18. P±r±yan±nug²tig±th±niddeso

102. P±r±yanamanug±yissa½ [icc±yasm± piªgiyo]
yath±ddakkhi tath±kkh±si, vimalo bh³rimedhaso;
nikk±mo nibbano n±go, kissa hetu mus± bhaºe.
P±r±yanamanug±yissanti g²tamanug±yissa½ kathitamanukathayissa½ [kathitamanug±yissa½ (sy±.) eva½ sabbapadesu anug±yissanti ±gata½] bhaºitamanubhaºissa½ lapitamanulapissa½ bh±sitamanubh±sissanti– p±r±yanamanug±yissa½. Icc±yasm± piªgiyoti. Icc±ti padasandhi…pe… pad±nupubbat±peta½– icc±ti. ¾yasm±ti piyavacana½ garuvacana½ sag±ravasappatiss±dhivacanameta½– ±yasm±ti. Piªgiyoti tassa therassa n±ma½ saªkh± samaññ± paññatti voh±ro n±ma½ n±makamma½ n±madheyya½ nirutti byañjana½ abhil±poti– icc±yasm± piªgiyo.
Yath±ddakkhi tath±kkh±s²ti yath± addakkhi tath± akkh±si ±cikkhi desesi paññapesi paµµhapesi vivari vibhaji utt±n²-ak±si pak±sesi. “Sabbe saªkh±r± anicc±”ti yath± addakkhi tath± akkh±si ±cikkhi desesi paññapesi paµµhapesi vivari vibhaji utt±n²-ak±si pak±sesi. “Sabbe saªkh±r± dukkh±”ti…pe… “sabbe dhamm± anatt±”ti… “ya½ kiñci samudayadhamma½ sabba½ ta½ nirodhadhamman”ti yath± addakkhi tath± akkh±si ±cikkhi desesi paññapesi paµµhapesi vivari vibhaji utt±n²-ak±si pak±ses²ti yath±ddakkhi tath±kkh±si.
Vimalo bh³rimedhasoti. Vimaloti r±go mala½, doso mala½, moho mala½, kodho… upan±ho…pe… sabb±kusal±bhisaªkh±r± mal±. Te mal± buddhassa bhagavato pah²n± ucchinnam³l± t±l±vatthukat± anabh±va½kat± ±yati½ anupp±dadhamm±. Amalo buddho vimalo nimmalo mal±pagato malavippah²no malavimutto sabbamalav²tivatto. Bh³ri vuccati pathav². Bhagav± t±ya [bhagav± im±ya (sy±.)] pathavisam±ya paññ±ya vipul±ya vitthat±ya samann±gato. Medh± vuccati paññ±. Y± paññ± paj±nan±…pe… amoho dhammavicayo samm±diµµhi. Bhagav± im±ya medh±ya paññ±ya upeto samupeto up±gato samup±gato upapanno samupapanno samann±gato, tasm± buddho sumedhasoti– vimalo bh³rimedhaso.
Nikk±mo nibbano n±goti. K±m±ti udd±nato dve k±m±– vatthuk±m± ca kilesak±m± ca…pe… ime vuccanti vatthuk±m±…pe… ime vuccanti kilesak±m±. Buddhassa bhagavato vatthuk±m± pariññ±t± kilesak±m± pah²n± vatthuk±m±na½ pariññ±tatt± kilesak±m±na½ pah²natt±. Bhagav± na k±me k±meti na k±me icchati na k±me pattheti na k±me piheti na k±me abhijappati. Ye k±me k±menti k±me icchanti k±me patthenti k±me pihenti k±me abhijappanti te k±mak±mino r±gar±gino saññasaññino. Bhagav± na k±me k±meti na k±me icchati na k±me pattheti na k±me piheti na k±me abhijappati. Tasm± buddho ak±mo nikk±mo cattak±mo vantak±mo muttak±mo pah²nak±mo paµinissaµµhak±mo v²tar±go vigatar±go cattar±go vantar±go muttar±go pah²nar±go paµinissaµµhar±go nicch±to nibbuto s²tibh³to sukhappaµisa½ved² brahmabh³tena attan± viharat²ti– nikk±mo.
Nibbanoti r±go vana½, doso vana½, moho vana½, kodho vana½, upan±ho vana½…pe… sabb±kusal±bhisaªkh±r± van±. Te van± buddhassa bhagavato pah²n± ucchinnam³l± t±l±vatthukat± anabh±va½kat± ±yati½ anupp±dadhamm±. Tasm± buddho avano vivano nibbano van±pagato vanavippah²no vanavimutto sabbavanav²tivattoti– nibbano. N±goti n±go; bhagav± ±gu½ na karot²ti n±go, na gacchat²ti n±go, na ±gacchat²ti n±go…pe… eva½ bhagav± na ±gacchat²ti n±goti– nikk±mo nibbano n±go.
Kissa hetu mus± bhaºeti. Kissa het³ti kissa hetu ki½hetu ki½k±raº± ki½nid±n± ki½paccay±ti– kissa hetu. Mus± bhaºeti mus± bhaºeyya katheyya d²peyya vohareyya; mus± bhaºeti mosavajja½ bhaºeyya, mus±v±da½ bhaºeyya, anariyav±da½ bhaºeyya. Idhekacco sabh±gato [sabhaggato (sy±.)] v± paris±gato [parisaggato (sy±.)] v± ñ±timajjhagato v± p³gamajjhagato v± r±jakulamajjhagato v± abhin²to sakkhipuµµho– “ehambho [ehi bho (sy±.) passa ma. ni. 3.112] purisa, ya½ j±n±si ta½ vadeh²”ti, so aj±na½ v± ±ha– “j±n±m²”ti j±na½ v± ±ha– “na j±n±m²”ti, apassa½ v± ±ha– “pass±m²”ti, passa½ v± ±ha– “na pass±m²”ti. Iti attahetu v± parahetu v± ±misakiñcikkhahetu v± sampaj±namus± bh±sati, ida½ vuccati mosavajja½.
Api ca, t²h±k±rehi mus±v±do hoti. Pubbevassa hoti– “mus± bhaºissan”ti, bhaºantassa hoti– “mus± bhaº±m²”ti, bhaºitassa hoti– “mus± may± bhaºitan”ti– imehi t²h±k±rehi mus±v±do hoti. Api ca, cat³h±k±rehi mus±v±do hoti. Pubbevassa hoti “mus± bhaºissan”ti, bhaºantassa hoti– “mus± bhaº±m²”ti, bhaºitassa hoti– “mus± may± bhaºitan”ti, vinidh±ya diµµhi½– imehi cat³h±k±rehi mus±v±do hoti. Api ca, pañcah±k±rehi…pe… chah±k±rehi… sattah±k±rehi… aµµhah±k±rehi mus±v±do hoti. Pubbevassa hoti– “mus± bhaºissan”ti, bhaºantassa hoti– “mus± bhaº±m²”ti, bhaºitassa hoti– “mus± may± bhaºitan”ti, vinidh±ya diµµhi½, vinidh±ya khanti½, vinidh±ya ruci½, vinidh±ya sañña½, vinidh±ya bh±va½– imehi aµµhah±k±rehi mus±v±do hoti mosavajja½. Kissa hetu mus± bhaºeyya katheyya d²peyya vohareyy±ti– kissa hetu mus± bhaºe. Ten±ha thero piªgiyo–
“P±r±yanamanug±yissa½, [icc±yasm± piªgiyo]
yath±ddakkhi tath±kkh±si, vimalo bh³rimedhaso;
nikk±mo nibbano n±go, kissa hetu mus± bhaºe”ti.
103. Pah²namalamohassa, m±namakkhappah±yino;
hand±ha½ kittayiss±mi, gira½ vaºº³pasa½hita½.
Pah²namalamohass±ti Malanti r±go mala½, doso mala½, moho mala½, m±no mala½, diµµhi mala½, kileso mala½, sabbaduccarita½ mala½, sabbabhavag±mikamma½ mala½.
Mohoti ya½ dukkhe aññ±ºa½…pe… avijj±laªg² moho akusalam³la½. Aya½ vuccati moho. Malañca moho ca buddhassa bhagavato pah²n± ucchinnam³l± t±l±vatthukat± anabh±va½kat± ±yati½ anupp±dadhamm±. Tasm± buddho pah²namalamohoti– pah²namalamohassa.
M±namakkhappah±yinoti. M±noti ekavidhena m±no– y± cittassa unnati [uººati (sy±. ka.)]. Duvidhena m±no– attukka½sanam±no, paravambhanam±no. Tividhena m±no– seyyohamasm²ti m±no, sadisohamasm²ti m±no, h²nohamasm²ti m±no. Catubbidhena m±no– l±bhena m±na½ janeti, yasena m±na½ janeti, pasa½s±ya m±na½ janeti, sukhena m±na½ janeti. Pañcavidhena m±no– l±bhimhi man±pik±na½ r³p±nanti m±na½ janeti, l±bhimhi man±pik±na½ sadd±na½…pe… gandh±na½… ras±na½… phoµµhabb±nanti m±na½ janeti. Chabbidhena m±no– cakkhusampad±ya m±na½ janeti, sotasampad±ya…pe… gh±nasampad±ya… jivh±sampad±ya… k±yasampad±ya… manosampad±ya m±na½ janeti. Sattavidhena m±no– m±no, atim±no, m±n±tim±no, om±no, avam±no, asmim±no, micch±m±no. Aµµhavidhena m±no– l±bhena m±na½ janeti, al±bhena om±na½ janeti, yasena m±na½ janeti, ayasena om±na½ janeti, pasa½s±ya m±na½ janeti, nind±ya om±na½ janeti, sukhena m±na½ janeti dukkhena om±na½ janeti. Navavidhena m±no– seyyassa seyyohamasm²ti m±no, seyyassa sadisohamasm²ti m±no, seyyassa h²nohamasm²ti m±no, sadisassa seyyohamasm²ti m±no, sadisassa sadisohamasm²ti m±no, sadisassa h²nohamasm²ti m±no, h²nassa seyyohamasm²ti m±no, h²nassa sadisohamasm²ti m±no, h²nassa h²nohamass²ti m±no. Dasavidhena m±no– idhekacco m±na½ janeti j±tiy± v± gottena v± kolaputtiyena v± vaººapokkharat±ya v± dhanena v± ajjhenena v± kamm±yatanena v± sipp±yatanena v± vijj±µµh±nena [vijj±µh±nena (ka.)] v± sutena v± paµibh±nena v± aññataraññatarena v± vatthun±. Yo evar³po m±no maññan± maññitatta½ unnati unnamo dhajo sampagg±ho ketukamyat± cittassa– aya½ vuccati m±no.
Makkhoti yo makkho makkh±yan± makkh±yitatta½ niµµhuriya½ niµµhuriyakamma½ [nitthuriyakamma½ (ka.) passa vibha. 892]– aya½ vuccati makkho. Buddhassa bhagavato m±no ca makkho ca pah²n± ucchinnam³l± t±l±vatthukat± anabh±va½kat± ±yati½ anupp±dadhamm±. Tasm± buddho m±namakkhappah±y²ti– m±namakkhappah±yino.
Hand±ha½ kittayiss±mi gira½ vaºº³pasa½hitanti. Hand±hanti padasandhi padasa½saggo padap±rip³r² akkharasamav±yo byañjanasiliµµhat± pad±nupubbat±peta½– hand±hanti. Kittayiss±mi gira½ vaºº³pasa½hitanti vaººena upeta½ samupeta½ up±gata½ samup±gata½ upapanna½ samupapanna½ samann±gata½ v±ca½ gira½ byappatha½ ud²raºa½ [od²raºa½ (sy±.)] kittayiss±mi desess±mi paññapess±mi paµµhapess±mi vivariss±mi vibhajiss±mi utt±n²kariss±mi pak±sess±m²ti– hand±ha½ kittayiss±mi gira½ vaºº³pasa½hita½. Ten±ha thero piªgiyo–
“Pah²namalamohassa, m±namakkhappah±yino;
hand±ha½ kittayiss±mi, gira½ vaºº³pasa½hitan”ti.
104. Tamonudo buddho samantacakkhu, lokantag³ sabbabhav±tivatto;
an±savo sabbadukkhappah²no, saccavhayo brahme up±sito me.
Tamonudo buddho samantacakkh³ti. Tamonudoti r±gatama½ dosatama½ mohatama½ m±natama½ diµµhitama½ kilesatama½ duccaritatama½ andhakaraºa½ aññ±ºakaraºa½ paññ±nirodhika½ vigh±tapakkhika½ anibb±nasa½vattanika½ nudi panudi pajahi vinodesi byant²-ak±si anabh±va½ gamesi. Buddhoti yo so bhagav±…pe… sacchik± paññatti; yadida½ buddhoti. Samantacakkhu vuccati sabbaññutañ±ºa½…pe… tath±gato tena samantacakkh³ti– tamonudo buddho samantacakkhu.
Lokantag³ sabbabhav±tivattoti. Lokoti eko loko– bhavaloko. Dve lok±– bhavaloko ca sambhavaloko ca; sampattibhavaloko ca sampattisambhavaloko ca; vipattibhavaloko ca vipattisambhavaloko ca [dve lok± sampatti ca bhavaloko vipatti ca bhavaloko (sy±.)]. Tayo lok±– tisso vedan±. Catt±ro lok±– catt±ro ±h±r±. Pañca lok±– pañcup±d±nakkhandh±. Cha lok±– cha ajjhattik±ni ±yatan±ni. Satta lok±– sattaviññ±ºaµµhitiyo Aµµha lok±– aµµha lokadhamm±. Nava lok±– nava satt±v±s±. Dasa lok±– dasa ±yatan±ni. Dv±dasa lok±– dv±das±yatan±ni. Aµµh±rasa lok±– aµµh±rasa dh±tuyo. Lokantag³ti bhagav± lokassa antagato antappatto koµigato koµippatto… nibb±nagato nibb±nappatto. So vutthav±so ciººacaraºo… j±timaraºasa½s±ro natthi tassa punabbhavoti– lokantag³.
Sabbabhav±tivattoti. Bhav±ti dve bhav±– kammabhavo ca paµisandhiko ca punabbhavo. Katamo kammabhavo? Puññ±bhisaªkh±ro apuññ±bhisaªkh±ro ±neñj±bhisaªkh±ro– aya½ kammabhavo. Katamo paµisandhiko punabbhavo? Paµisandhik± r³p± vedan± saññ± saªkh±r± viññ±ºa½– aya½ paµisandhiko punabbhavo. Bhagav± kammabhavañca paµisandhikañca punabbhava½ ativatto [up±tivatto (ka.)] atikkanto v²tivattoti– lokantag³ sabbabhav±tivatto.