Vuttañheta½ bhagavat±– “saddahasi tva½, s±riputta, saddhindriya½ bh±vita½ bahul²kata½ amatogadha½ hoti amatapar±yana½ amatapariyos±na½; v²riyindriya½… satindriya½… sam±dhindriya½… paññindriya½ bh±vita½ bahul²kata½ amatogadha½ hoti amatapar±yana½ amatapariyos±nan”ti? “Na khv±ha½ ettha, bhante, bhagavato saddh±ya gacch±mi saddhindriya½… v²riyindriya½… satindriya½… sam±dhindriya½… paññindriya½ bh±vita½ bahul²kata½ amatogadha½ hoti amatapar±yana½ amatapariyos±na½. Yesa½ n³neta½, bhante aññ±ta½ assa adiµµha½ avidita½ asacchikata½ aphassita½ paññ±ya, te tattha paresa½ saddh±ya gaccheyyu½ saddhindriya½ bh±vita½ bahul²kata½ amatogadha½ hoti amatapar±yana½ amatapariyos±na½. V²riyindriya½… satindriya½… sam±dhindriya½ paññindriya½ bh±vita½ bahul²kata½ amatogadha½ hoti amatapar±yana½ amatapariyos±na½. Yesañca kho eta½, bhante, ñ±ta½ diµµha½ vidita½ sacchikata½ phassita½ paññ±ya, nikkaªkh± te tattha nibbicikicch±. Saddhindriya½… v²riyindriya½… satindriya½… sam±dhindriya½… paññindriya½ bh±vita½ bahul²kata½ amatogadha½ hoti amatapar±yana½ amatapariyos±na½. Mayhañca kho, eta½ bhante, ñ±ta½ diµµha½ vidita½ sacchikata½ phassita½ paññ±ya, nikkaªkhoha½ tattha nibbicikiccho. Saddhindriya½… v²riyindriya½… satindriya½… sam±dhindriya½… paññindriya½ bh±vita½ bahul²kata½ amatogadha½ hoti amatapar±yana½ amatapariyos±nan”ti. “S±dhu s±dhu, s±riputta! Yesañheta½, s±riputta, aññ±ta½ assa adiµµha½ avidita½ asacchikata½ aphassita½ paññ±ya, te tattha paresa½ saddh±ya gaccheyyu½ saddhindriya½…pe… paññindriya½ bh±vita½ bahul²kata½ amatogadha½ hoti amatapar±yana½ amatapariyos±nanti.
“Assaddho akataññ³ ca, sandhicchedo ca yo naro;
hat±vak±so vant±so, sa ve uttamaporiso”ti.
Na saddho na virajjat²ti. Sabbe b±laputhujjan± rajjanti, puthujjanakaly±ºaka½ up±d±ya satta sekkh± virajjanti. Arah± neva rajjati no virajjati, viratto so khay± r±gassa v²tar±gatt± khay± dosassa v²tadosatt±, khay± mohassa v²tamohatt±. So vuµµhav±so ciººacaraºo…pe… j±timaraºasa½s±ro natthi tassa punabbhavoti– na saddho na virajjati. Ten±ha bhagav±–
“S±tiyesu anass±v², atim±ne ca no yuto;
saºho ca paµibh±nav±, na saddho na virajjat²”ti.
89. L±bhakamy± na sikkhati, al±bhe ca na kuppati;
aviruddho ca taºh±ya, rasesu [rase ca (s². sy±.)] n±nugijjhati.
L±bhakamy± na sikkhati, al±bhe ca na kuppat²ti. Katha½ l±bhakamy± sikkhati? Idha, bhikkhave, bhikkhu bhikkhu½ passati l±bhi½ c²varapiº¹ap±tasen±sanagil±napaccayabhesajjaparikkh±r±na½. Tassa eva½ hoti– “kena nu kho ayam±yasm± l±bh² c²varapiº¹ap±tasen±sanagil±napaccayabhesajjaparikkh±r±nan”ti? Tassa eva½ hoti– “aya½ kho ±yasm± suttantiko, ten±yam±yasm± l±bh² c²varapiº¹ap±tasen±sanagil±napaccayabhesajjaparikkh±r±nan”ti. So l±bhahetu l±bhapaccay± l±bhak±raº± l±bh±bhinibbattiy± l±bha½ parip±cento suttanta½ pariy±puº±ti. Evampi l±bhakamy± sikkhati. Atha v± bhikkhu bhikkhu½ passati l±bhi½ c²varapiº¹ap±tasen±sanagil±napaccayabhesajjaparikkh±r±na½. Tassa eva½ hoti– “kena nu kho ayam±yasm± l±bh² c²varapiº¹ap±tasen±sanagil±napaccayabhesajjaparikkh±r±nan”ti? Tassa eva½ hoti– “aya½ kho ±yasm± vinayadharo…pe… dhammakathiko… ±bhidhammiko, ten±yam±yasm± l±bh² c²varapiº¹ap±tasen±sanagil±napaccayabhesajjaparikkh±r±nan”ti. So l±bhahetu l±bhapaccay± l±bhak±raº± l±bh±bhinibbattiy± l±bha½ parip±cento abhidhamma½ pariy±puº±ti. Evampi l±bhakamy± sikkhati. Atha v± bhikkhu bhikkhu½ passati l±bhi½ c²varapiº¹ap±tasen±sanagil±napaccayabhesajjaparikkh±r±na½. Tassa eva½ hoti– “kena nu kho ayam±yasm± l±bh² c²varapiº¹ap±tasen±sanagil±napaccayabhesajjaparikkh±r±nan”ti? Tassa eva½ hoti– “aya½ kho ±yasm± ±raññiko… piº¹ap±tiko… pa½suk³liko… tec²variko… sapad±nac±riko… khalupacch±bhattiko… nesajjiko… yath±santhatiko, ten±yam±yasm± l±bh² c²varapiº¹ap±tasen±sanagil±napaccayabhesajjaparikkh±r±nan”ti. So l±bhahetu l±bhapaccay± l±bhak±raº± l±bh±bhinibbattiy± l±bha½ parip±cento ±raññiko hoti…pe… yath±santhatiko hoti. Evampi l±bhakamy± sikkhati. Katha½ na l±bhakamy± sikkhati? Idha bhikkhu na l±bhahetu, na l±bhapaccay±, na l±bhak±raº±, na l±bh±bhinibbattiy±, na l±bha½ parip±cento, y±vadeva attadamatth±ya attasamatth±ya attaparinibb±panatth±ya suttanta½ pariy±puº±ti, vinaya½ pariy±puº±ti, abhidhamma½ pariy±puº±ti. Evampi na l±bhakamy± sikkhati. Atha v± bhikkhu na l±bhahetu, na l±bhapaccay±, na l±bhak±raº±, na l±bh±bhinibbattiy±, na l±bha½ parip±cento, y±vadeva appicchaññeva [appiccha½yeva (s².)] niss±ya santuµµhiññeva niss±ya sallekhaññeva niss±ya pavivekaññeva niss±ya idamatthitaññeva [idamatthikataññeva (s².)] niss±ya ±raññiko hoti, piº¹ap±tiko hoti, pa½suk³liko hoti, tec²variko hoti sapad±nac±riko hoti, khalupacch±bhattiko hoti, nesajjiko hoti, yath±santhatiko hoti. Evampi na l±bhakamy± sikkhat²ti– l±bhakamy± na sikkhati. Al±bhe ca na kuppat²ti. Katha½ al±bhe kuppati? Idhekacco “kula½ v± na labh±mi, gaºa½ v± na labh±mi, ±v±sa½ v± na labh±mi, l±bha½ v± na labh±mi, yasa½ v± na labh±mi, pasa½sa½ v± na labh±mi, sukha½ v± na labh±mi, c²vara½ v± na labh±mi, piº¹ap±ta½ v± na labh±mi, sen±sana½ v± na labh±mi, gil±napaccayabhesajjaparikkh±ra½ v± na labh±mi, gil±nupaµµh±ka½ v± na labh±mi, appaññ±tomh²”ti kuppati by±pajjati patiµµh²yati, kopañca dosañca appaccayañca p±tukaroti. Eva½ al±bhe kuppati. Katha½ al±bhe na kuppati? Idha bhikkhu “kula½ v± na labh±mi gaºa½ v± na labh±mi…pe… appaññ±tomh²”ti na kuppati na by±pajjati na patiµµh²yati, na kopañca dosañca appaccayañca p±tukaroti. Eva½ al±bhe na kuppat²ti– l±bhakamy± na sikkhati al±bhe ca na kuppati. Aviruddho ca taºh±ya, rasesu n±nugijjhat²ti. Viruddhoti yo cittassa ±gh±to paµigh±to, paµigha½ paµivirodho, kopo pakopo sampakopo, doso padoso sampadoso, cittassa by±patti manopadoso, kodho kujjhan± kujjhitatta½, doso dussan± dussitatta½, by±patti by±pajjan± by±pajjitatta½ virodho paµivirodho, caº¹ikka½, asuropo, anattamanat± cittassa– aya½ vuccati virodho. Yasseso virodho pah²no samucchinno v³pasanto paµipassaddho abhabbuppattiko ñ±ºaggin± da¹¹ho, so vuccati aviruddho. Taºh±ti r³pataºh± saddataºh± gandhataºh± rasataºh± phoµµhabbataºh± dhammataºh±. Rasoti m³laraso khandharaso tacaraso pattaraso puppharaso phalaraso, ambila½ madhura½ tittaka½ kaµuka½ loºika½ kh±rika½ lambika½ [lapila½ (s².), lambila½ (sy±.), labila½ (ka.), ±yatanavibhaªge] kas±vo s±du as±du s²ta½ uºha½. Santeke samaºabr±hmaº± rasagiddh±. Te jivhaggena rasagg±ni pariyesant± ±hiº¹anti, te ambila½ labhitv± anambila½ pariyesanti, anambila½ labhitv± ambila½ pariyesanti; madhura½ labhitv± amadhura½ pariyesanti, amadhura½ labhitv± madhura½ pariyesanti; tittaka½ labhitv± atittaka½ pariyesanti, atittaka½ labhitv± tittaka½ pariyesanti; kaµuka½ labhitv± akaµuka½ pariyesanti, akaµuka½ labhitv± kaµuka½ pariyesanti; loºika½ labhitv± aloºika½ pariyesanti, aloºika½ labhitv± loºika½ pariyesanti; kh±rika½ labhitv± akh±rika½ pariyesanti, akh±rika½ labhitv± kh±rika½ pariyesanti; lambika½ labhitv± kas±va½ pariyesanti kas±va½ labhitv± lambika½ pariyesanti; s±du½ labhitv± as±du½ pariyesanti, as±du½ labhitv± s±du½ pariyesanti; s²ta½ labhitv± uºha½ pariyesanti, uºha½ labhitv± s²ta½ pariyesanti. Te ya½ ya½ labhitv± tena tena na santussanti apar±para½ pariyesanti, man±pikesu rasesu ratt± giddh± gadhit± mucchit± ajjhosann± lagg± laggit± palibuddh±. Yasses± rasataºh± pah²n± samucchinn± v³pasant± paµipassaddh± abhabbuppattik± ñ±ºaggin± da¹¹h±, so paµisaªkh± yoniso ±h±ra½ ±h±reti– “neva dav±ya na mad±ya na maº¹an±ya na vibh³san±ya, y±vadeva imassa k±yassa µhitiy± y±pan±ya vihi½s³paratiy± brahmacariy±nuggah±ya. Iti pur±ºañca vedana½ paµihaªkh±mi, navañca vedana½ na upp±dess±mi, y±tr± ca me bhavissati anavajjat± ca ph±suvih±ro c±”ti. Yath± vana½ ±limpeyya y±vadeva ropanatth±ya, yath± v± pana akkha½ abbhañjeyya y±vadeva bh±rassa nittharaºatth±ya, yath± v± pana puttama½sa½ ±h±ra½ ±hareyya y±vadeva kant±rassa nittharaºatth±ya; evameva bhikkhu paµisaªkh± yoniso ±h±ra½ ±h±reti– “neva dav±ya…pe… ph±suvih±ro c±”ti. Rasataºha½ pajahati vinodeti byanti½ karoti anabh±va½ gameti, rasataºh±ya ±rato assa virato paµivirato nikkhanto nissaµo vippamutto visaññutto vimariy±dikatena cetas± viharat²ti– aviruddho ca taºh±ya rasesu n±nugijjhati. Ten±ha bhagav±–
“L±bhakamy± na sikkhati, al±bhe ca na kuppati;
aviruddho ca taºh±ya, rasesu n±nugijjhat²”ti.
90. Upekkhako sad± sato, na loke maññate sama½;
na vises² na n²ceyyo, tassa no santi ussad±.
Upekkhako sad± satoti. Upekkhakoti cha¼aªgupekkh±ya samann±gato. Cakkhun± r³pa½ disv± neva sumano hoti na dummano, upekkhako viharati sato sampaj±no. Sotena sadda½ sutv±…pe… manas± dhamma½ viññ±ya neva sumano hoti na dummano, upekkhako viharati sato sampaj±no. Cakkhun± r³pa½ disv± man±pa½ n±bhigijjhati n±bhiha½sati [n±bhihasati (s². sy±.)] na r±ga½ janeti, tassa µhitova k±yo hoti, µhita½ citta½ ajjhatta½ susaºµhita½ suvimutta½. Cakkhun± kho paneva r³pa½ disv± aman±pa½ na maªku hoti appatiµµhitacitto [appatiµµh²na citto (sy±.), appatiµµhanacitto (ka.)] al²namanaso [±dinamanaso (sy±.)] aby±pannacetaso, tassa µhitova k±yo hoti, µhita½ citta½ ajjhatta½ susaºµhita½ suvimutta½. Sotena sadda½ sutv±… gh±nena gandha½ gh±yitv±… jivh±ya rasa½ s±yitv±… k±yena phoµµhabba½ phusitv±… manas± dhamma½ viññ±ya man±pa½ n±bhigijjhati n±bhiha½sati na r±ga½ janeti, tassa µhitova k±yo hoti, µhita½ citta½ ajjhatta½ susaºµhita½ suvimutta½. Manas± kho paneva dhamma½ viññ±ya aman±pa½ na maªku hoti appatiµµhitacitto al²namanaso aby±pannacetaso, tassa µhitova k±yo hoti, µhita½ citta½ ajjhatta½ susaºµhita½ suvimutta½. Cakkhun± r³pa½ disv± man±p±man±pesu r³pesu tassa µhitova k±yo hoti, µhita½ citta½ ajjhatta½ susaºµhita½ suvimutta½. Sotena sadda½ sutv±…pe… manas± dhamma½ viññ±ya man±p±man±pesu dhammesu tassa µhitova k±yo hoti, µhita½ citta½ ajjhatta½ susaºµhita½ suvimutta½.