Sopi r±j±na½ ±ha– “mah±r±ja, tumhe bandhav±na½ m± cintayittha, aha½ mama rañño gamanak±leyeva ‘mah±r±ja, nand±devi½ m±tuµµh±ne µhapeyy±si, pañc±lacanda½ kaniµµhaµµh±ne’ti vatv± dh²t±ya te abhiseka½ d±petv± r±j±na½ uyyojesi½, m±tarañca deviñca puttañca s²ghameva pesess±m²”ti. So “s±dhu, paº¹it±”ti attano dh²tu d±tabb±ni d±sid±savatth±laªk±rasuvaººahirañña-alaªkatahatthi-assarath±d²ni “im±ni tass± dadeyy±s²”ti mah±satta½ paµicch±petv± sen±v±hanassa kattabbakicca½ vic±rento ±ha–
769. “Y±va dadantu hatth²na½, ass±na½ diguºa½ vidha½;
tappentu annap±nena, rathike pattik±rake”ti.
Tattha y±v±ti na kevala½ diguºameva, y±va pahoti, t±va hatth²nañca ass±nañca yavagodhum±dividha½ deth±ti vadati. Tappent³ti yattakena te antar±magge akilant± gacchanti, tattaka½ dent± tappentu.
Evañca pana vatv± paº¹ita½ uyyojento ±ha–
770. “Hatth² asse rathe patt², gacchev±d±ya paº¹ita;
passatu ta½ mah±r±j±, vedeho mithila½ gatan”ti.
Tattha mithila½ gatanti sotthin± ta½ mithilanagara½ sampatta½ passatu.
Iti so paº¹itassa mahanta½ sakk±ra½ katv± uyyojesi. Tepi ekasatar±j±no mah±sattassa sakk±ra½ katv± bahu½ paºº±k±ra½ ada½su. Tesa½ santike upanikkhittakapuris±pi paº¹itameva pariv±rayi½su. So mahantena pariv±rena parivuto magga½ paµipajjitv± antar±maggeyeva c³¼aniraññ± dinnag±mato ±ya½ ±har±petu½ purise pesetv± videharaµµha½ samp±puºi. Senakopi kintar±magge attano purisa½ µhapesi “c³¼anirañño puna ±gamana½ v± an±gamana½ v± j±nitv± yassa kassaci ±gamanañca mayha½ ±roceyy±s²”ti. So tiyojanamatthakeyeva mah±satta½ disv± ±gantv± “paº¹ito mahantena pariv±rena ±gacchat²”ti senakassa ±rocesi. So ta½ sutv± r±jakula½ agam±si R±j±pi p±s±datale µhito v±tap±nena olokento mahati½ sena½ disv± “mahosadhapaº¹itassa sen± mand±, aya½ ativiya mahat² sen± dissati, ki½ nu kho c³¼anir±j± ±gato siy±”ti bh²tatasito tamattha½ pucchanto ±ha–
771. “Hatth² ass± rath± patt², sen± padissate mah±;
caturaªgin² bh²sar³p±, ki½ nu maññasi paº¹it±”ti.
Athassa senako tamattha½ ±rocento ±ha–
772. “¾nando te mah±r±ja, uttamo paµidissati;
sabba½ senaªgam±d±ya, sotthi½ patto mahosadho”ti.
Ta½ sutv± r±j± ±ha– “senaka, paº¹itassa sen± mand±, aya½ pana mahat²”ti. “Mah±r±ja, c³¼anir±j± tena pas±dito bhavissati, tenassa pasannena dinn± bhavissat²”ti. R±j± nagare bheri½ car±pesi “nagara½ alaªkaritv± paº¹itassa paccuggamana½ karont³”ti. N±gar± tath± kari½su. Paº¹ito nagara½ pavisitv± r±jakula½ gantv± r±j±na½ vanditv± ekamanta½ nis²di. Atha na½ r±j± uµµh±ya ±liªgitv± pallaªkavaragato paµisanth±ra½ karonto ±ha–
773. “Yath± peta½ sus±nasmi½, cha¹¹etv± caturo jan±;
eva½ kapilayye tyamha, cha¹¹ayitv± idh±gat±.
774. “Atha tva½ kena vaººena, kena v± pana hetun±;
kena v± atthaj±tena, att±na½ parimocay²”ti.
Tattha caturo jan±ti paº¹ita, yath± n±ma k±lakata½ caturo jan± mañcakena sus±na½ netv± tattha cha¹¹etv± anapekkh± gacchanti, eva½ kapilayye raµµhe ta½ cha¹¹etv± maya½ im±gat±ti attho. Kena vaººen±ti kena k±raºena. Hetun±ti paccayena. Atthaj±ten±ti atthena. Att±na½ parimocay²ti amittahatthagato kena k±raºena paccayena kena atthena tva½ att±na½ parimoces²ti pucchati.
Tato mah±satto ±ha–
775. “Attha½ atthena vedeha, manta½ mantena khattiya;
pariv±rayi½ r±j±na½, jambud²pa½va s±garo”ti.
Tassattho aha½, mah±r±ja, tena cintita½ attha½ attano cintitena atthena, tena ca mantita½ manta½ attano mantitena mantena pariv±resi½. Na kevalañca ettakameva, ekasatar±japariv±ra½ pana ta½ r±j±na½ jambud²pa½ s±garo viya pariv±rayissanti. Sabba½ attano katakamma½ vitth±retv± kathesi.
Ta½ sutv± r±j± ativiya tussi. Athassa paº¹ito c³¼aniraññ± attano dinna½ paºº±k±ra½ ±cikkhanto ±ha–
776. “Dinna½ nikkhasahassa½ me, g±m±s²ti ca k±sisu;
d±sisat±ni catt±ri, dinna½ bhariy±satañca me;
sabba½ senaªgam±d±ya, sotthin±mhi idh±gato”ti.
Tato r±j± ativiya tuµµhapahaµµho mah±sattassa guºa½ vaººento tameva ud±na½ ud±nesi–
777. “Susukha½ vata sa½v±so, paº¹iteh²ti senaka;
pakkh²va pañjare baddhe macche j±lagateriva;
amittahatthattagate, mocay² no mahosadho”ti.
Senakopi tassa vacana½ sampaµicchanto tameva g±tham±ha–
778. “Evameta½ mah±r±ja, paº¹it± hi sukh±vah±;
pakkh²va pañjare baddhe, macche j±lagateriva;
amittahatthattagate, mocay² no mahosadho”ti.
Atha r±j± nagare chaºabheri½ car±petv± “satt±ha½ mah±chaºa½ karontu, yesa½ mayi sineho atthi, te sabbe paº¹itassa sakk±ra½ samm±na½ karont³”ti ±º±pento ±ha–
779. “¾haññantu sabbav²º±, bheriyo dindim±ni ca;
dhamentu m±gadh± saªkh±, vagg³ nadantu dundubh²”ti.
Tattha ±haññant³ti v±diyantu. M±gadh± saªkh±ti magadharaµµhe sañj±t± saªkh±. Dundubh²ti mah±bheriyo.
Atha te n±gar± ca j±napad± ca pakatiy±pi paº¹itassa sakk±ra½ k±tuk±m± bherisadda½ sutv± atirekatara½ aka½su. Tamattha½ pak±sento satth± ±ha–
780. “Orodh± ca kum±r± ca, vesiy±n± ca br±hmaº±;
bahu½ annañca p±nañca, paº¹itass±bhih±rayu½.
781. “Hatth±roh± an²kaµµh±, rathik± pattik±rak±;
bahu½ annañca p±nañca, paº¹itass±bhih±rayu½.
782. “Sam±gat± j±napad±, negam± ca sam±gat±;
bahu½ annañca p±nañca, paº¹itass±bhih±rayu½.
783. “Bahujano pasannosi, disv± paº¹itam±gata½;
paº¹itamhi anuppatte, celukkhepo avattath±”ti.
Tattha orodh±ti udumbaradevi½ ±di½ katv± antepurik±. Abhih±rayunti abhih±r±pesu½, pahiºi½s³ti attho. Bahujanoti bhikkhave, nagarav±sino ca catudv±rag±mav±sino ca janapadav±sino c±ti bahujano pasanno ahosi. Disv± paº¹itam±gatanti paº¹ita½ mithila½ ±gata½ disv±. Avattath±ti paº¹itamhi mithila½ anuppatte “aya½ no paµhamameva pacc±mittavasa½ gata½ r±j±na½ mocetv± pesetv± pacch± ekasatar±j±no aññamañña½ kham±petv± samagge katv± c³¼ani½ pas±detv± tena dinna½ mahanta½ yasa½ ±d±ya ±gato”ti tuµµhacittena janena pavattito celukkhepo pavattatha.
Atha mah±satto chaº±vas±ne r±jakula½ ±gantv± “mah±r±ja, c³¼anirañño m±tarañca deviñca puttañca s²gha½ pesetu½ vaµµat²”ti ±ha. “S±dhu, t±ta, peseh²”ti. So tesa½ tiººa½ jan±na½ mahanta½ sakk±ra½ katv± attan± saddhi½ ±gatasen±yapi sakk±ra½ samm±na½ k±retv± te tayo jane mahantena pariv±rena attano purisehi saddhi½ pesesi. Raññ± attano dinn± satabhariy± ca catt±ri d±sisat±ni ca nand±deviy± saddhi½ pesesi, attan± saddhi½ ±gatasenampi tehi saddhi½yeva pesesi. Te mahantena pariv±rena uttarapañc±lanagara½ p±puºi½su. Atha r±j± m±tara½ pucchi “ki½, amma, vedehar±jena te saªgaho kato”ti? “Ki½ t±ta, kathesi, ma½ devat±µh±ne µhapetv± sakk±ramak±si, nand±devimpi m±tuµµh±ne µhapesi, pañc±lacanda½ kaniµµhabh±tikaµµh±ne µhapes²”ti. Ta½ sutv± r±j± ativiya tussitv± bahu½ paºº±k±ra½ pesesi. Tato paµµh±ya te ubhopi samagg± sammodam±n± vasi½s³ti.

Mah±-umaªgakhaº¹a½ niµµhita½.

Dakarakkhasapañho

Pañc±lacand² videharaññ± piy± ahosi man±p±. S± dutiye sa½vacchare putta½ vij±yi. Tassa dasame sa½vacchare vedehar±j± k±lamak±si. Bodhisatto tassa chatta½ uss±petv± “deva, aha½ tava ayyakassa c³¼anirañño santika½ gamiss±m²”ti ±pucchi. Paº¹ita, m± ma½ dahara½ cha¹¹etv± gamittha, aha½ ta½ pituµµh±ne µhapetv± sakk±ra½ kariss±m²ti. Pañc±lacand²pi na½ “paº¹ita, tumh±ka½ gatak±le añña½ paµisaraºa½ natthi, m± gamitth±”ti y±ci. Sopi “may± rañño paµiññ± dinn±, na sakk± agantun”ti mah±janassa kaluna½ paridevantasseva attano upaµµh±ke gahetv± nagar± nikkhamitv± uttarapañc±lanagara½ gato. R±j± tass±gamana½ sutv± paccuggantv± mahantena sakk±rena nagara½ pavesetv± mahanta½ geha½ datv± µhapetv± paµhamadinne as²tig±me na añña½ bhoga½ ad±si. So ta½ r±j±na½ upaµµh±si.
Tad± bher² n±ma paribb±jik± r±jagehe bhuñjati, s± paº¹it± byatt±. T±ya mah±satto na diµµhapubbo, “mahosadhapaº¹ito kira r±j±na½ upaµµh±t²”ti saddameva suº±ti. Tenapi s± na diµµhapubb±, “bher² n±ma paribb±jik± r±jagehe bhuñjat²”ti saddameva suº±ti. Nand±dev² pana “piyavippayoga½ katv± amhe kilam±pes²”ti bodhisatte anattaman± ahosi. S± pañcasat± vallabhitthiyo ±º±pesi “mahosadhassa eka½ dosa½ upadh±retv± rañño antare paribhinditu½ v±yamath±”ti. T± tassa antara½ olokentiyo vicaranti.
Athekadivasa½ s± paribb±jik± bhuñjitv± r±jageh± nikkhant² bodhisatta½ r±jupaµµh±na½ ±gacchanta½ r±jaªgaºe passi. So ta½ vanditv± aµµh±si. S± “aya½ kira paº¹ito, j±niss±mi t±vassa paº¹itabh±va½ v± apaº¹itabh±va½ v±”ti hatthamudd±ya pañha½ pucchant² bodhisatta½ oloketv± hattha½ pas±resi. S± kira “k²disa½, paº¹ita, r±j± ta½ paradesato ±netv± id±ni paµijaggati, na paµijaggat²”ti manas±va pañha½ pucchi. Bodhisatto “aya½ hatthamudd±ya ma½ pañha½ pucchat²”ti ñatv± pañha½ vissajjento hatthamuµµhi½ ak±si. So kira “ayye, mama paµiñña½ gahetv± pakkositv± id±ni r±j± g±¼hamuµµhiva j±to, na me apubba½ kiñci det²”ti manas±va pañha½ vissajjesi. S± ta½ k±raºa½ ñatv± hattha½ ukkhipitv± attano s²sa½ par±masi. Tena ida½ dasseti “paº¹ita, sace kilamasi, maya½ viya kasm± na pabbajas²”ti? Ta½ ñatv± mah±satto attano kucchi½ par±masi. Tena ida½ dasseti “ayye, mama positabb± puttad±r± bahutar±, tena na pabbaj±m²”ti. Iti s± hatthamudd±ya pañha½ pucchitv± attano ±v±sameva agam±si. Mah±sattopi ta½ vanditv± r±jupaµµh±na½ gato.
Nand±deviy± payutt± vallabhitthiyo s²hapañjare µhit± ta½ kiriya½ disv± c³¼anirañño santika½ gantv± “deva, mahosadho bheriparibb±jik±ya saddhi½ ekato hutv± tumh±ka½ rajja½ gaºhituk±mo, tumh±ka½ paccatthiko hot²”ti paribhindi½su. R±j± ±ha– “ki½ vo diµµha½ v± suta½ v±”ti? Mah±r±ja paribb±jik± bhuñjitv± otarant² mahosadha½ disv± r±j±na½ hatthatala½ viya khalamaº¹ala½ viya ca sama½ katv± “rajja½ attano hatthagata½ k±tu½ sakkos²”ti hattha½ pas±resi. Mahosadhopi khaggaggahaº±k±ra½ dassento “katip±haccayena s²sa½ chinditv± rajja½ attano hatthagata½ kariss±m²”ti muµµhi½ ak±si. S± “s²sameva chind±h²”ti attano hattha½ ukkhipitv± s²sa½ par±masi. Mahosadho “majjheyeva na½ chindiss±m²”ti kucchi½ par±masi. Appamatt±, mah±r±ja, hotha, mahosadha½ gh±tetu½ vaµµat²ti. So t±sa½ katha½ sutv± cintesi “na sakk± paº¹itena mayi dussitu½, paribb±jika½ pucchiss±m²”ti.