Theyya½ na k±re na mus± bhaºeyy±ti. Theyya½ na k±reti idha bhikkhu adinn±d±na½ pah±ya adinn±d±n± paµivirato assa dinn±d±y² dinnap±µikaªkh², athenena sucibh³tena attan± vihareyy±ti– theyya½ na k±re. Na mus± bhaºeyy±ti idha bhikkhu mus±v±da½ pah±ya mus±v±d± paµivirato assa saccav±d² saccasandho theto paccayiko avisa½v±dako lokass±ti– theyya½ na k±re na mus± bhaºeyya.
Mett±ya phasse tasath±var±n²ti. Mett±ti y± sattesu metti mett±yan± mett±yitatta½ anuday± anudayan± anudayitatta½ [anudday± (s².) evam²disesu dv²su padesupi dvibh±vavasena. Anud± anud±yan± anud±yitatta½ (sy±. ka.)] hitesit± anukamp± aby±p±do aby±pajjo [aby±pajjho (sy±. ka.)] adoso kusalam³la½. Tas±ti yesa½ tasit± taºh± appah²n±, yesañca bhayabherav± appah²n±. Ki½k±raº± vuccanti tas±? Te tasanti uttasanti paritasanti bh±yanti sant±sa½ ±pajjanti; ta½k±raº± vuccanti tas±. Th±var±ti yesa½ tasit± taºh± pah²n±, yesañca bhayabherav± pah²n±. Ki½k±raº± vuccanti th±var±? Te na tasanti na uttasanti na paritasanti na bh±yanti sant±sa½ na ±pajjanti; ta½k±raº± vuccanti th±var±. Mett±ya phasse tasath±var±n²ti. Tase ca th±vare ca mett±ya phasseyya phareyya, mett±sahagatena cetas± vipulena mahaggatena appam±ºena averena aby±pajjena pharitv± vihareyy±ti– mett±ya phasse tasath±var±ni.
Yad±vilatta½ manaso vijaññ±ti. Yad±ti yad±. Manasoti ya½ citta½ mano m±nasa½ hadaya½ paº¹ara½ mano man±yatana½ manindriya½ viññ±ºa½ viññ±ºakkhandho tajj± manoviññ±ºadh±tu. K±yaduccaritena citta½ ±vila½ hoti lu¼ita½ erita½ ghaµµita½ calita½ bhanta½ av³pasanta½. Vac²duccaritena…pe… manoduccaritena… r±gena… dosena… mohena… kodhena… upan±hena… makkhena… pa¼±sena… iss±ya… macchariyena… m±y±ya… s±µheyyena… thambhena… s±rambhena… m±nena… atim±nena… madena… pam±dena… sabbakilesehi… sabbaduccaritehi… sabbadarathehi… sabbapari¼±hehi… sabbasant±pehi… sabb±kusal±bhisaªkh±rehi citta½ ±vila½ hoti lu¼ita½ erita½ ghaµµita½ calita½ bhanta½ av³pasanta½. Yad±vilatta½ manaso vijaññ±ti. Cittassa ±vilabh±va½ j±neyya ±j±neyya vij±neyya paµivij±neyya paµivijjheyy±ti– yad±vilatta½ manaso vijaññ±.
Kaºhassa pakkhoti vinodayeyy±ti. Kaºhoti yo so m±ro kaºho adhipati antagu namuci pamattabandhu. Kaºhassa pakkho m±rapakkho m±rap±so m±raba¼isa½ m±r±misa½ m±ravisayo m±raniv±so m±ragocaro m±rabandhananti pajaheyya vinodeyya byanti½ kareyya anabh±va½ gameyy±ti. Evampi kaºhassa pakkhoti vinodayeyya. Atha v± kaºhassa pakkho m±rapakkho akusalapakkho dukkhuddayo dukkhavip±ko nirayasa½vattaniko tiracch±nayonisa½vattaniko pettivisayasa½vattanikoti pajaheyya vinodeyya byanti½ kareyya anabh±va½ gameyy±ti. Evampi kaºhassa pakkhoti vinodayeyya.
Ten±ha bhagav±–
“Theyya½ na k±re na mus± bhaºeyya, mett±ya phasse tasath±var±ni;
yad±vilatta½ manaso vijaññ±, kaºhassa pakkhoti vinodayeyy±”ti.
203. Kodh±tim±nassa vasa½ na gacche, m³lampi tesa½ palikhañña tiµµhe;
athappiya½ v± pana appiya½ v±, addh± bhavanto abhisambhaveyya.
Kodh±tim±nassa vasa½ na gaccheti. Kodhoti yo cittassa ±gh±to paµigh±to…pe… caº¹ikka½ asuropo anattamanat± cittassa. Atim±noti idhekacco para½ atimaññati j±tiy± v± gottena v±…pe… aññataraññatarena v± vatthun±. Kodh±tim±nassa vasa½ na gaccheti. Kodhassa ca atim±nassa ca vasa½ na gaccheyya, kodhañca atim±nañca pajaheyya vinodeyya byanti½ kareyya anabh±va½ gameyy±ti– kodh±tim±nassa vasa½ na gacche.
M³lampi tesa½ palikhañña tiµµheti. Katama½ kodhassa m³la½? Avijj± m³la½, ayoniso manasik±ro m³la½, asmim±no m³la½, ahirika½ m³la½, anottappa½ m³la½, uddhacca½ m³la½– ida½ kodhassa m³la½. Katama½ atim±nassa m³la½? Avijj± m³la½, ayoniso manasik±ro m³la½, asmim±no m³la½, ahirika½ m³la½ anottappa½ m³la½, uddhacca½ m³la½– ida½ atim±nassa m³la½. M³lampi tesa½ palikhañña tiµµheti. Kodhassa ca atim±nassa ca m³la½ palikhaºitv± uddharitv± samuddharitv± upp±µayitv± samupp±µayitv± pajahitv± vinodetv± byanti½ karitv± anabh±va½ gametv± tiµµheyya santiµµheyy±ti– m³lampi tesa½ palikhañña tiµµhe.
Athappiya½ v± pana appiya½ v±, addh± bhavanto abhisambhavaiyy±ti. Ath±ti padasandhi padasa½saggo padap±rip³r² akkharasamav±yo byañjanasiliµµhat± pad±nupubbat±peta½– ath±ti. Piy±ti dve piy±– satt± v± saªkh±r± v±. Katame satt± piy±? Idha y±ssa [yassa (sy±.) suttam±l± oloketabb±] te honti atthak±m± hitak±m± ph±suk±m± yogakkhemak±m± m±t± v± pit± v± bh±t± v± bhagin² v± putt± v± dh²t± v± mitt± v± amacc± v± ñ±t² v± s±lohit± v±– ime satt± piy±. Katame saªkh±r± piy±? Man±pik± r³p± man±pik± sadd±… gandh±… ras±… phoµµhabb±– ime saªkh±r± piy±. Appiy±ti dve appiy±– satt± v± saªkh±r± v±. Katame satt± appiy±? Idha y±ssa te honti anatthak±m± ahitak±m± aph±suk±m± ayogakkhemak±m± j²vit± voropetuk±m±– ime satt± appiy±. Katame saªkh±r± appiy±? Aman±pik± r³p± aman±pik± sadd±, gandh±… ras±… phoµµhabb±– ime saªkh±r± appiy±. Addh±ti eka½savacana½ nissa½sayavacana½ nikkaªkhavacana½ advejjhavacana½ adve¼hakavacana½ niyy±nikavacana½ apaººakavacana½ avatth±panavacanameta½– addh±ti. Athappiya½ v± pana appiya½ v±, addh± bhavanto abhisambhaveyy±ti. Piy±ppiya½ s±t±s±ta½ sukhadukkha½ somanassadomanassa½ iµµh±niµµha½ abhisambhavanto v± abhibhaveyya adhibhavanto v± abhisambhaveyy±ti– athappiya½ v± pana appiya½ v± addh± bhavanto abhisambhaveyya.
Ten±ha bhagav±–
“Kodh±tim±nassa vasa½ na gacche, m³lampi tesa½ palikhañña tiµµhe;
athappiya½ v± pana appiya½ v±, addh± bhavanto abhisambhaveyy±”ti.
204. Pañña½ purakkhatv± kaly±ºap²ti, vikkhambhaye t±ni parissay±ni;
arati½ sahetha sayanamhi pante, caturo sahetha paridevadhamme.
Pañña½ purakkhatv± kaly±ºap²t²ti. Paññ±ti y± paññ± paj±nan± vicayo pavicayo dhammavicayo…pe… amoho samm±diµµhi. Pañña½ purakkhatv±ti idhekacco pañña½ purato katv± carati paññ±dhajo paññ±ketu paññ±dhipateyyo vicayabahulo pavicayabahulo pekkh±yanabahulo [okkh±yanabahulo (bah³su)] sampekkh±yanabahulo [samokkh±yanabahulo (s². sy±.)] vibh³tavih±r² taccarito tabbahulo taggaruko tanninno tappoºo tappabbh±ro tadadhimutto tadadhipateyyoti. Evampi pañña½ purakkhatv±.
Atha v± gacchanto v± “gacch±m²”ti paj±n±ti, µhito v± “µhitomh²”ti paj±n±ti, nisinno v± “nisinnomh²”ti paj±n±ti, say±no v± “say±nomh²”ti paj±n±ti, yath± yath± v± panassa k±yo paºihito hoti tath± tath± na½ paj±n±t²ti. Evampi pañña½ purakkhatv±.
Atha v± abhikkante paµikkante sampaj±nak±r² hoti, ±lokite vilokite sampaj±nak±r² hoti, samiñjite pas±rite sampaj±nak±r² hoti, saªgh±µipattac²varadh±raºe sampaj±nak±r² hoti, asite p²te kh±yite s±yite sampaj±nak±r² hoti, ucc±rapass±vakamme sampaj±nak±r² hoti, gate µhite nisinne sutte j±garite bh±site tuºhibh±ve sampaj±nak±r² hot²ti. Evampi pañña½ purakkhatv±.
Kaly±ºap²t²ti buddh±nussativasena uppajjati p²ti p±mojja½ [p±mujja½ (sy±.)]– kaly±ºap²t²ti. Dhamm±nussati saªgh±nussati s²l±nussati c±g±nussati devat±nussati ±n±p±nassati maraºassati k±yagat±sativasena upasam±nussativasena uppajjati p²ti p±mojja½– kaly±ºap²t²ti– pañña½ purakkhatv± kaly±ºap²ti.
Vikkhambhaye t±ni parissay±n²ti. Parissay±ti dve parissay±– p±kaµaparissay± ca paµicchannaparissay± ca…pe… ime vuccanti p±kaµaparissay±…pe… ime vuccanti paµicchannaparissay±…pe… evampi tatr±say±ti– parissay±. Vikkhambhaye t±ni parissay±n²ti. T±ni parissay±ni vikkhambheyya abhibhaveyya ajjhotthareyya pariy±diyeyya maddeyy±ti– vikkhambhaye t±ni parissay±ni.
Arati½ sahetha sayanamhi panteti. Arat²ti y± arati aratit± anabhirati anabhiramaº± [anabhiraman± (bah³su) vibha. 856] ukkaºµhit± paritassit±. Sayanamhi panteti pantesu v± sen±sanesu aññataraññataresu v± adhikusalesu dhammesu arati½ saheyya abhibhaveyya ajjhotthareyya pariy±diyeyya maddeyy±ti– arati½ sahetha sayanamhi pante.
Caturo sahetha paridevadhammeti. Catt±ro paridevan²ye dhamme saheyya parisaheyya abhibhaveyya ajjhotthareyya pariy±diyeyya maddeyy±ti– caturo sahetha paridevadhamme.
Ten±ha bhagav±–
“Pañña½ purakkhatv± kaly±ºap²ti, vikkhambhaye t±ni parissay±ni;
arati½ sahetha sayanamhi pante, caturo sahetha paridevadhamme”ti.
205. Ki½s³ asissa½ kuva v± [kuhi½ v± (s².), kuva½ v± (sy±.), kutha v± (ka.)] asissa½, dukkha½ vata settha kuvajja sessa½;
ete vitakke paridevaneyye, vinayetha sekho aniketac±r² [aniketas±r² (sy±.)] .
Ki½s³ asissa½ kuva v± asissanti. Ki½s³ asiss±m²ti ki½ bhuñjiss±mi odana½ v± kumm±sa½ v± sattu½ v± maccha½ v± ma½sa½ v±ti– ki½s³ asissa½. Kuva v± asissanti kattha bhuñjiss±mi khattiyakule v± br±hmaºakule v± vessakule v± suddakule v±ti– ki½s³ asissa½ kuva v± asissa½.
Dukkha½ vata settha kuvajja sessanti ima½ ratti½ dukkha½ sayittha phalake v± taµµik±ya v± cammakhaº¹e v± tiºasanth±re v± paººasanth±re v± pal±lasanth±re v±. ¾g±miratti½ [±gamanaratti½ (sy±.)] kattha sukha½ sayiss±mi mañce v± p²µhe v± bhisiy± v± bimbohane v± vih±re v± a¹¹hayoge v± p±s±de v± hammiye v± guh±ya v±ti– dukkha½ vata settha kuvajja sessa½.
Ete vitakke paridevaneyyeti. Ete vitakketi dve piº¹ap±tapaµisaññutte vitakke, dve sen±sanapaµisaññutte vitakke. Paridevaneyyeti ±devaneyye paridevaneyyeti– ete vitakke paridevaneyye.
Vinayetha sekho aniketac±r²ti. Sekhoti ki½k±raº± vuccati sekho? Sikkhat²ti– sekho. Kiñca sikkhati? Adhis²lampi sikkhati, adhicittampi sikkhati, adhipaññampi sikkhati. Katam± adhis²lasikkh±…pe… aya½ adhipaññ±sikkh±. Im± tisso sikkh±yo ±vajjanto sikkhati, j±nanto passanto paccavekkhanto citta½ adhiµµhahanto sikkhati, saddh±ya adhimuccanto sikkhati, v²riya½ paggaºhanto, sati½ upaµµhapento, citta½ sam±dahanto, paññ±ya paj±nanto sikkhati, abhiññeyya½ abhij±nanto sikkhati, pariññeyya½ parij±nanto, pah±tabba½ pajahanto, bh±vetabba½ bh±vento, sacchik±tabba½ sacchikaronto sikkhati ±carati sam±carati sam±d±ya sikkhati. Ta½k±raº± vuccati– sekho. Vinay±ya paµivinay±ya pah±n±ya v³pasam±ya paµinissagg±ya paµipassaddhiy± adhis²lampi sikkheyya, adhicittampi sikkheyya, adhipaññampi sikkheyya. Im± tisso sikkh±yo ±vajjanto sikkheyya j±nanto…pe… sacchik±tabba½ sacchikaronto sikkheyya ±careyya sam±careyya sam±d±ya vatteyy±ti– vinayetha sekho.