Asant±s²ti idhekacco t±s² hoti utt±s² paritt±s², so tasati na uttasati parittasati bh±yati sant±sa½ ±pajjati. Kula½ v± na labh±mi, gaºa½ v± na labh±mi, ±v±sa½ v± na labh±mi, l±bha½ v± na labh±mi, yasa½ v± na labh±mi, pasa½sa½ v± na labh±mi, sukha½ v± na labh±mi, c²vara½ v± na labh±mi, piº¹ap±ta½ v± na labh±mi, sen±sana½ v± na labh±mi, gil±napaccayabhesajjaparikkh±ra½ v± na labh±mi, gil±nupaµµh±ka½ v± na labh±mi, appaññ±tomh²ti tasati uttasati parittasati bh±yati sant±sa½ ±pajjati.
Idha bhikkhu asant±s² hoti anutt±s² aparitt±s²; so na tasati na uttasati na parittasati na bh±yati na sant±sa½ ±pajjati. Kula½ v± na labh±mi, gaºa½ v± na labh±mi, ±v±sa½ v± na labh±mi, l±bha½ v± na labh±mi, yasa½ v± na labh±mi, pasa½sa½ v± na labh±mi, sukha½ v± na labh±mi, c²vara½ v± na labh±mi, piº¹ap±ta½ v± na labh±mi, sen±sana½ v± na labh±mi, gil±napaccayabhesajjaparikkh±ra½ v± na labh±mi, gil±nupaµµh±ka½ v± na labh±mi, appaññ±tomh²ti na tasati na uttasati na parittasati na bh±yati na sant±sa½ ±pajjat²ti– akkodhano asant±s².
Avikatth² akukkucoti. Idhekacco katth² hoti vikatth², so katthati vikatthati– ahamasmi s²lasampannoti v± vatasampannoti v± s²labbatasampannoti v± j±tiy± v± gottena v± kolaputtiyena v± vaººapokkharat±ya v± dhanena v± ajjhenena v± kamm±yatanena v± sipp±yatanena v± vijj±µµh±nena v± sutena v± paµibh±nena v± aññataraññatarena v± vatthun±. Ucc± kul± pabbajitoti v± mah±kul± pabbajitoti v±, mah±bhogakul± pabbajitoti v± u¼±rabhogakul± pabbajitoti v±, ñ±to yasass² gahaµµhapabbajit±nanti v±, l±bhimhi c²varapiº¹ap±tasen±sanagil±napaccayabhesajjaparikkh±r±nanti v±, suttantikoti v± vinayadharoti v± dhammakathikoti v±, ±raññikoti v± piº¹ap±tikoti v± pa½suk³likoti v± tec²varikoti v±, sapad±nac±rikoti v± khalupacch±bhattikoti v± nesajjikoti v± yath±santhatikoti v±, paµhamassa jh±nassa l±bh²ti v± dutiyassa jh±nassa l±bh²ti v± tatiyassa jh±nassa l±bh²ti v± catutthassa jh±nassa l±bh²ti v±, ±k±s±nañc±yatanasam±pattiy±… viññ±ºañc±yatanasam±pattiy±… ±kiñcaññ±yatanasam±pattiy±… nevasaññ±n±saññ±yatanasam±pattiy± l±bh²ti v± katthati vikatthati. Eva½ na katthati na vikatthati, katthan± vikatthan± ±rato virato paµivirato nikkhanto nissaµo vippamutto visaññutto vimariy±dikatena cetas± viharat²ti– avikatth².
Akukkucoti. Kukkuccanti hatthakukkuccampi kukkucca½, p±dakukkuccampi kukkucca½, hatthap±dakukkuccampi kukkucca½, akappiye kappiyasaññit± kappiye akappiyasaññit±, vik±le k±lasaññit± k±le vik±lasaññit±, avajje vajjasaññit± vajje avajjasaññit±; ya½ evar³pa½ kukkucca½ kukkucc±yan± kukkucc±yitatta½ cetaso vippaµis±ro manovilekho– ida½ vuccati kukkucca½.
Api ca dv²hi k±raºehi uppajjati kukkucca½ cetaso vippaµis±ro manovilekho katatt± ca akatatt± ca. Katha½ katatt± ca akatatt± ca uppajjati kukkucca½ cetaso vippaµis±ro manovilekho? “Kata½ me k±yaduccarita½, akata½ me k±yasucaritan”ti-uppajjati kukkucca½ cetaso vippaµis±ro manovilekho; “kata½ me vac²duccarita½, akata½ me vac²sucarita½… kata½ me manoduccarita½, akata½ me manosucaritan”ti– uppajjati kukkucca½ cetaso vippaµis±ro manovilekho; “kato me p±º±tip±to, akat± me p±º±tip±t± veramaº²”ti– uppajjati kukkucca½ cetaso vippaµis±ro manovilekho; “kata½ me adinn±d±na½ akat± me adinn±d±n± veramaº²”ti– uppajjati kukkucca½ cetaso vippaµis±ro manovilekho; “kato me k±mesumicch±c±ro, akat± me k±mesumicch±c±r± veramaº²”ti– uppajjati kukkucca½ cetaso vippaµis±ro manovilekho; “kato me mus±v±do, akat± me mus±v±d± veramaº²”ti… “kat± me pisuº± v±c±, akat± me pisuº±ya v±c±ya veramaº²”ti… “kat± me pharus± v±c±, akat± me pharus±ya v±c±ya veramaº²”ti… “kato me samphappal±po, akat± me samphappal±p± veramaº²”ti… “kat± me abhijjh±, akat± me anabhijjh±”ti… “kato me by±p±do, akato me aby±p±do”ti… “kat± me micch±diµµhi, akat± me samm±diµµh²”ti– uppajjati kukkucca½ cetaso vippaµis±ro manovilekho. Eva½ katatt± ca akatatt± ca uppajjati kukkucca½ cetaso vippaµis±ro manovilekho.
Atha v± “s²lesumhi na parip³rak±r²”ti– uppajjati kukkucca½ cetaso vippaµis±ro manovilekho; “indriyesumhi aguttadv±ro”ti… “bhojane amattaññumh²”ti… “j±gariya½ ananuyuttomh²”ti… “na satisampajaññena samann±gatomh²”ti… “abh±vit± me catt±ro satipaµµh±n±”ti… “abh±vit± me catt±ro sammappadh±n±”ti… “abh±vit± me catt±ro iddhip±d±”ti… “abh±vit±ni me pañcindriy±n²”ti… “abh±vit±ni me pañca bal±n²”ti… “abh±vit± me satta bojjhaªg±”ti… “abh±vito me ariyo aµµhaªgiko maggo”ti… “dukkha½ me apariññ±tan”ti… “samudayo me appah²no”ti… “maggo me abh±vito”ti… “nirodho me asacchikato”ti– uppajjati kukkucca½ cetaso vippaµis±ro manovilekho. Yasseta½ kukkucca½ pah²na½ samucchinna½ v³pasanta½ paµipassaddha½ abhabbuppattika½ ñ±ºaggin± da¹¹ha½, so vuccati akukkuccoti– avikatth² akukkuco.
Mantabh±º² anuddhatoti. Mant± vuccati paññ±. Y± paññ± paj±nan±…pe… amoho dhammavicayo samm±diµµhi. Mant±ya pariggahetv± pariggahetv± v±ca½ bh±sati bahumpi kathento bahumpi bhaºanto bahumpi d²payanto bahumpi voharanto. Dukkathita½ dubbhaºita½ dullapita½ durutta½ dubbh±sita½ v±ca½ na bh±sat²ti– mantabh±º². Anuddhatoti. Tattha katama½ uddhacca½? Ya½ cittassa uddhacca½ av³pasamo cetaso vikkhepo bhantatta½ cittassa– ida½ vuccati uddhacca½. Yasseta½ uddhacca½ pah²na½ samucchinna½ v³pasanta½ paµipassaddha½ abhabbuppattika½ ñ±ºaggin± da¹¹ha½, so vuccati anuddhatoti– mantabh±º² anuddhato.
Sa ve v±c±yato mun²ti. Idha bhikkhu mus±v±da½ pah±ya mus±v±d± paµivirato hoti saccav±d² saccasandho theto paccayiko avisa½v±dako lokassa. Pisuºa½ v±ca½ pah±ya pisuº±ya v±c±ya paµivirato hoti– ito sutv± na amutra akkh±t± imesa½ bhed±ya, amutra v± sutv± na imesa½ akkh±t± am³sa½ bhed±ya. Iti bhinn±na½ v± sandh±t±, sahit±na½ v± anuppad±t±, samagg±r±mo samaggarato samagganand² samaggakaraºi½ v±ca½ bh±sit± hoti. Pharusa½ v±ca½ pah±ya pharus±ya v±c±ya paµivirato hoti– y± s± v±c± nel± kaººasukh± peman²y± hadayaªgam± por² bahujanakant± bahujanaman±p± tath±r³pi½ v±ca½ bh±sit± hoti. Samphappal±pa½ pah±ya samphappal±p± paµivirato hoti– k±lav±d² bh³tav±d² atthav±d² dhammav±d² vinayav±d² nidh±navati½ v±ca½ bh±sit± hoti k±lena s±padesa½ pariyantavati½ atthasa½hita½. Cat³hi vac²sucaritehi samann±gato catuddos±pagata½ v±ca½ bh±sati, b±tti½s±ya tiracch±nakath±ya ±rato assa virato paµivirato nikkhanto nissaµo vippamutto visaññutto vimariy±dikatena cetas± viharati.
Dasa kath±vatth³ni kathesi, seyyathida½– appicchakatha½ katheti, santuµµh²katha½ katheti, pavivekakatha½… asa½saggakatha½… v²riy±rambhakatha½… s²lakatha½… sam±dhikatha½… paññ±katha½… vimuttikatha½ vimuttiñ±ºadassanakatha½… satipaµµh±nakatha½… sammappadh±nakatha½… iddhip±dakatha½… indriyakatha½… balakatha½… bojjhaªgakatha½… maggakatha½… phalakatha½… nibb±nakatha½ katheti. V±c±yatoti yatto pariyatto gutto gopito rakkhito v³pasanto. Mun²ti. Mona½ vuccati ñ±ºa½. Y± paññ± paj±nan±…pe… amoho dhammavicayo samm±diµµhi…pe… saªgaj±lamaticca so mun²ti– sa ve v±c±yato muni.
Ten±ha bhagav±–
“Akkodhano asant±s², avikatth² akukkuco;
mantabh±º² anuddhato, sa ve v±c±yato mun²”ti.
86. Nir±satti an±gate, at²ta½ n±nusocati;
vivekadass² phassesu, diµµh²su ca na n²yati.
Nir±satti an±gateti. ¾satti vuccati taºh±. Yo r±go s±r±go…pe… abhijjh± lobho akusalam³la½. Yasses± ±satti taºh± pah²n± samucchinn± v³pasant± paµipassaddh± abhabbuppattik± ñ±ºaggin± da¹¹h±ti. Evampi nir±satti an±gate. Atha v± “eva½r³po siya½ an±gatamaddh±nan”ti tattha nandi½ na samann±neti, “eva½vedano siya½… eva½sañño siya½… eva½saªkh±ro siya½… eva½viññ±ºo siya½ an±gatamaddh±nan”ti tattha nandi½ na samann±neti. Evampi nir±satti an±gate. Atha v± “iti me cakkhu siy± an±gatamaddh±na½– iti r³p±”ti appaµiladdhassa paµil±bh±ya citta½ na paºidahati cetaso appaºidh±nappaccay± na tadabhinandati; na tadabhinandanto. Evampi nir±satti an±gate. “Iti me sota½ siy± an±gatamaddh±na½– iti sadd±”ti…pe… “iti me mano siy± an±gatamaddh±na½– iti dhamm±”ti appaµiladdhassa paµil±bh±ya citta½ na paºidahati, cetaso appaºidh±nappaccay± na tadabhinandati; na tadabhinandanto. Evampi nir±satti an±gate. Atha v± “imin±ha½ s²lena v± vatena v± tapena v± brahmacariyena v± devo v± bhaviss±mi devaññataro v±”ti appaµiladdhassa paµil±bh±ya citta½ na paºidahati, cetaso appaºidh±nappaccay± na tadabhinandati; na tadabhinandanto. Evampi nir±satti an±gate.
At²ta½ n±nusocat²ti. Vipariºata½ v± vatthu½ na socati, vipariºatasmi½ v± vatthusmi½ na socati, “cakkhu me vipariºatan”ti na socati, “sota½ me… gh±na½ me… jivh± me… k±yo me… r³p± me… sadd± me… gandh± me… ras± me… phoµµhabb± me… kula½ me… gaºo me… ±v±so me… l±bho me… yaso me… pasa½s± me… sukha½ me… c²vara½ me… piº¹ap±to me… sen±sana½ me… gil±napaccayabhesajjaparikkh±ro me… m±t± me… pit± me… bh±t± me… bhagin² me… putto me… dh²t± me… mitt± me… amacc± me… ñ±tak± me… s±lohit± me vipariºat±”ti na socati na kilamati na paridevati na uratt±¼i½ kandati na sammoha½ ±pajjat²ti– at²ta½ n±nusocati.
Vivekadass² phasses³ti. Cakkhusamphasso sotasamphasso gh±nasamphasso jivh±samphasso k±yasamphasso manosamphasso, adhivacanasamphasso paµighasamphasso, sukhavedan²yo phasso dukkhavedan²yo phasso adukkhamasukhavedan²yo phasso, kusalo phasso akusalo phasso aby±kato phasso, k±m±vacaro phasso r³p±vacaro phasso ar³p±vacaro phasso, suññato phasso animitto phasso appaºihito phasso, lokiyo phasso lokuttaro phasso, at²to phasso an±gato phasso paccuppanno phasso; yo evar³po phasso phusan± samphusan± samphusitatta½– aya½ vuccati phasso.
Vivekadass² phasses³ti. Cakkhusamphassa½ vivitta½ passati attena v± attaniyena v± niccena v± dhuvena v± sassatena v± avipariº±madhammena v±, sotasamphassa½ vivitta½ passati… gh±nasamphassa½ vivitta½ passati… jivh±samphassa½ vivitta½ passati… k±yasamphassa½ vivitta½ passati… manosamphassa½ vivitta½ passati… adhivacanasamphassa½ vivitta½ passati… paµighasamphassa½ vivitta½ passati… sukhavedan²ya½ phassa½… dukkhavedan²ya½ phassa½… adukkhamasukhavedan²ya½ phassa½… kusala½ phassa½… akusala½ phassa½… aby±kata½ phassa½… k±m±vacara½ phassa½… r³p±vacara½ phassa½… ar³p±vacara½ phassa½… lokiya½ phassa½ vivitta½ passati attena v± attaniyena v± niccena v± dhuvena v± sassatena v± avipariº±madhammena v±.