126. ¾mantan± hoti sah±yamajjhe, v±se µh±ne gamane c±rik±ya;
anabhijjhita½ serita½ pekkham±no, eko care khaggavis±ŗakappo;
±mantan± hoti sah±yamajjhe, v±se µh±ne gamane c±rik±y±ti sah±y± vuccanti yehi saha ±gamana½ ph±su gamana½ ph±su gaman±gamana½ ph±su µh±na½ ph±su nisajjana½ ph±su sayana½ ph±su ±lapana½ ph±su sallapana½ ph±su ullapana½ ph±su samullapana½ ph±su; ±mantan± hoti sah±yamajjhe, v±se µh±ne gamane c±rik±y±ti sah±yamajjhe v±sepi µh±nepi gamanepi c±rik±yapi attatthamantan± paratthamantan± ubhayatthamantan± diµµhadhammikatthamantan± sampar±yikatthamantan± paramatthamantan± [ubhayatthamantan± (ka.)] ti ±mantan± hoti sah±yamajjhe, v±se µh±ne gamane c±rik±ya;
anabhijjhita½ serita½ pekkham±noti anabhijjhita½ eta½ vatthu b±l±na½ asappuris±na½ titthiy±na½ titthayas±vak±na½, yadida½– bhaŗ¹uk±s±yavatthavasanat±; abhijjhita½ eta½ vatthu paŗ¹it±na½ sappuris±na½ buddhas±vak±na½ paccekabuddh±na½, yadida½– bhaŗ¹uk±s±yavatthavasanat±; ser²ti dve ser²– dhammopi ser² puggalopi ser²; katamo dhammo ser²? Catt±ro satipaµµh±n± …pe… ariyo aµµhaŖgiko maggo– aya½ dhammo ser²; katamo puggalo ser²? Yo imin± serin± dhammena samann±gato, so vuccati puggalo ser²; anabhijjhita½ serita½ pekkham±noti serita½ dhamma½ pekkham±no dakkham±no olokayam±no nijjh±yam±no upaparikkham±noti– anabhijjhita½ serita½ pekkham±no, eko care khaggavis±ŗakappo; ten±ha so paccekasambuddho–
“±mantan± hoti sah±yamajjhe, v±se µh±ne gamane c±rik±ya;
anabhijjhita½ serita½ pekkham±no, eko care khaggavis±ŗakappo”ti.
127. Khi¹¹± [khiµµ± (ka.)] rat² hoti sah±yamajjhe, puttesu ca vipula½ hoti pema½;
piyavippayoga½ [vippayogampi (ka.)] vijiguccham±no, eko care khaggavis±ŗakappo.
Khi¹¹± rat² hoti sah±yamajjheti. Khi¹¹±ti dve khi¹¹±– k±yik± ca khi¹¹± v±casik± ca khi¹¹±. Katam± k±yik± khi¹¹±? Hatth²hipi k²¼anti, assehipi k²¼anti, rathehipi k²¼anti, dhan³hipi k²¼anti, thar³hipi k²¼anti, aµµhapadehipi k²¼anti, dasapadehipi k²¼anti, ±k±sepi k²¼anti, parih±rapathepi k²¼anti, santik±yapi k²¼anti, khalik±yapi k²¼anti, ghaµik±yapi k²¼anti, sal±kahatthenapi k²¼anti, akkhenapi k²¼anti, paŖgac²renapi k²¼anti, vaŖkakenapi k²¼anti, mokkhacik±yapi k²¼anti, ciŖgulakenapi k²¼anti, patt±¼hakenapi k²¼anti, rathakenapi k²¼anti, dhanukenapi k²¼anti, akkharik±yapi k²¼anti, manesik±yapi k²¼anti, yath±vajjenapi k²¼anti. Aya½ k±yik± khi¹¹±.
Katam± v±casik± khi¹¹±? Mukhabherika½ mukh±lambara½ mukha¹iŗ¹imaka½ [mukhadeŗ¹imaka½ (sy±.), mukhadindimaka½ (ka.)] mukhacalimaka½ mukhakeraka½ [mukhabheruka½ (sy±.)] mukhadaddarika½ n±µaka½ l±sa½ g²ta½ davakamma½. Aya½ v±casik± khi¹¹±.
Rat²ti anukkaŗµhit±dhivacanameta½ rat²ti. Sah±y± vuccanti yehi saha ±gamana½ ph±su gamana½ ph±su gaman±gamana½ ph±su µh±na½ ph±su nisajjana½ ph±su sayana½ ph±su ±lapana½ ph±su sallapana½ ph±su ullapana½ ph±su samullapana½ ph±su. Khi¹¹± rat² hoti sah±yamajjheti khi¹¹± ca rati ca sah±yamajjhe hot²ti– khi¹¹± rat² hoti sah±yamajjhe.
Puttesu ca vipula½ hoti pemanti. Putt±ti catt±ro putt±– atrajo putto, khettajo putto dinnako putto, antev±siko putto. Puttesu ca vipula½ hoti½ pemanti puttesu ca adhimatta½ hoti pemanti– puttesu ca vipula½ hoti pema½.
Piyavippayoga½ vijiguccham±noti dve piy±– satt± v± saŖkh±r± v±. Katame satt± piy±? Idha yassa te honti atthak±m± hitak±m± ph±suk±m± yogakkhemak±m± m±t± v± pit± v± bh±t± v± bhagin² v± putto v± dh²t± v± mitt± v± amacc± v± ń±t² v± s±lohit± v±, ime satt± piy±.
Katame saŖkh±r± piy±? Man±pik± r³p± man±pik± sadd± man±pik± gandh± man±pik± ras± man±pik± phoµµhabb±, ime saŖkh±r± piy±. Piyavippayoga½ vijiguccham±noti piy±na½ vippayoga½ vijiguccham±no aµµiyam±no har±yam±noti– piyavippayoga½ vijiguccham±no, eko care khaggavis±ŗakappo. Ten±ha so paccekasambuddho–
“Khi¹¹± rat² hoti sah±yamajjhe, puttesu ca vipula½ hoti pema½;
piyavippayoga½ vijiguccham±no, eko care khaggavis±ŗakappo”ti.
128. C±tuddiso appaµigho ca hoti, santussam±no itar²tarena;
parissay±na½ sahit± achambh², eko care khaggavis±ŗakappo.
C±tuddiso appaµigho ca hot²ti. C±tuddisoti so paccekasambuddho mett±sahagatena cetas± eka½ disa½ pharitv± viharati, tath± dutiya½, tath± tatiya½, tath± catuttha½. Iti uddhamadho tiriya½ sabbadhi sabbattat±ya sabb±vanta½ loka½ mett±sahagatena cetas± vipulena mahaggatena appam±ŗena averena aby±pajjena [aby±pajjhena (sy±.) passa d². ni. 3.308] pharitv± viharati. Karuŗ±sahagatena…pe… mudit±sahagatena…pe… upekkh±sahagatena cetas± eka½ disa½ pharitv± viharati, tath± dutiya½, tath± tatiya½…pe… aby±pajjena pharitv± viharati. C±tuddiso appaµigho ca hot²ti mett±ya bh±vitatt± ye puratthim±ya dis±ya satt± te appaµik³l± [appaµikul± (bah³su)] honti, ye dakkhiŗ±ya dis±ya satt± te appaµik³l± honti ye pacchim±ya dis±ya satt± te appaµik³l± honti, ye uttar±ya dis±ya satt± te appaµik³l± honti, ye puratthim±ya anudis±ya satt± te appaµik³l± honti, ye dakkhiŗ±ya anudis±ya satt± te appaµik³l± honti, ye pacchim±ya anudis±ya satt± te appaµik³l± honti, ye uttar±ya anudis±ya satt± te appaµik³l± honti, ye heµµhim±ya dis±ya satt± te appaµik³l± honti, ye uparim±ya dis±ya satt± te appaµik³l± honti, ye dis±su vidis±su satt± te appaµik³l± honti; karuŗ±ya bh±vitatt± mudit±ya bh±vitatt± upekkh±ya bh±vitatt± ye puratthim±ya dis±ya satt± te appaµik³l± honti…pe… ye dis±su vidis±su satt± te appaµik³l± hont²ti– c±tuddiso appaµigho ca hoti.
Santussam±no itar²taren±ti so paccekasambuddho santuµµho hoti itar²tarena c²varena, itar²tarac²varasantuµµhiy± ca vaŗŗav±d², na ca c²varahetu anesana½ appatir³pa½ [appaµir³pa½ (sy±.)] ±pajjati. Aladdh± ca c²vara½ na paritassati, laddh± ca c²vara½ agadhito amucchito anajjh±pasanno [anajjhopanno (sy±.)] ±d²navadass±v² nissaraŗapańńo paribhuńjati. T±ya ca pana itar²tarac²varasantuµµhiy± nevatt±nukka½seti na para½ vambheti. Yo hi tattha dakkho analaso sampaj±no patissato, aya½ vuccati paccekasambuddho por±ŗe aggańńe ariyava½se µhito. Santuµµho hoti itar²tarena piŗ¹ap±tena…pe…
Santuµµho hoti itar²tarena sen±sanena…pe… santuµµho hoti itar²tarena gil±napaccayabhesajjaparikkh±rena, itar²taragil±napaccayabhesajjaparikkh±rasantuµµhiy± ca vaŗŗav±d², na ca gil±napaccayabhesajjaparikkh±rahetu anesana½ appatir³pa½ ±pajjati. Aladdh± ca gil±napaccayabhesajjaparikkh±r±na½ na paritassati. Laddh± ca gil±napaccayabhesajjaparikkh±ra½ agadhito amucchito anajjh±panno ±d²navadass±v² nissaraŗapańńo paribhuńjati. T±ya ca itar²taragil±napaccayabhesajjaparikkh±rasantuµµhiy± nevatt±nukka½seti na para½ vambheti. Yo hi tattha dakkho analaso sampaj±no patissato, aya½ vuccati paccekasambuddho por±ŗe aggańńe ariyava½se µhitoti– santussam±no itar²tarena.
Parissay±na½ sahit± achambh²ti. Parissay±ti dve parissay±– p±kaµaparissay± ca paµicchannaparissay± ca. Katame p±kaµaparissay±? S²h± byaggh± d²p² acch± taracch± kok± mahi½s± [gomahis± (sy±.) mah±ni. 5] hatth² ah² vicchik± satapad², cor± v± assu m±nav± v± katakamm± v± akatakamm± v±, cakkhurogo sotarogo gh±narogo jivh±rogo k±yarogo s²sarogo kaŗŗarogo mukharogo dantarogo k±so s±so pin±so ¹±ho jaro kucchirogo mucch± pakkhandik± s³l± vis³cik± kuµµha½ gaŗ¹o kil±so soso apam±ro daddu kaŗ¹u kacchu rakhas± vitacchik± lohitapitta½ madhumeho a½s± pi¼ak± bhagandal±, pittasamuµµh±n± ±b±dh± semhasamuµµh±n± ±b±dh± v±tasamuµµh±n± ±b±dh± sannip±tik± ±b±dh± utupariŗ±maj± ±b±dh± visamaparih±raj± ±b±dh± opakkamik± ±b±dh± kammavip±kaj± ±b±dh±, s²ta½ uŗha½ jighacch± pip±s± ucc±ro pass±vo ¹a½samakasav±t±tapasar²sapasamphass± iti v±. Ime vuccanti p±kaµaparissay±.
Katame paµicchannaparissay±? K±yaduccarita½ vac²duccarita½ manoduccarita½ k±macchandan²varaŗa½ by±p±dan²varaŗa½ thinamiddhan²varaŗa½ uddhaccakukkuccan²varaŗa½ vicikicch±n²varaŗa½ r±go doso moho kodho upan±ho makkho pa¼±so iss± macchariya½ m±y± s±µheyya½ thambho s±rambho m±no atim±no mado pam±do, sabbe kiles± sabbe duccarit± sabbe darath± sabbe pari¼±h± sabbe sant±p± sabb±kusal±bhisaŖkh±r±. Ime vuccanti paµicchannaparissay±.
Parissay±ti kenaµµhena parissay±? Parisahant²ti parissay±, parih±n±ya sa½vattant²ti parissay±, tatr±say±ti parissay±. Katha½ parisahant²ti parissay±? Te parissay± ta½ puggala½ sahanti parisahanti abhibhavanti ajjhottharanti pariy±diyanti maddanti. Eva½ parisahant²ti– parissay±.
Katha½ parih±n±ya sa½vattant²ti parissay±? Te parissay± kusal±na½ dhamm±na½ antar±y±ya parih±n±ya sa½vattanti. Katamesa½ kusal±na½ dhamm±na½? Samm±paµipad±ya anulomapaµipad±ya apaccan²kapaµipad±ya anvatthapaµipad±ya dhamm±nudhammapaµipad±ya s²lesu parip³rak±rit±ya indriyesu guttadv±rat±ya bhojane mattańńut±ya j±gariy±nuyogassa satisampajańńassa catunna½ satipaµµh±n±na½ bh±van±nuyogassa, catunna½ sammappadh±n±na½… catunna½ iddhip±d±na½… pańcanna½ indriy±na½… pańcanna½ bal±na½… sattanna½ bojjhaŖg±na½… ariyassa aµµhaŖgikassa maggassa bh±van±nuyogassa– imesa½ kusal±na½ dhamm±na½ antar±y±ya parih±n±ya sa½vattanti. Eva½ parih±n±ya sa½vattant²ti– parissay±.
Katha½ tatr±say±ti parissay±? Tatthete [tatra te (ka.)] p±pak± akusal± dhamm± uppajjanti attabh±vasannissay±. Yath± bile bil±say± p±ŗ± sayanti, dake dak±say± [udake udak±say± (sy±.)] p±ŗ± sayanti, vane van±say± p±ŗ± sayanti rukkhe rukkh±say± p±ŗ± sayanti; evameva tatthete p±pak± akusal± dhamm± uppajjanti attabh±vasannissay±ti. Evampi tatr±say±ti– parissay±.
Vuttańheta½ bhagavat±– “s±ntev±siko, bhikkhave, bhikkhu s±cariyako dukkha½ na ph±su viharati. Kathańca, bhikkhave, bhikkhu s±ntev±siko s±cariyako dukkha½ na ph±su viharati? Idha, bhikkhave, bhikkhu cakkhun± r³pa½ disv± uppajjanti ye p±pak± akusal± dhamm±, sarasaŖkapp± sa½ńńojan²y± [sańńojanik± (ka.)], tyassa anto vasanti anv±ssavanti p±pak± akusal± dhamm±ti. Tasm± s±ntev±siko vuccati. Tena samud±carena samud±caranti na½ p±pak± akusal± dhamm±ti. Tasm± s±cariyakoti vuccati.
“Puna capara½, bhikkhave, bhikkhuno sotena sadda½ sutv±…pe… gh±nena gandha½ gh±yitv±…pe… jivh±ya rasa½ s±yitv±…pe… k±yena phoµµhabba½ phusitv±…pe… manas± dhamma½ vińń±ya uppajjanti ye p±pak± akusal± dhamm± sarasaŖkapp± sa½yojan²y±, tyassa anto vasanti anv±ssavanti p±pak± akusal± dhamm±ti. Tasm± s±ntev±sikoti vuccati. Tena samud±carena samud±caranti na½ p±pak± akusal± dhamm±ti. Tasm± s±cariyakoti vuccati. Eva½ kho, bhikkhave, bhikkhu s±ntev±siko s±cariyako dukkha½ na ph±su viharat²”ti. Evampi, tatr±say±ti– parissay±.
Vuttańheta½ bhagavat±– “tayome, bhikkhave, antar±mal± antar±-amitt± antar±sapatt± antar±vadhak± antar±paccatthik±. Katame tayo Lobho, bhikkhave, antar±malo [antar±mala½ (sy±. ka.) passa itivu. 88] antar±-amitto antar±sapatto antar±vadhako antar±paccatthiko, doso, bhikkhave…pe… moho, bhikkhave, antar±malo antar±-amitto antar±sapatto antar±vadhako antar±paccatthiko. Ime kho, bhikkhave, tayo antar±mal± antar±-amitt± antar±sapatt± antar±vadhak± antar±paccatthik±”ti.
Anatthajanano lobho, lobho cittappakopano;
bhayamantarato j±ta½, ta½ jano n±vabujjhati.
Luddho attha½ na j±n±ti, luddho dhamma½ na passati;
andhatama½ tad± hoti, ya½ lobho sahate nara½.
Anatthajanano doso, doso cittappakopano;
bhayamantarato j±ta½, ta½ jano n±vabujjhati.
Duµµho attha½ na j±n±ti, duµµho dhamma½ na passati;
andhatama½ tad± hoti, ya½ doso sahate nara½.
Anatthajanano moho, moho cittappakopano;
bhayamantarato j±ta½, ta½ jano n±vabujjhati.
M³¼ho attha½ na j±n±ti, m³¼ho dhamma½ na passati;
andhatama½ tad± hoti, ya½ moho sahate naranti.
Evampi, tatr±say±ti– parissay±.
Vuttańheta½ bhagavat±– “tayo kho, mah±r±ja, purisassa dhamm± ajjhatta½ uppajjam±n± uppajjanti ahit±ya dukkh±ya aph±suvih±r±ya Katame tayo? Lobho kho, mah±r±ja, purisassa dhammo ajjhatta½ uppajjam±no uppajjati ahit±ya dukkh±ya aph±suvih±r±ya; doso kho, mah±r±ja…pe… moho kho, mah±r±ja, purisassa dhammo ajjhatta½ uppajjam±no uppajjati ahit±ya dukkh±ya aph±suvih±r±ya. Ime kho, mah±r±ja, tayo purisassa dhamm± ajjhatta½ uppajjam±n± uppajjanti ahit±ya dukkh±ya aph±suvih±r±ya.
“Lobho doso ca moho ca, purisa½ p±pacetasa½;
hi½santi attasambh³t±, tacas±ra½va samphalan”ti [saphalanti (ka.) passa itivu. 50].
Evampi, tatr±say±ti– parissay±.
Vuttańheta½ bhagavat±–
“R±go ca doso ca itonid±n±, arat² rat² lomaha½so itoj±;
ito samuµµh±ya manovitakk±, kum±rak± dhaŖkamivossajant²”ti [caŖkamivossajjant²ti (sy±. ka.) passa su. ni. 273-274].
Evampi, tatr±say±ti– parissay±.
Parissay±na½ sahit±ti parissaye sahit± ±r±dhit± ajjhottharit± pariy±dit± paµinissat±ti– parissay±na½ sahit±. Achambh²ti so paccekasambuddho abh²r³ acchambh² anutr±s² apal±y² pah²nabhayabheravo vigatalomaha½so viharat²ti– parissay±na½ sahit± acchambh², eko care khaggavis±ŗakappo. Ten±ha so paccekasambuddho–
“C±tuddiso appaµigho ca hoti, santussam±no itar²tarena;
parissay±na½ sahit± achambh², eko care khaggavis±ŗakappo”ti.
129. DussaŖgah± pabbajit±pi eke, atho gahaµµh± gharam±vasant±;
appossukko paraputtesu hutv±, eko care khaggavis±ŗakappo.
DussaŖgah± pabbajit±pi eketi pabbajit±pi idhekacce nissayepi diyyam±ne uddesepi diyyam±ne paripucch±yapi [paripucchepi (ka.)] diyyam±ne c²varepi diyyam±ne pattepi diyyam±ne lohath±lakepi diyyam±ne dhammakaraŗepi [dhammakarakepi (sy±.)] diyyam±ne pariss±vanepi diyyam±ne thavikepi diyyam±ne up±hanepi diyyam±ne k±yabandhanepi diyyam±ne na suŗanti na sota½ odahanti na ańń±citta½ upaµµhapenti, anassav± avacanakar± paµilomavuttino ańńeneva mukha½ karont²ti– dussaŖgah± pabbajit±pi eke.
Atho gahaµµh± gharam±vasant±ti gahaµµh±pi idhekacce hatthimhipi diyyam±ne…pe… rathepi khettepi vatthumhipi hirańńepi suvaŗŗepi diyyam±ne g±mepi…pe… nigamepi nagarepi… raµµhepi… janapadepi diyyam±ne na suŗanti na sota½ odahanti na ańń±citta½ upaµµhapenti, anassav± avacanakar± paµilomavuttino ańńeneva mukha½ karont²ti– atho gahaµµh± gharam±vasant±.
Appossukko paraputtesu hutv±ti att±na½ µhapetv± sabbe imasmi½ atthe paraputt±. Tesu paraputtesu appossukko hutv± aby±vaµo hutv± anapekkho hutv±ti– appossukko paraputtesu hutv±, eko care khaggavis±ŗakappo. Ten±ha so paccekasambuddho–
“DussaŖgah± pabbajit±pi eke, atho gahaµµh± gharam±vasant±;
appossukko paraputtesu hutv±, eko care khaggavis±ŗakappo”ti.
130. Oropayitv± [voropayitv± (sy±.)] gihibyańjan±ni, sańchinnapatto [sa½s²napatto (s². aµµha.)] yath± kovi¼±ro;
chetv±na v²ro gihibandhan±ni, eko care khaggavis±ŗakappo.
Oropayitv± gihibyańjan±n²ti gihibyańjan±ni vuccanti kes± ca mass³ ca m±l± ca gandhańca vilepanańca ±bharaŗańca pilandhanańca vatthańca p±rupanańca veµhanańca ucch±dana½ parimaddana½ nh±pana½ [nah±pana½ (sy±.)] samb±hana½ ±d±sa½ ańjana½ m±l±gandhavilepana½ mukhacuŗŗa½ mukhalepana½ hatthabandha½ sikh±bandha½ daŗ¹a½ n±¼ika½ [n±lika½ (ka.) passa d². ni. 1.16] khagga½ chatta½ citrup±hana½ uŗh²sa½ maŗi½ v±¼ab²jani½ od±t±ni vatth±ni d²ghadas±ni [d²gharass±ni (sy±.)] iti v±. Oropayitv± gihibyańjan±n²ti gihibyańjan±ni oropayitv± samoropayitv± nikkhipitv± paµipassambhayitv±ti– oropayitv± gihibyańjan±ni.
Sańchinnapatto yath± kovi¼±roti yath± kovi¼±rassa patt±ni chinn±ni sańchinn±ni patit±ni paripatit±ni, evameva tassa paccekasambuddhassa gihibyańjan±ni chinn±ni sańchinn±ni patit±n²ti– sańchinnapatto yath± kovi¼±ro.
Chetv±na v²ro gihibandhan±n²ti. V²roti v²riyav±ti v²ro, pah³ti v²ro, visav²ti v²ro, alamattoti v²ro, s³roti v²ro, vikkanto abh²r³ acchambh² anutr±s² apal±y² pah²nabhayabheravoti v²ro, vigatalomaha½soti v²ro.
Virato idha [±rato idheva (sy±.) passa su. ni. 536] sabbap±kehi, nirayadukkha½ aticca v²riyav± so;
so v²riyav± padh±nav±, dh²ro [v²ro (sy±. ka.) passa su. ni. 536] t±di pavuccate tathatt±.
Gihibandhan±ni vuccanti putt± ca bhariy± ca d±s± ca d±s² ca aje¼ak± ca kukkuµas³kar± ca hatthigav±ssava¼av± ca khettańca vatthu ca hirańńańca suvaŗŗańca g±manigamar±jadh±niyo ca raµµhańca janapado ca koso ca koµµh±g±rańca, ya½ kińci rajan²yavatthu.
Chetv±na v²ro gihibandhan±n²ti so paccekasambuddho v²ro gihibandhan±ni chinditv± samucchinditv± jahitv± vinodetv± byant²karitv± anabh±va½ gametv±ti– chetv±na v²ro gihibandhan±ni, eko care khaggavis±ŗakappo. Ten±ha so paccekasambuddho–
“Oropayitv± gihibyańjan±ni, sańchinnapatto yath± kovi¼±ro,
chetv±na v²ro gihibandhan±ni;
eko care khaggavis±ŗakappo”ti.

Paµhamo vaggo.