saºµhapeti sayana½ saºµhapeti, paºidh±ya gacchati paºidh±ya tiµµhati paºidh±ya nis²dati paºidh±ya seyya½ kappeti sam±hito viya gacchati sam±hito viya tiµµhati sam±hito viya nis²dati sam±hito viya seyya½ kappeti, ±p±thakajjh±y²va [±p±takajjh±y² ca (ka.)] hoti. Y± evar³p± iriy±pathassa ±µhapan± µhapan± saºµhapan± bh±kuµik± bh±kuµiya½ kuhan± kuh±yan± kuhitatta½ [kuh±yitatta½ (sy±. ka.), visuddhimaggaµµhakath± oloketabb±]– ida½ iriy±pathasaªkh±ta½ kuhanavatthu.
Katama½ s±mantajappanasaªkh±ta½ kuhanavatthu? Idhekacco p±piccho icch±pakato sambh±van±dhipp±yo “eva½ ma½ jano sambh±vessat²”ti ariyadhamme sannissitav±ca½ bh±sati. “Yo evar³pa½ c²vara½ dh±reti so samaºo mahesakkho”ti bhaºati; yo evar³pa½ patta½ dh±reti…pe… lohath±laka½ dh±reti… dhammakaraºa½ dh±reti… pariss±vana½ dh±reti… kuñcika½ dh±reti… up±hana½ dh±reti… k±yabandhana½ dh±reti… ±yoga½ [±yogabandhana½ (sy±. ka.) mah±ni. 87] dh±reti so samaºo mahesakkho”ti bhaºati; “yassa evar³p± upajjh±yo so samaºo mahesakkho”ti bhaºati; yassa evar³po ±cariyo …pe… evar³p± sam±nupajjh±yak±… sam±n±cariyak±… mitt±… sandiµµh±… sambhatt±… sah±y± so samaºo mahesakkhoti bhaºati; yo evar³pe vih±re vasati… a¹¹hayoge vasati… p±s±de vasati… hammiye vasati… guh±ya½ vasati… leºe vasati… kuµiya½ vasati… k³µ±g±re vasati… aµµe vasati… m±¼e vasati… uddaº¹e [uµµaº¹e (ka.)] vasati… upaµµh±nas±l±ya½ vasati… maº¹ape vasati… rukkham³le vasati so samaºo mahesakkho”ti bhaºati.
Atha v±, korajikakorajiko bh±kuµikabh±kuµiko kuhakakuhako lapakalapako mukhasambh±viko “aya½ samaºo im±sa½ evar³p±na½ sant±na½ vih±rasam±patt²na½ l±bh²”ti t±disa½ gambh²ra½ g³¼ha½ nipuºa½ paµicchanna½ lokuttara½ suññat±paµisaññutta½ katha½ katheti. Y± evar³p± bh±kuµik± bh±kuµiya½ kuhan± kuh±yan± kuhitatta½, ida½ s±mantajappanasaªkh±ta½ kuhanavatthu. Tassa paccekasambuddhassa im±ni t²ºi kuhanavatth³ni pah²n±ni samucchinn±ni v³pasant±ni paµippassaddh±ni abhabbuppattik±ni ñ±ºaggin± da¹¹h±ni. Tasm± so paccekasambuddho nikkuho.
Nippip±soti pip±s± vuccati taºh±. Yo r±go s±r±go…pe… abhijjh± lobho akusalam³la½. S± pip±s± taºh± tassa paccekasambuddhassa pah²n± ucchinnam³l± t±l±vatthukat± anabh±va½kat± ±yati½ anupp±dadhamm±. Tasm± paccekasambuddho nippip±soti– nillolupo nikkuho nippip±so.
Nimmakkho niddhantakas±vamohoti. Makkhoti yo makkho makkh±yan± [makkhiyan± (ka.) passa vibha. 892] makkh±yitatta½ niµµhuriya½ niµµhuriyakamma½. Kas±voti r±go kas±vo, doso kas±vo, moho kas±vo, kodho…pe… upan±ho… makkho… pa¼±so… sabb±kusal±bhisaªkh±r± kas±v±. Mohoti dukkhe aññ±ºa½, dukkhasamudaye aññ±ºa½, dukkhanirodhe aññ±ºa½, dukkhanirodhag±miniy± paµipad±ya aññ±ºa½, pubbante aññ±ºa½, aparante aññ±ºa½, pubbant±parante aññ±ºa½, idappaccayat±paµiccasamuppannesu dhammesu aññ±ºa½. Ya½ evar³pa½ aññ±ºa½ adassana½ anabhisamayo ananubodho appaµivedho asa½g±han± apariyog±han± asamapekkhan± apaccavekkhaº± apaccakkhakamma½ dummejjha½ b±lya½ asampajañña½ moho pamoho sammoho avijj± avijjogho avijj±yogo avijj±nusayo avijj±pariyuµµh±na½ avijj±laªg² moho akusalam³la½. Tassa paccekasambuddhassa makkho ca kas±vo ca moho ca vant± sa½vant± niddhant± pah²n± samucchinn± v³pasant± paµippassaddh± abhabbuppattik± ñ±ºaggin± da¹¹h±ti. So paccekasambuddho nimmakkho niddhantakas±vamoho.
Nir±saso sabbaloke bhavitv±ti ±s± vuccati taºh±. Yo r±go s±r±go…pe… abhijjh± lobho akusalam³la½. Sabbaloketi sabba-ap±yaloke sabbamanussaloke sabbadevaloke sabbakhandhaloke sabbadh±tuloke sabba-±yatanaloke. Nir±saso sabbaloke bhavitv±ti sabbaloke nir±saso bhavitv± nittaºho bhavitv± nippip±so bhavitv±ti– nir±saso sabbaloke bhavitv±, eko care khaggavis±ºakappo. Ten±ha so paccekasambuddho–
“Nillolupo nikkuho nippip±so, nimmakkho niddhantakas±vamoho;
nir±saso sabbaloke bhavitv±, eko care khaggavis±ºakappo”ti.
143. P±pa½ sah±ya½ parivajjayetha, anatthadassi½ visame niviµµha½;
saya½ na seve pasuta½ pamatta½, eko care khaggavis±ºakappo.
P±pa½ sah±ya½ parivajjayeth±ti. P±pasah±yo vuccati yo so sah±yo dasavatthuk±ya micch±diµµhiy± samann±gato– natthi dinna½, natthi yiµµha½, natthi huta½, natthi sukatadukkaµ±na½ kamm±na½ phala½ vip±ko, natthi aya½ loko, natthi paro loko, natthi m±t±, natthi pit±, natthi satt± opap±tik±, natthi loke samaºabr±hmaº± sammaggat± samm±paµipann± ye imañca loka½ parañca loka½ saya½ abhiññ± sacchikatv± pavedent²ti. Aya½ p±pasah±yo. P±pa½ sah±ya½ parivajjayeth±ti. P±pa½ sah±ya½ vajjeyya parivajjeyy±ti– p±pa½ sah±ya½ parivajjayetha.