Sambodhik±massa yath±nudhammanti. Sambodhi vuccati cat³su maggesu ñ±ºa½ paññ± paññindriya½ paññ±bala½…pe… dhammavicayasambojjhaªgo v²ma½s± vipassan± samm±diµµhi. Ta½ sambodhi½ bujjhituk±massa anubujjhituk±massa paµibujjhituk±massa sambujjhituk±massa adhigantuk±massa phassituk±massa sacchik±tuk±mass±ti– sambodhik±massa. Yath±nudhammanti katame bodhiy± anudhamm±? Samm±paµipad± anulomapaµipad± apaccan²kapaµipad± aviruddhapaµipad± anvatthapaµipad± dhamm±nudhammapaµipad± s²lesu parip³rak±rit± indriyesu guttadv±rat± bhojane mattaññut± j±gariy±nuyogo satisampajañña½– ime vuccanti bodhiy± anudhamm±. Atha v± catunna½ magg±na½ pubbabh±ge vipassan±– ime vuccanti bodhiy± anudhamm±ti– sambodhik±massa yath±nudhamma½. Ta½ te pavakkh±mi yath± paj±nanti. Tanti bodhiy± anudhamma½. Pavakkh±m²ti pavakkh±mi ±cikkhiss±mi desess±mi paññapess±mi paµhapess±mi vivariss±mi vibhajiss±mi utt±n²kariss±mi pak±siss±mi. Yath± paj±nanti yath± paj±na½ yath± paj±nanto ±j±nanto vij±nanto paµivij±nanto paµivijjhanto na itihitiha½ na itikir±ya na parampar±ya na piµakasampad±ya na takkahetu na nayahetu na ±k±raparivitakkena na diµµhinijjh±nakkhantiy± s±ma½ sayamabhiññ±ta½ attapaccakkha½ dhamma½, ta½ kathayiss±m²ti– ta½ te pavakkh±mi yath± paj±na½. Ten±ha bhagav±–
“Vijiguccham±nassa yadida½ ph±su, [s±riputt±ti bhagav±]
ritt±sana½ sayana½ sevato ve;
sambodhik±massa yath±nudhamma½, ta½ te pavakkh±mi yath± paj±nan”ti.
199. Pañcanna½ dh²ro bhay±na½ na bh±ye, bhikkhu sato sapariyantac±r²;
¹a½s±dhip±t±na½ sar²sap±na½ [siri½sap±na½ (s². ka.)], manussaphass±na½ catuppad±na½.
Pañcanna½ dh²ro bhay±na½ na bh±yeti. Dh²roti dh²ro paº¹ito paññav± buddhim± ñ±º² vibh±v² medh±v². Dh²ro pañcanna½ bhay±na½ na bh±yeyya na taseyya na santaseyya na uttaseyya na parittaseyya na sant±sa½ ±pajjeyya abh²r³ assa acchambh² anutr±s² apal±y² pah²nabhayabheravo vigatalomaha½so vihareyy±ti– pañcanna½ dh²ro bhay±na½ na bh±ye. Bhikkhu sato sapariyantac±r²ti. Bhikkh³ti puthujjanakaly±ºako v± bhikkhu sekkho v± bhikkhu. Satoti cat³hi k±raºehi sato– k±ye k±y±nupassan±satipaµµh±na½ bh±vento sato, vedan±su…pe… citte… dhammesu dhamm±nupassan±satipaµµh±na½ bh±vento sato– so vuccati sato. Sapariyantac±r²ti catt±ro pariyant±– s²lasa½varapariyanto, indriyasa½varapariyanto, bhojane mattaññut±pariyanto, j±gariy±nuyogapariyanto. Katamo s²lasa½varapariyanto? Idha bhikkhu s²lav± hoti, p±timokkhasa½varasa½vuto viharati ±c±ragocarasampanno, aºumattesu vajjesu bhayadass±v², sam±d±ya sikkhati sikkh±padesu Antop³tibh±va½ paccavekkham±no anto s²lasa½varapariyante carati, mariy±da½ na bhindati– aya½ s²lasa½varapariyanto. Katamo indriyasa½varapariyanto? Idha bhikkhu cakkhun± r³pa½ disv± na nimittagg±h² hoti n±nubyañjanagg±h². Yatv±dhikaraºamena½…pe… cakkhundriye sa½vara½ ±pajjati. Sotena sadda½ sutv±… gh±nena gandha½ gh±yitv±… jivh±ya rasa½ s±yitv±… k±yena phoµµhabba½ phusitv±… manas± dhamma½ viññ±ya na nimittagg±h² hoti n±nubyañjanagg±h². Yatv±dhikaraºamena½ manindriya½ susa½vuta½ viharanta½ abhijjh±domanass± p±pak± akusal± dhamm± n±nv±ssaveyyu½, tassa sa½var±ya paµipajjati, rakkhati manindriya½, manindriye sa½vara½ ±pajjati. ¾dittapariy±ya½ paccavekkham±no anto indriyasa½varapariyante carati, mariy±da½ na bhindati– aya½ indriyasa½varapariyanto. Katamo bhojane mattaññut±pariyanto? Idha bhikkhu paµisaªkh± yoniso ±h±ra½ ±h±reti neva dav±ya na mad±ya na maº¹an±ya na vibh³san±ya, y±vadeva imassa k±yassa µhitiy± y±pan±ya vihi½s³paratiy± brahmacariy±nuggah±ya. Iti pur±ºañca vedana½ paµihaªkh±mi navañca vedana½ na upp±dess±mi, y±tr± ca me bhavissati anavajjat± ca ph±suvih±ro c±ti. Akkhabbhañjanavaºapaµicch±danaputtama½s³pama½ paccavekkham±no anto bhojane mattaññut±pariyante carati, mariy±da½ na bhindati– aya½ bhojane mattaññut±pariyanto. Katamo j±gariy±nuyogapariyanto? Idha bhikkhu divasa½ caªkamena nisajj±ya ±varaº²yehi dhammehi citta½ parisodheti, rattiy± paµhama½ y±ma½ caªkamena nisajj±ya ±varaº²yehi dhammehi citta½ parisodheti, rattiy± majjhima½ y±ma½ dakkhiºena passena s²haseyya½ kappeti p±de p±da½ acc±dh±ya sato sampaj±no uµµh±nasañña½ manasi karitv±, rattiy± pacchima½ y±ma½ paccuµµh±ya caªkamena nisajj±ya ±varaº²yehi dhammehi citta½ parisodheti. Bhaddekarattavih±ra½ [bhaddekarattivih±ra½ (s². ka.)] paccavekkham±no anto j±gariy±nuyogapariyante carati, mariy±da½ na bhindati– aya½ j±gariy±nuyogapariyantoti– bhikkhu sato sapariyantac±r². Þa½s±dhip±t±na½ sar²sap±nanti. Þa½s± vuccanti piªgalamakkhik±yo. Adhip±tak± vuccanti sabb±pi makkhik±yo. Ki½k±raº± adhip±tak± vuccanti sabb±pi makkhik±yo? T± uppatitv± uppatitv± kh±danti; ta½k±raº± adhip±tak± vuccanti sabb±pi makkhik±yo. Sar²sap± vuccanti ah²ti– ¹a½s±dhip±t±na½ sar²sap±na½. Manussaphass±na½ catuppad±nanti. Manussaphass± vuccanti cor± v± assu m±nav± v± katakamm± v± akatakamm± v±. Te bhikkhu½ pañha½ v± puccheyyu½ v±da½ v± ±ropeyyu½ akkoseyyu½ paribh±seyyu½ roseyyu½ viroseyyu½ hi½seyyu½ vihi½seyyu½ heµheyyu½ viheµheyyu½ gh±teyyu½ upagh±teyyu½ upagh±ta½ v± kareyyu½. Yo koci manussato upagh±to– manussaphasso. Catuppad±nanti s²h± byaggh± d²pi acch± taracch± kok± mahi½s± hatth². Te bhikkhu½ maddeyyu½ kh±deyyu½ hi½seyyu½ vihi½seyyu½ heµheyyu½ viheµheyyu½ gh±teyyu½ upagh±teyyu½ upagh±ta½ v± kareyyu½. Catuppadato upagh±to ya½ kiñci catuppadabhayanti– manussaphass±na½ catuppad±na½. Ten±ha bhagav±–
“Pañcanna½ dh²ro bhay±na½ na bh±ye, bhikkhu sato sapariyantac±r²;
¹a½s±dhip±t±na½ sar²sap±na½, manussaphass±na½ catuppad±nan”ti.
200. Paradhammik±nampi na santaseyya, disv±pi tesa½ bahubherav±ni;
ath±par±ni abhisambhaveyya, parissay±ni kusal±nu-es².
Paradhammik±nampi na santaseyya, disv±pi tesa½ bahubherav±n²ti. Paradhammik± vuccanti satta sahadhammike µhapetv± ye keci buddhe dhamme saªghe appasann± Te bhikkhu½ pañha½ v± puccheyyu½ v±da½ v± ±ropeyyu½ akkoseyyu½ paribh±seyyu½ roseyyu½ viroseyyu½ hi½seyyu½ vihi½seyyu½ heµheyyu½ viheµheyyu½ gh±teyyu½ upagh±teyyu½ upagh±ta½ v± kareyyu½. Tesa½ bahubherave passitv± v± suºitv± v± na vedheyya na pavedheyya na sampavedheyya na taseyya na santaseyya na uttaseyya na parittaseyya na bh±yeyya na sant±sa½ ±pajjeyya, abh²r³ assa acchambh² anutr±s² apal±y² pah²nabhayabheravo vigatalomaha½so vihareyy±ti– paradhammik±nampi na santaseyya disv±pi tesa½ bahubherav±ni. Ath±par±ni abhisambhaveyya, parissay±ni kusal±nu-es²ti. Ath±par±nipi atthi abhisambhotabb±ni abhibhavitabb±ni ajjhottharitabb±ni pariy±diyitabb±ni madditabb±ni. Parissay±ti dve parissay±– p±kaµaparissay± ca paµicchannaparissay± ca…pe… evampi tatr±say±ti parissay±. Kusal±nu-es²ti samm±paµipada½ anulomapaµipada½ apaccan²kapaµipada½ aviruddhapaµipada½ anvatthapaµipada½…pe… ariya½ aµµhaªgika½ magga½ nibb±nañca nibb±nag±miniñca paµipada½ esantena gavesantena pariyesantena parissay± abhisambhotabb± abhibhavitabb± ajjhottharitabb± pariy±diyitabb± madditabb±ti– ath±par±ni abhisambhaveyya parissay±ni kusal±nu-es². Ten±ha bhagav±–
“Paradhammik±nampi na santaseyya, disv±pi tesa½ bahubherav±ni;
ath±par±ni abhisambhaveyya, parissay±ni kusal±nu-es²”ti.
201. ¾taªkaphassena khud±ya phuµµho, s²ta½ athuºha½ [atuºha½ (s². ka.)] adhiv±sayeyya;
so tehi phuµµho bahudh± anoko, v²riyaparakkama½ da¼ha½ kareyya.
¾taªkaphassena khud±ya phuµµhoti. ¾taªkaphasso vuccati rogaphasso. Rogaphassena phuµµho pareto samohito samann±gato assa; cakkhurogena phuµµho pareto samohito samann±gato assa, sotarogena… gh±narogena… jivh±rogena… k±yarogena…pe… ¹a½samakasav±t±tapasar²sapasamphassena phuµµho pareto samohito samann±gato assa. Khud± vuccati ch±tako. Ch±takena phuµµho pareto samohito samann±gato ass±ti– ±taªkaphassena khud±ya phuµµho. S²ta½ athuºha½ adhiv±sayeyy±ti. S²tanti dv²hi k±raºehi s²ta½ hoti– abbhantaradh±tuppakopavasena [abbhantaradh±tusaªkopavasena (sy±.)] v± s²ta½ hoti, bahiddh± utuvasena v± s²ta½ hoti. Uºhanti dv²hi k±raºehi uºha½ hoti– abbhantaradh±tuppakopavasena v± uºha½ hoti, bahiddh± utuvasena v± uºha½ hot²ti– s²ta½ athuºha½ Adhiv±sayeyy±ti khamo assa s²tassa uºhassa jighacch±ya pip±s±ya ¹a½samakasav±t±tapasar²sapasamphass±na½ durutt±na½ dur±gat±na½ vacanapath±na½ uppann±na½ s±r²rik±na½ vedan±na½ dukkh±na½ tibb±na½ [tipp±na½ (s². sy±.)] khar±na½ kaµuk±na½ as±t±na½ aman±p±na½ p±ºahar±na½ adhiv±sakaj±tiko ass±ti– s²ta½ athuºha½ adhiv±sayeyya. So tehi phuµµho bahudh± anokoti. So teh²ti ±taªkaphassena ca khud±ya ca s²tena ca uºhena ca phuµµho pareto samohito samann±gato ass±ti– so tehi phuµµho. Bahudh±ti anekavidhehi ±k±rehi phuµµho pareto samohito samann±gato ass±ti– so tehi phuµµho bahudh± Anokoti abhisaªkh±rasahagataviññ±ºassa ok±sa½ na karot²tipi– anoko. Atha v± k±yaduccaritassa vac²duccaritassa manoduccaritassa ok±sa½ na karot²tipi– anokoti– so tehi phuµµho bahudh± anoko. V²riyaparakkama½ da¼ha½ kareyy±ti. V²riyaparakkamo vuccati yo cetasiko v²riy±rambho nikkamo parakkamo uyy±mo v±y±mo uss±ho usso¼h² appaµiv±n² th±mo dhiti asithilaparakkamat± anikkhittacchandat± anikkhittadhurat± dhurasampagg±ho v²riya½ v²riyindriya½ v²riyabala½ samm±v±y±mo. V²riyaparakkama½ da¼ha½ kareyy±ti. V²riya½ parakkama½ da¼ha½ kareyya thira½ kareyya, da¼hasam±d±no assa avatthitasam±d±noti– v²riyaparakkama½ da¼ha½ kareyya. Ten±ha bhagav±–
“¾taªkaphassena khud±ya phuµµho, s²ta½ athuºha½ adhiv±sayeyya;
so tehi phuµµho bahudh± anoko, v²riyaparakkama½ da¼ha½ kareyy±”ti.
202. Theyya½ na k±re na mus± bhaºeyya, mett±ya phasse tasath±var±ni;
yad±vilatta½ manaso vijaññ±, kaºhassa pakkhoti vinodayeyya.