Bhajam±nassa vivittam±sananti ±sana½ vuccati yattha nis²danti– mañco p²µha½ bhisi taµµik± cammakhaº¹o tiºasanth±ro paººasanth±ro pal±lasanth±ro. Ta½ ±sana½ asapp±yar³padassanena ritta½ vivitta½ pavivitta½, asapp±yasaddassavanena ritta½ vivitta½ pavivitta½, asapp±yagandhagh±yanena… asapp±yarasas±yanena… asapp±yaphoµµhabbaphusanena… asapp±yehi pañcahi k±maguºehi ritta½ vivitta½ pavivitta½. Ta½ vivitta½ ±sana½ bhajato sambhajato sevato nisevato sa½sevato paµisevatoti– bhajam±nassa vivittam±sana½.
S±maggiyam±hu tassa ta½, yo att±na½ bhavane na dassayeti. S±maggiyoti tisso s±maggiyo– gaºas±magg², dhammas±magg², anabhinibbattis±magg². Katam± gaºas±magg²? Bahu cepi bhikkh³ samagg± sammodam±n± avivadam±n± kh²rodak²bh³t± aññamañña½ piyacakkh³hi sampassant± viharanti– aya½ gaºas±magg². Katam± dhammas±magg²? Catt±ro satipaµµh±n±, catt±ro sammappadh±n±, catt±ro iddhip±d±, pañcindriy±ni, pañca bal±ni, satta bojjhaªg±, ariyo aµµhaªgiko maggo. Te ekato pakkhandanti pas²danti sampatiµµhanti vimuccanti; na tesa½ dhamm±na½ viv±do paviv±do atthi– aya½ dhammas±magg². Katam± anabhinibbattis±magg²? Bahu cepi bhikkh³ anup±dises±ya nibb±nadh±tuy± parinibb±yanti; na tesa½ nibb±nadh±tuy± [tena (s².)] ³natta½ v± puººatta½ v± paññ±yati– aya½ anabhinibbattis±magg². Bhavaneti nerayik±na½ nirayo bhavana½, tiracch±nayonik±na½ tiracch±nayoni bhavana½, pettivisayik±na½ pettivisayo bhavana½, manuss±na½ manussaloko bhavana½, dev±na½ devaloko bhavananti. S±maggiyam±hu tassa ta½, yo att±na½ bhavane na dassayeti. Tasses± s±magg² eta½ channa½ eta½ patir³pa½ eta½ anucchavika½ eta½ anuloma½, yo eva½ paµicchanne niraye att±na½ na dasseyya, tiracch±nayoniya½ att±na½ na dasseyya, pettivisaye att±na½ na dasseyya, manussaloke att±na½ na dasseyya, devaloke att±na½ na dasseyy±ti evam±ha½su eva½ kathenti eva½ bhaºanti eva½ d²payanti eva½ voharant²ti– s±maggiyam±hu tassa ta½, yo att±na½ bhavane na dassaye.
Ten±ha bhagav±–
“Patil²nacarassa bhikkhuno, bhajam±nassa vivittam±sana½;
s±maggiyam±hu tassa ta½, yo att±na½ bhavane na dassaye”ti.
46. Sabbattha mun² anissito, na piya½ kubbati nopi appiya½;
tasmi½ paridevamacchara½, paººe v±ri yath± na limpati.
Sabbattha mun² anissitoti. Sabba½ vuccati dv±das±yatan±ni– cakkhuñceva r³p± ca, sotañca sadd± ca, gh±nañca gandh± ca, jivh± ca ras± ca, k±yo ca phoµµhabb± ca, mano ca dhamm± ca. Mun²ti. Mona½ vuccati ñ±ºa½…pe… saªgaj±lamaticca so muni. Anissitoti Dve nissay±– taºh±nissayo ca diµµhinissayo ca…pe… aya½ taºh±nissayo…pe… aya½ diµµhinissayo. Muni taºh±nissaya½ pah±ya diµµhinissaya½ paµinissajjitv± cakkhu½ anissito sota½ anissito gh±na½ anissito jivha½ anissito k±ya½ anissito mana½ anissito r³pe… sadde… gandhe… rase… phoµµhabbe… dhamme… kula½… gaºa½… ±v±sa½… l±bha½… yasa½… pasa½sa½… sukha½… c²vara½… piº¹ap±ta½… sen±sana½… gil±napaccayabhesajjaparikkh±ra½… k±madh±tu½… r³padh±tu½… ar³padh±tu½… k±mabhava½… r³pabhava½… ar³pabhava½… saññ±bhava½… asaññ±bhava½ nevasaññ±n±saññ±bhava½… ekavok±rabhava½… catuvok±rabhava½… pañcavok±rabhava½… at²ta½… an±gata½… paccuppanna½… diµµha½… suta½… muta½… viññ±ta½… sabbe dhamme anissito anall²no anupagato anajjhosito anadhimutto nikkhanto nissaµo vippamutto visaññutto vimariy±dikatena cetas± viharat²ti– sabbattha muni anissito.
Na piya½ kubbati nopi appiyanti. Piy±ti dve piy±– satt± v± saªkh±r± v±. Katame satt± piy±? Idha yassa te honti atthak±m± hitak±m± ph±suk±m± yogakkhemak±m± m±t± v± pit± v± bh±t± v± bhagin² v± putt± v± dh²tar± v± mitt± v± amacc± v± ñ±t² v± s±lohit± v±– ime satt± piy±. Katame saªkh±r± piy±? Man±pik± r³p± man±pik± sadd± man±pik± gandh± man±pik± ras± man±pik± phoµµhabb±– ime saªkh±r± piy±. Appiy±ti dve appiy±– satt± v± saªkh±r± v±. Katame satt± appiy±? Idha yassa te honti anatthak±m± ahitak±m± aph±suk±m± ayogakkhemak±m± j²vit± voropetuk±m±– ime satt± appiy±. Katame saªkh±r± appiy±? Aman±pik± r³p± aman±pik± sadd± aman±pik± gandh± aman±pik± ras± aman±pik± phoµµhabb±– ime saªkh±r± appiy±. Na piya½ kubbati nopi appiyanti. “Aya½ me satto piyo, ime ca saªkh±r± man±p±”ti r±gavasena piya½ na karoti; “aya½ me satto appiyo, ime ca saªkh±r± aman±p±”ti paµighavasena appiya½ na karoti na janeti na sañjaneti na nibbatteti n±bhinibbattet²ti– na piya½ kubbati nopi appiya½.
Tasmi½ paridevamacchara½ paººe v±ri yath± na limpat²ti. Tasminti tasmi½ puggale arahante kh²º±save. Paridevoti ñ±tibyasanena v± phuµµhassa bhogabyasanena v± phuµµhassa rogabyasanena v± phuµµhassa s²labyasanena v± phuµµhassa diµµhibyasanena v± phuµµhassa aññataraññatarena byasanena samann±gatassa aññataraññatarena dukkhadhammena phuµµhassa ±devo paridevo ±devan± paridevan± ±devitatta½ paridevitatta½ v±c± pal±po vippal±po l±lappo l±lapp±yan± l±lapp±yitatta½. Macchariyanti pañca macchariy±ni– ±v±samacchariya½, kulamacchariya½, l±bhamacchariya½, vaººamacchariya½, dhammamacchariya½. Ya½ evar³pa½ macchariya½ macchar±yan± macchar±yitatta½ veviccha½ kadariya½ kaµukañcukat± aggahitatta½ cittassa– ida½ vuccati macchariya½. Api ca khandhamacchariyampi macchariya½, dh±tumacchariyampi macchariya½, ±yatanamacchariyampi macchariya½ g±ho– ida½ vuccati macchariya½.
Paººe v±ri yath± na limpat²ti. Paººa½ vuccati padumapatta½. V±ri vuccati udaka½. Yath± v±ri padumapatta½ na limpati na palimpati na upalimpati alitta½ apalitta½ anupalitta½, evameva tasmi½ puggale arahante kh²º±save paridevo macchariyañca na limpati na palimpati na upalimpati alitt± apalitt± anupalitt±. So ca puggalo arahanto tehi kilesehi na limpati na palimpati na upalimpati alitto apalitto anupalitto nikkhanto nissaµo vippamutto visaññutto vimariy±dikatena cetas± viharat²ti– tasmi½ paridevamacchara½ paººe v±ri yath± na limpati.
Ten±ha bhagav±–
“Sabbattha mun² anissito, na piya½ kubbati nopi appiya½;
tasmi½ paridevamacchara½, paººe v±ri yath± na limpat²”ti.
47. Udabindu yath±pi pokkhare, padume v±ri yath± na limpati;
eva½ muni nopalimpati, yadida½ diµµhasutamutesu [diµµhasute mutesu (s².), diµµhasuta½ mutesu (sy±. ka.)] v±.
Udabindu yath±pi pokkhareti. Udabindu vuccati udakathevo. Pokkhara½ vuccati padumapatta½. Yath± udabindu padumapatte na limpati na palimpati na upalimpati alitta½ apalitta½ anupalittanti– udabindu yath±pi pokkhare. Padume v±ri yath± na limpat²ti. Paduma½ vuccati padumapuppha½. V±ri vuccati udaka½. Yath± v±ri padumapuppha½ na limpati na palimpati na upalimpati alitta½ apalitta½ anupalittanti– padume v±ri yath± na limpati.
Eva½ muni nopalimpati, yadida½ diµµhasutamutesu v±ti. Evanti opammasampaµip±dana½. Mun²ti. Mona½ vuccati ñ±ºa½…pe… saªgaj±lamaticca so muni. Lep±ti dve lep±– taºh±lepo ca diµµhilepo ca…pe… aya½ taºh±lepo…pe… aya½ diµµhilepo. Muni taºh±lepa½ pah±ya diµµhilepa½ paµinissajjitv± diµµhe na limpati, sute na limpati, mute na limpati, viññ±te na limpati na palimpati na upalimpati alitto apalitto anupalitto nikkhanto nissaµo vippamutto visaññutto vimariy±dikatena cetas± viharat²ti– eva½ muni nopalimpati, yadida½ diµµhasutamutesu v±.
Ten±ha bhagav±–
“Udabindu yath±pi pokkhare, padume v±ri yath± na limpati;
eva½ muni nopalimpati, yadida½ diµµhasutamutesu v±”ti.
48. Dhono na hi tena maññati, yadida½ diµµhasutamutesu v±;
n±ññena visuddhimicchati, na hi so rajjati no virajjati.
Dhono na hi tena maññati, yadida½ diµµhasutamutesu v±ti. Dhonoti dhon± vuccati paññ±. Y± paññ± paj±nan±…pe… amoho dhammavicayo samm±diµµhi. Ki½k±raº± dhon± vuccati paññ±? T±ya paññ±ya k±yaduccarita½ dhutañca dhota ca sandhotañca niddhotañca, vac²duccarita½…pe… manoduccarita½ dhutañca dhotañca sandhotañca niddhotañca, r±go dhuto ca dhoto ca sandhoto ca niddhoto ca, doso… moho… kodho… upan±ho… makkho… pa¼±so… iss±… macchariya½… m±y±… s±µheyya½… thambho… s±rambho… m±no… atim±no… mado… pam±do… sabbe kiles±… sabbe duccarit±… sabbe darath±… sabbe pari¼±h±… sabbe sant±p±… sabb±kusal±bhisaªkh±r± dhut± ca dhot± ca sandhot± ca niddhot± ca. Ta½k±raº± dhon± vuccati paññ±.
Atha v± samm±diµµhiy± micch±diµµhi dhut± ca dhot± ca sandhot± ca niddhot± ca, samm±saªkappena micch±saªkappo dhuto ca dhoto ca sandhoto ca niddhoto ca, samm±v±c±ya micch±v±c± dhut± ca… samm±kammantena micch±kammanto dhuto ca… samm±-±j²vena micch±-±j²vo dhuto ca… samm±v±y±mena micch±v±y±mo dhuto ca… samm±satiy± micch±sati dhut± ca… samm±sam±dhin± micch±sam±dhi dhuto ca… samm±ñ±ºena micch±ñ±ºa½ dhutañca… samm±vimuttiy± micch±vimutti dhut± ca dhot± ca sandhot± ca niddhot± ca.
Atha v± ariyena aµµhaªgikena maggena sabbe kiles±… sabbe duccarit±… sabbe darath±… sabbe pari¼±h±… sabbe sant±p±… sabb±kusal±bhisaªkh±r± dhut± ca dhot± ca sandhot± ca niddhot± ca. Arah± imehi dhonehi dhammehi upeto samupeto upagato samupagato upapanno samupapanno samann±gato. Tasm± arah± dhono. So dhutar±go dhutap±po dhutakileso dhutapari¼±hoti– dhono.
Dhono na hi tena maññati, yadida½ diµµhasutamutesu v±ti. Dhono diµµha½ na maññati, diµµhasmi½ na maññati, diµµhato na maññati, diµµh± meti na maññati; suta½ na maññati, sutasmi½ na maññati, sutato na maññati, suta½ meti na maññati; muta½ na maññati, mutasmi½ na maññati, mutato na maññati, muta½ meti na maññati; viññ±ta½ na maññati, viññ±tasmi½ na maññati, viññ±tato na maññati, viññ±ta½ meti na maññati. Vuttampi heta½ bhagavat±– “asm²ti, bhikkhave, maññitameta½, ayamahamasm²ti maññitameta½, bhavissanti maññitameta½, na bhavissanti maññitameta½, r³p² bhavissanti maññitameta½, ar³p² bhavissanti maññitameta½, saññ² bhavissanti maññitameta½, asaññ² bhavissanti maññitameta½, nevasaññ²n±saññ² bhavissanti maññitameta½. Maññita½ [maññita½ hi (s².)], bhikkhave, rogo, maññita½ gaº¹o, maññita½ salla½, maññita½ upaddavo. Tasm±tiha, bhikkhave, amaññam±nena cetas± vihariss±m±ti, evañhi vo, bhikkhave, sikkhitabban”ti– dhono na hi tena maññati yadida½ diµµhasutamutesu v±.
N±ññena visuddhimicchat²ti. Dhono aññena asuddhimaggena micch±paµipad±ya aniyy±nikapathena aññatra satipaµµh±nehi aññatra sammappadh±nehi aññatra iddhip±dehi aññatra indriyehi aññatra balehi aññatra bojjhaªgehi aññatra ariy± aµµhaªgik± magg± suddhi½ visuddhi½ parisuddhi½ mutti½ vimutti½ parimutti½ na icchati na s±diyati na pattheti na piheti n±bhijappat²ti– n±ññena visuddhimicchati.
Na hi so rajjati no virajjat²ti. Sabbe b±laputhujjan± rajjanti, puthujjanakaly±ºaka½ up±d±ya satta sekkh± virajjanti; arah± neva rajjati no virajjati. Viratto so khay± r±gassa v²tar±gatt±, khay± dosassa v²tadosatt±, khay± mohassa v²tamohatt±. So vuµµhav±so ciººacaraºo…pe… j±tijar±maraºasa½s±ro, natthi tassa punabbhavoti– na hi so rajjati no virajjati.
Ten±ha bhagav±–
“Dhono na hi tena maññati, yadida½ diµµhasutamutesu v±;
n±ññena visuddhimicchati, na hi so rajjati no virajjat²”ti.

Jar±suttaniddeso chaµµho.