Abhiv±detv±ti pañcapatiµµhitena vanditv±. Id±ni yenatthena mah±kacc±nassa upaµµh±na½ ±gato, ta½ pucchituk±mo dasanakhasamodh±nasamujjala½ añjali½ sirasi patiµµh±petv± ekamanta½ nis²di. Ekamantanti bh±vanapu½sakaniddeso “visama½ candimas³riy± parivattant²”ti-±d²su (a. ni. 4.7) viya. Tasm± yath± nisinno ekamanta½ nisinno hoti, eva½ nis²d²ti evamettha attho daµµhabbo. Bhummatthe v± eta½ upayogavacana½. Nis²d²ti nisajja½ kappesi. Paº¹it± hi devamanuss± garuµµh±niya½ upasaªkamitv± ±sanakusalat±ya ekamanta½ nis²danti. Ayañca gahapati tesa½ aññataro, tasm± ekamanta½ nis²di. Katha½ nisinno ca pana ekamanta½ nisinno hot²ti? Cha nisajjadose vajjetv±. Seyyathida½? Atid³ra½ acc±sanna½ upariv±ta½ unnatappadesa½ atisammukha½ atipacch±ti. Atid³re nisinno hi sace kathetuk±mo hoti, ucc±saddena kathetabba½ hoti. Acc±sanne nisinno saªghaµµana½ karoti. Upariv±te nisinno sar²ragandhena b±dhati. Unnatappadese nisinno ag±rava½ pak±seti. Atisammukh± nisinno sace daµµhuk±mo hoti, cakkhun± cakkhu½ ±hacca daµµhabba½ hoti. Atipacch± nisinno sace daµµhuk±mo hoti, g²va½ pas±retv± daµµhabba½ hoti. Tasm± ayampi ete cha nisajjadose vajjetv± nis²di. Tena vutta½– “ekamanta½ nis²d²”ti. Etadavoc±ti eta½ avoca. Vuttamida½ bhante kacc±na bhagavat± aµµhakavaggiye m±gaº¹iyapañheti aµµhakavaggiyamhi m±gaº¹iyapañho n±ma atthi, tasmi½ pañhe. R³padh±t³ti r³pakkhandho adhippeto. R³padh±tur±gavinibandhanti r³padh±tumhi r±gena vinibaddha½. Viññ±ºanti kammaviññ±ºa½. Okas±r²ti gehas±r² ±layas±r². Kasm± panettha “viññ±ºadh±tu kho gahapat²”ti na vuttanti? Sammohavigh±tattha½. “Oko”ti hi atthato paccayo vuccati, purej±tañca kammaviññ±ºa½ pacch±j±tassa kammaviññ±ºassapi vip±kaviññ±ºassapi, vip±kaviññ±ºañca vip±kaviññ±ºassapi kammaviññ±ºassapi paccayo hoti, tasm± “katara½ nu kho idha viññ±ºan”ti sammoho bhaveyya. Tassa vigh±tattha½ ta½ aggahetv± asambhinn±va desan± kat±ti. Apica vip±ka-±rammaºavasena catasso abhisaªkh±raviññ±ºaµµhitiyoti vutt±ti t± dassetumpi idha viññ±ºa½ na gahita½. Upayup±d±n±ti taºh³payadiµµh³payavasena dve upay±, k±mup±d±n±d²ni catt±ri up±d±n±ni ca. Cetaso adhiµµh±n±bhinives±nusay±ti akusalacittassa adhiµµh±nabh³t± ceva abhinivesabh³t± ca anusayabh³t± ca. Tath±gatass±ti samm±sambuddhassa. Sabbesampi hi kh²º±sav±na½ ete pah²n±va, satthu pana kh²º±savabh±vo loke atip±kaµoti uparimakoµiy± eva½ vutta½. Viññ±ºadh±tuy±ti idha viññ±ºa½ kasm± gahita½? Kilesappah±nadassanattha½. Kiles± hi na kevala½ cat³suyeva khandhesu pah²n± pah²yanti, pañcasupi pah²yantiyev±ti kilesappah±nadassanattha½ gahita½. Eva½ kho gahapati anokas±r² hot²ti eva½ kammaviññ±ºena oka½ asarantena anokas±r² n±ma hoti. R³panimittaniketavis±ravinibandh±ti r³pameva kiles±na½ paccayaµµhena nimitta½, ±rammaºakiriyasaªkh±tena niv±saµµhena niketanti r³panimittaniketa½. Vis±ro ca vinibandho ca vis±ravinibandh±. Ubhayenapi hi kiles±na½ patthaµabh±vo ca vinibandhanabh±vo ca vutto, r³panimittanikete vis±ravinibandh±ti r³panimittaniketavis±ravinibandh±, tasm± r³panimittaniketamhi uppannena kilesavis±rena ceva kilesavinibandhanena c±ti attho. Niketas±r²ti vuccat²ti ±rammaºakaraºavasena niv±saµµh±naµµhena niketas±r²ti vuccati. Pah²n±ti te r³panimittanikete kilesavis±ravinibandh± pah²n±. Kasm± panettha pañcakkhandh± ca “ok±”ti vutt±, cha ±rammaº±ni “niketan”ti? Chandar±gassa balavadubbalat±ya. Sam±nepi hi etesa½ ±layaµµhena visayabh±ve okoti nippariy±yena suddha½ gehameva vuccati, niketanti “ajja asukaµµh±ne k²¼iss±m±”ti katasaªket±na½ niv±sanaµµh±na½ uyy±n±di. Tattha yath± puttad±radhanadhaññapuººagehe chandar±go balav± hoti, eva½ ajjhattikesu khandhesu. Yath± pana uyy±naµµh±n±d²su tato dubbalataro hoti, eva½ b±hiresu chasu ±rammaºes³ti chandar±gassa balavadubbalat±ya eva½ desan± kat±ti veditabb±. Sukhitesu sukhitoti upaµµh±kesu dhanadhaññal±bh±divasena sukhitesu “id±n±ha½ man±pa½ c²vara½ man±pa½ bhojana½ labhiss±m²”ti gehassitasukhena sukhito hoti, tehi pattasampatti½ attan± anubhavam±no viya carati. Dukkhitesu dukkhitoti tesa½ kenacideva k±raºena dukkhe uppanne saya½ dviguºena dukkhena dukkhito hoti. Kiccakaraº²yes³ti kiccasaªkh±tesu karaº²yesu. Voyoga½ ±pajjat²ti upayoga½ saya½ tesa½ kicc±na½ kattabbata½ ±pajjati. K±mes³ti vatthuk±mesu. Eva½ kho gahapati k±mehi aritto hot²ti eva½ kilesak±mehi aritto hoti. Anto k±m±na½ bh±vena atuccho. Sukkapakkho tesa½ abh±vena ritto tucchoti veditabbo. Purakkhar±noti vaµµa½ purato kurum±no. Eva½r³po siyanti-±d²su d²gharassak±¼od±t±d²su r³pesu eva½r³po n±ma bhaveyyanti pattheti. Sukh±d²su vedan±su eva½vedano n±ma. N²lasaññ±d²su saññ±su eva½sañño n±ma. Puññ±bhisaªkh±r±d²su saªkh±resu eva½saªkh±ro n±ma. Cakkhuviññ±º±d²su viññ±ºesu eva½viññ±ºo n±ma bhaveyyanti pattheti. Apurakkhar±noti vaµµa½ purato akurum±no. Sahita½ me, asahita½ teti tuyha½ vacana½ asahita½ asiliµµha½, mayha½ sahita½ siliµµha½ madhura½ madhurap±nasadisa½. Adhiciººa½ te vipar±vattanti ya½ tuyha½ d²ghena k±lena paricita½ suppaguºa½, ta½ mama v±da½ ±gamma sabba½ khaºena vipar±vatta½ nivatta½. ¾ropito te v±doti tuyha½ doso may± ±ropito. Cara v±dappamokkh±y±ti ta½ ta½ ±cariya½ upasaªkamitv± uttara½ pariyesanto imassa v±dassa mokkh±ya cara ±hiº¹a. Nibbeµhehi v± sace pahos²ti atha sayameva pahosi, idheva nibbeµheh²ti. 80. So evar³po “yehi vivitto”ti g±th±. Tattha yeh²ti yehi diµµhigat±d²hi. Vivitto vicareyy±ti ritto careyya. Na t±ni uggayha vadeyya n±goti “±gu½ na karot²”ti-±din± (c³¼ani. bhadr±vudham±ºavapucch±niddesa 70; p±r±yan±nug²tiniddesa 102) nayena n±go t±ni diµµhigat±ni uggahetv± na careyya. Elambujanti elasaññite ambumhi j±ta½ kaºµakan±¼a½ v±rija½, padumanti vutta½ hoti. Yath± jalena paªkena can³palittanti ta½ paduma½ yath± jalena ca paªkena ca anupalitta½ hoti. Eva½ muni santiv±do agiddhoti eva½ ajjhattasantiv±do muni gedh±bh±vena agiddho. K±me ca loke ca an³palittoti duvidhepi k±me ap±y±dike ca loke dv²hi silesehi anupalitto hoti. ¾gu½ na karot²ti akusal±didosa½ na karoti. Na gacchat²ti agativasena na gacchati. N±gacchat²ti pah²nakilese na upeti. P±pak±ti l±mak±. Akusal±ti akosallasambh³t±. Te kilese na punet²ti ye kiles± pah²n±, te kilese puna na eti. Na paccet²ti paµi na upeti. Na pacc±gacchat²ti puna na nivattati. Kharadaº¹oti kharapattadaº¹o pharusadaº¹o. Cattagedhoti vissaµµhagedho. Vantagedhoti vamitagedho. Muttagedhoti chinnabandhanagedho. Pah²nagedhoti pajahitagedho. Paµinissaµµhagedhoti yath± na puna citta½ ±ruhati, eva½ paµivissajjitagedho. Upari v²tar±g±d²supi eseva nayo. Sabb±neva t±ni gahitaggahaºassa vissaµµhabh±vavevacan±ni. 81. Kiñca bhiyyo– “na vedag³”ti g±th±. Tattha na vedag³ diµµhiy±yakoti catumaggavedag³ m±diso diµµhiy±yako na hoti, diµµhiy± gacchanto v±, ta½ s±rato paccento v± na hoti. Tattha vacanattho– y±yat²ti y±yako. Karaºavacanena diµµhiy± y±yat²ti diµµhiy±yako. Upayogatthe s±mivacanenapi diµµhiy± y±t²tipi diµµhiy±yako. Na mutiy± sa m±namet²ti mutar³p±dibhed±ya mutiy±pi so m±na½ na eti. Na hi tammayo soti taºh±diµµhivasena tammayo hoti tappar±yaºo, aya½ pana na t±diso. Na kammun± nopi sutena neyyoti puññ±bhisaªkh±r±din± kammun± v±, sutasuddhi-±din± sutena v± so netabbo na hoti. An³pan²to sa nivesanes³ti so dvinnampi upay±na½ pah²natt± sabbesu taºh±diµµhinivesanesu anupan²to. Mutar³pena v±ti ettha mutar³pa½ n±ma gandharasaphoµµhabb±ni. M±na½ net²ti asmim±na½ na eti. Na upet²ti sam²pa½ na eti. Na upagacchat²ti upagantv± na tiµµhati. Tammayoti tappakato. 82. Tassa ca eva½vidhassa “saññ±virattass±”ti g±th±. Tattha saññ±virattass±ti nekkhammasaññ±pubbaªgam±ya bh±van±ya pah²nak±m±disaññassa. Imin± padena ubhatobh±gavimutto samathay±niko adhippeto. Paññ±vimuttass±ti vipassan±pubbaªgam±ya bh±van±ya sabbakilesehi vimuttassa. Imin± sukkhavipassako adhippeto. Saññañca diµµhiñca ye aggahesu½, te ghaµµam±n± vicaranti loketi ye pana k±masaññ±dika½ sañña½ aggahesu½, te visesato gahaµµh± k±m±dhikaraºa½, ye ca diµµhi½ aggahesu½, te visesato pabbajit± dhamm±dhikaraºa½ aññamañña½ ghaµµent± vicarant²ti. Yo samathapubbaªgama½ ariyamagga½ bh±vet²ti yo puggalo samathapubbaªgama½ purec±rika½ katv± sahavipassana½ ariyamagga½ bh±veti, paµhama½ sam±dhi½ upp±detv± pacch± sahavipassana½ ariyamagga½ upp±det²ti attho. Tassa ±ditoti tassa puggalassa paµhamajjh±n±dito. Up±d±y±ti paµicca ±gamma. Ganth± vikkhambh²t± hont²ti ganth± d³r²kat± bhavanti. Arahatte patteti arahattaphala½ patte. Arahatoti arahattaphale µhitassa. Ganth± ca moh± c±ti-±dayo sabbe kiles± pah²n± honti. Yo vipassan±pubbaªgama½ ariyamagga½ bh±vet²ti yo puggalo vipassana½ pubbaªgama½ purec±rika½ katv± ariyamagga½ bh±veti, paµhama½ vipassana½ upp±detv± pacch± ariyamaggasampayutta½ sam±dhi½ bh±vet²ti attho. Tassa ±dito up±d±y±ti tassa puggalassa vipassanato paµµh±ya vipassana½ paµicca. Moh± vikkhambhit± hont²ti ettha vikkhambhit±ti d³ra½ p±pit± saññ±vasena. Ghaµµent²ti ye k±masaññ±di½ gaºhanti, te saññ±vasena p²¼enti. Saªghaµµent²ti tato tato p²¼enti Id±ni ghaµµente dassetu½ “r±j±nopi r±j³hi vivadant²”ti-±din± nayena vitth±ro vutto. Aññamañña½ p±º²hipi upakkamant²ti ettha aññamañña½ hatthehi paharanti. Le¹¹³h²ti kap±lakhaº¹ehi. Daº¹eh²ti a¹¹hadaº¹akehi. Sattheh²ti ubhatodh±rehi satthehi. Abhisaªkh±r±na½ appah²natt±ti puññ±di-abhisaªkh±r±na½ appah²nabh±vena. Gatiy± ghaµµent²ti gantabb±ya patiµµh±bh³t±ya gatiy± p²¼enti ghaµµana½ ±pajjanti. Niray±d²supi eseva nayo. Sesamettha vuttanayatt± utt±nameva.
Saddhammappajjotik±ya mah±niddesaµµhakath±ya
M±gaº¹iyasuttaniddesavaººan± niµµhit±.