¾s± ca niµµh± ca itonid±n±, ye sampar±y±ya narassa honti.
Chand±nid±n±ni piy±ni loketi. Chandoti yo k±mesu k±macchando k±mar±go k±manand² k±mataºh± k±masneho k±mapari¼±ho k±mamucch± k±majjhos±na½ k±mogho k±mayogo k±mup±d±na½ k±macchandan²varaºa½. Api ca pañca chand±– pariyesanacchando, paµil±bhacchando, paribhogacchando, sannidhicchando, visajjanacchando. Katamo pariyesanacchando? Idhekacco ajjhositoyeva atthiko chandaj±to r³pe pariyesati, sadde… gandhe… rase… phoµµhabbe pariyesati– aya½ pariyesanacchando. Katamo paµil±bhacchando? Idhekacco ajjhositoyeva atthiko chandaj±to r³pe paµilabhati, sadde… gandhe… rase… phoµµhabbe paµilabhati– aya½ paµil±bhacchando. Katamo paribhogacchando? Idhekacco ajjhositoyeva atthiko chandaj±to r³pe paribhuñjati, sadde… gandhe… rase… phoµµhabbe paribhuñjati– aya½ paribhogacchando. Katamo sannidhicchando? Idhekacco ajjhositoyeva atthiko chandaj±to dhanasannicaya½ karoti “±pad±su bhavissat²”ti– aya½ sannidhicchando. Katamo visajjanacchando? Idhekacco ajjhositoyeva atthiko chandaj±to dhana½ visajjeti hatth±roh±na½ ass±roh±na½ rathik±na½ dhanuggah±na½ pattik±na½ “ime ma½ rakkhissanti gopissanti sampariv±rissant²”ti– aya½ visajjanacchando. Piy±n²ti dve piy±– satt± v± saªkh±r± v±…pe… ime satt± piy±…pe… ime saªkh±r± piy±. Chand±nid±n±ni piy±ni loketi. Piy± chandanid±n± chandasamuday± chandaj±tik± chandapabhav±ti– chand±nid±n±ni piy±ni loke. Ye c±pi lobh± vicaranti loketi. Ye c±p²ti khattiy± ca br±hmaº± ca vess± ca sudd± ca gahaµµh± ca pabbajit± ca dev± ca manuss± ca. Lobh±ti yo lobho lubbhan± lubbhitatta½ s±r±go s±rajjan± s±rajjitatta½ abhijjh± lobho akusalam³la½. Vicarant²ti vicaranti viharanti iriyanti vattanti p±lenti yapenti y±penti. Loketi ap±yaloke…pe… ±yatanaloketi– ye c±pi lobh± vicaranti loke. ¾s± ca niµµh± ca itonid±n±ti. ¾s± vuccati taºh±. Yo r±go s±r±go…pe… abhijjh± lobho akusalam³la½. Niµµh±ti idhekacco r³pe pariyesanto r³pa½ paµilabhati, r³paniµµho hoti, sadde… gandhe… rase… phoµµhabbe… kula½… gaºa½… ±v±sa½… l±bha½… yasa½… pasa½sa½… sukha½… c²vara½… piº¹ap±ta½… sen±sana½… gil±napaccayabhesajjaparikkh±ra½ suttanta½… vinaya½… abhidhamma½… ±raññikaªga½… piº¹ap±tikaªga½… pa½suk³likaªga½… tec²varikaªga½… sapad±nac±rikaªga½… khalupacch±bhattikaªga½… nesajjikaªga½… yath±santhatikaªga½… paµhama½ jh±na½… dutiya½ jh±na½… tatiya½ jh±na½… catuttha½ jh±na½… ±k±s±nañc±yatanasam±patti½… viññ±ºañc±yatanasam±patti½… ±kiñcaññ±yatanasam±patti½ nevasaññ±n±saññ±yatanasam±patti½ pariyesanto nevasaññ±n±saññ±yatanasam±patti½ paµilabhati, nevasaññ±n±saññ±yatanasam±pattiniµµho hoti.
“¾s±ya kasate khetta½, b²ja½ ±s±ya vappati;
±s±ya v±ºij± yanti, samudda½ dhanah±rak±;
y±ya ±s±ya tiµµh±mi, s± me ±s± samijjhat²”ti.
¾s±ya samiddhi vuccate niµµh±. ¾s± ca niµµh± ca itonid±n±ti. ¾s± ca niµµh± ca ito chandanid±n± chandasamuday± chandaj±tik± chandapabhav±ti– ±s± ca niµµh± ca itonid±n±. Ye sampar±y±ya narassa hont²ti. Ye narassa par±yan± honti d²p± honti t±º± honti leº± honti saraº± honti niµµh± par±yan± hont²ti– ye sampar±y±ya narassa honti. Ten±ha bhagav±–
“Chand±nid±n±ni piy±ni loke, ye c±pi lobh± vicaranti loke;
±s± ca niµµh± ca itonid±n±, ye sampar±y±ya narassa hont²”ti.
101. Chando nu lokasmi½ kutonid±no, vinicchay± c±pi [v±pi (s². sy±.)] kutopah³t±;
kodho mosavajjañca katha½kath± ca, ye c±pi dhamm± samaºena vutt±.
Chando nu lokasmi½ kutonid±noti. Chando kutonid±no kutoj±to kutosañj±to kutonibbatto kuto-abhinibbatto kutop±tubh³to, ki½nid±no ki½samudayo ki½j±tiko ki½pabhavoti chandassa m³la½ pucchati…pe… samudaya½ pucchati papucchati y±cati ajjhesati pas±det²ti– chando nu lokasmi½ kutonid±no. Vinicchay± c±pi kutopah³t±ti. Vinicchay± kutopah³t± kutoj±t± kutosañj±t± kutonibbatt± kuto-abhinibbatt± kutop±tubh³t± ki½nid±n± ki½samuday± ki½j±tik± ki½pabhav±ti vinicchay±na½ m³la½ pucchati…pe… samudaya½ pucchati papucchati y±cati ajjhesati pas±det²ti– vinicchay± c±pi kutopah³t±. Kodho mosavajjañca katha½kath± c±ti. Kodhoti yo evar³po cittassa ±gh±to paµigh±to, paµigha½ paµivirodho, kopo pakopo sampakopo, doso padoso sampadoso, cittassa by±patti manopadoso, kodho kujjhan± kujjhitatta½, doso dussan± dussitatta½, by±patti by±pajjan± by±pajjitatta½, virodho paµivirodho, caº¹ikka½ asuropo anattamanat± cittassa. Mosavajja½ vuccati mus±v±do. Katha½kath± vuccati vicikicch±ti– kodho mosavajjañca katha½kath± ca. Ye c±pi dhamm± samaºena vutt±ti. Ye c±p²ti ye kodhena ca mosavajjena ca katha½kath±ya ca sahagat± sahaj±t± sa½saµµh± sampayutt±, ekupp±d± ekanirodh± ekavatthuk± ek±rammaº±– ime vuccanti ye c±pi dhamm±. Atha v± ye te kiles± aññaj±tik± aññavihitak±– ime vuccanti ye c±pi dhamm±. Samaºena vutt±ti samaºena samitap±pena br±hmaºena b±hitap±padhammena bhikkhun± bhinnakilesam³lena sabb±kusalam³labandhan± pamuttena vutt± pavutt± ±cikkhit± desit± paññapit± paµµhapit± vivaµ± vibhatt± utt±n²kat± pak±sit±ti– ye c±pi dhamm± samaºena vutt±. Ten±ha so nimmito–
“Chando nu lokasmi½ kutonid±no, vinicchat± c±pi kutopah³t±;
kodho mosavajjañca katha½kath± ca, ye c±pi dhamm± samaºena vutt±”ti.
102. S±ta½ as±tanti yam±hu loke, tam³paniss±ya pahoti chando;
r³pesu disv± vibhava½ bhavañca, vinicchaya½ kubbati [k³rute (sy±.)] jantu loke.
S±ta½ as±tanti yam±hu loketi. S±tanti sukh± ca vedan±, iµµhañca vatthu [vatthu½ (s². ka.)]. As±tanti dukkh± ca vedan±, aniµµhañca vatthu. Yam±hu loketi ya½ ±ha½su ya½ kathenti ya½ bhaºanti ya½ d²penti ya½ voharant²ti– s±ta½ as±tanti yam±hu loke. Tam³paniss±ya pahoti chandoti. S±t±s±ta½ niss±ya, sukhadukkha½ niss±ya, somanassadomanassa½ niss±ya, iµµh±niµµha½ niss±ya, anunayapaµigha½ niss±ya chando pahoti pabhavati j±yati sañj±yati nibbattati abhinibbattat²ti– tam³paniss±ya pahoti chando. R³pesu disv± vibhava½ bhavañc±ti. R³pes³ti catt±ro ca mah±bh³t± catunnañca mah±bh³t±na½ up±d±ya r³pa½. Katamo r³p±na½ bhavo? Yo r³p±na½ bhavo j±ti sañj±ti nibbatti abhinibbatti p±tubh±vo– aya½ r³p±na½ bhavo. Katamo r³p±na½ vibhavo? Yo r³p±na½ khayo vayo bhedo paribhedo aniccat± antaradh±na½– aya½ r³p±na½ vibhavo. R³pesu disv± vibhava½ bhavañc±ti r³pesu bhavañca vibhavañca disv± passitv± tulayitv± t²rayitv± vibh±vayitv± vibh³ta½ katv±ti– r³pesu disv± vibhava½ bhavañca. Vinicchaya½ kubbati jantu loketi. Vinicchay±ti dve vinicchay±– taºh±vinicchayo ca, diµµhivinicchayo ca. Katha½ taºh±vinicchaya½ karoti? Idhekaccassa anuppann± ceva bhog± na uppajjanti, uppann± ca bhog± parikkhaya½ gacchanti. Tassa eva½ hoti– “kena nu kho me up±yena anuppann± ceva bhog± na uppajjanti, uppann± ca bhog± parikkhaya½ gacchant²”ti. Tassa pana eva½ hoti “sur±merayamajjappam±daµµh±n±nuyoga½ anuyuttassa me anuppann± ceva bhog± na uppajjanti, uppann± ca bhog± parikkhaya½ gacchanti; vik±lavisikh±cariy±nuyoga½ anuyuttassa me anuppann± ceva bhog± na uppajjanti, uppann± ca bhog± parikkhaya½ gacchanti; samajj±bhicaraºa½ anuyuttassa me… jutappam±daµµh±n±nuyoga½ anuyuttassa me… p±pamitt±nuyoga½ anuyuttassa me anuppann± ceva bhog± na uppajjanti, uppann± ca bhog± parikkhaya½ gacchanti; ±lasy±nuyoga½ anuyuttassa me anuppann± ceva bhog± na uppajjanti, uppann± ca bhog± parikkhaya½ gacchant²”ti eva½ ñ±ºa½ katv± cha bhog±na½ ap±yamukh±ni na sevati, cha bhog±na½ ±yamukh±ni sevati. Evampi taºh±vinicchaya½ karoti. Atha v± kasiy± v± vaºijj±ya v± gorakkhena v± issatthena [issattena (ka. s². ka.) isu + sattha] v± r±japorisena v± sippaññatarena v± paµipajjati. Evampi taºh±vinicchaya½ karoti. Katha½ diµµhivinicchaya½ karoti? Cakkhusmi½ uppanne j±n±ti– “att± me uppanno”ti, cakkhusmi½ antarahite j±n±ti– “att± me antarahito vigato me att±”ti. Evampi diµµhivinicchaya½ karoti. Sotasmi½… gh±nasmi½… jivh±ya… k±yasmi½… r³pasmi½… saddasmi½… gandhasmi½… rasasmi½… phoµµhabbasmi½ uppanne j±n±ti– “att± me uppanno”ti, phoµµhabbasmi½ antarahite j±n±ti– “att± me antarahito vigato me att±”ti. Evampi diµµhivinicchaya½ karoti janeti sañjaneti nibbatteti abhinibbatteti. Jant³ti satto naro m±navo…pe… manujo. Loketi ap±yaloke …pe… ±yatanaloketi– vinicchaya½ kubbati jantu loke. Ten±ha bhagav±–
“S±ta½ as±tanti yam±hu loke, tam³paniss±ya pahoti chando;
r³pesu disv± vibhava½ bhavañca, vinicchaya½ kubbati jantu loke”ti.
103. Kodho mosavajjañca katha½kath± ca, etepi dhamm± dvayameva sante;
katha½kath² ñ±ºapath±ya sikkhe, ñatv± pavutt± samaºena dhamm±.
Kodho mosavajjañca katha½kath± c±ti. Kodhoti yo evar³po cittassa ±gh±to paµigh±to…pe… mosavajja½ vuccati mus±v±do. Katha½kath± vuccati vicikicch±. Iµµha½ vatthu½ niss±yapi kodho j±yati, aniµµha½ vatthu½ niss±yapi kodho j±yati. Iµµha½ vatthu½ niss±yapi mus±v±do uppajjati, aniµµha½ vatthu½ niss±yapi mus±v±do uppajjati. Iµµha½ vatthu½ niss±yapi katha½kath± uppajjati, aniµµha½ vatthu½ niss±yapi katha½kath± uppajjati. Katha½ aniµµha½ vatthu½ niss±ya kodho j±yati? Pakatiy± aniµµha½ vatthu½ niss±ya kodho j±yati. Anattha½ me acar²ti kodho j±yati, anattha½ me carat²ti kodho j±yati, anattha½ me carissat²ti kodho j±yati; piyassa me man±passa anattha½ acari anattha½ carati… anattha½ carissat²ti kodho j±yati; appiyassa me aman±passa attha½ acari… attha½ carati… attha½ carissat²ti kodho j±yati. Eva½ aniµµha½ vatthu½ niss±ya kodho j±yati. Katha½ iµµha½ vatthu½ niss±ya kodho j±yati? Iµµha½ vatthu½ acchedasaªkinopi kodho j±yati, acchijjantepi kodho j±yati, acchinnepi kodho j±yati. Iµµha½ vatthu½ vipariº±masaªkinopi kodho j±yati, vipariº±mantepi kodho j±yati, vipariºatepi kodho j±yati. Eva½ iµµha½ vatthu½ niss±ya kodho j±yati.