Pañcapaº¹itapañho niµµhito.
Niµµhit± ca paribhindakath±.
Yuddhapar±jayakaº¹a½
Tato paµµh±ya paº¹itova rañño atthañca dhammañca anus±sati. So cintesi “rañño setachattamattameva, rajja½ pana ahameva vic±remi may± appamattena bhavitu½ vaµµat²”ti. So nagare mah±p±k±ra½ n±ma k±resi, tath± anup±k±rañca dv±raµµ±lake antaraµµ±lake udakaparikha½ kaddamaparikha½ sukkhaparikhanti tisso parikh±yo k±resi, antonagare jiººageh±ni paµisaªkhar±pesi, mah±pokkharaºiyo k±retv± t±su udakanidh±na½ k±resi, nagare sabbakoµµh±g±r±ni dhaññassa p³r±pesi, himavantappadesato kulupakat±pasehi kudr³sakumudab²j±ni ±har±pesi, udakaniddhaman±ni sodh±petv± tattha rop±pesi, bahinagarepi jiººas±l±paµisaªkharaºakamma½ k±resi. Ki½ k±raº±? An±gatabhayapaµib±hanattha½. Tato tato ±gatav±ºijakepi “samm±, tumhe kuto ±gatatth±”ti pucchitv± “asukaµµh±nato”ti vutte “tumh±ka½ raññ± ki½ piyan”ti pucchitv± “asuka½ n±m±”ti vutte tesa½ samm±na½ k±retv± uyyojetv± attano ekasate yodhe pakkos±petv± “samm±, may± dinne paºº±k±re gahetv± ekasatar±jadh±niyo gantv± ime paºº±k±re attano piyak±mat±ya tesa½ r±j³na½ datv± teyeva upaµµhahant± tesa½ kiriya½ v± manta½ v± ñatv± mayha½ s±sana½ pesent± tattheva vasatha, aha½ vo puttad±ra½ posess±m²”ti vatv± kesañci kuº¹ale, kesañci p±duk±yo, kesañci khagge, kesañci suvaººam±l±yo akkhar±ni chinditv± “yad± mama kicca½ atthi, tad± paññ±yant³”ti adhiµµhahitv± tesa½ hatthe datv± pesesi. Te tattha tattha gantv± tesa½ tesa½ r±j³na½ paºº±k±ra½ datv± “kenatthen±gat±”ti vutte “tumheva upaµµh±tu½ ±gatamh±”ti vatv± “kuto ±gatatth±”ti puµµh± ±gataµµh±na½ avatv± aññ±ni µh±n±ni ±cikkhitv± “tena hi s±dh³”ti sampaµicchite upaµµhahant± tesa½ abbhantarik± ahesu½. Tad± kapilaraµµhe saªkhabalako n±ma r±j± ±vudh±ni sajj±pesi, sena½ saªka¹¹hi. Tassa santike upanikkhittakapuriso paº¹itassa s±sana½ pesesi “s±mi, maya½ idha pavatti½ ‘ida½ n±ma karissat²’ti na j±n±ma, ±vudh±ni sajj±peti, sena½ saªka¹¹hati, tumhe purisavisese pesetv± ida½ pavatti½ tathato j±n±th±”ti. Atha mah±satto suvapotaka½ ±mantetv± “samma, kapilaraµµhe saªkhabalako n±ma r±j± ±vudh±ni sajj±pesi, tva½ tattha gantv± ‘ima½ n±ma karot²’ti tathato ñatv± sakalajambud²pa½ ±hiº¹itv± mayha½ pavatti½ ±har±h²”ti vatv± madhul±je kh±d±petv± madhup±n²ya½ p±yetv± satap±kasahassap±kehi telehi pakkhantara½ makkhetv± p±c²nas²hapañjare µhatv± vissajjesi. Sopi tattha gantv± tassa purisassa santik± tassa rañño pavatti½ tathato ñatv± sakalajambud²pa½ pariggaºhanto kapilaraµµhe uttarapañc±lanagara½ p±puºi. Tad± tattha c³¼anibrahmadatto n±ma r±j± rajja½ k±resi. Tassa kevaµµo n±ma br±hmaºo atthañca dhammañca anus±sati, paº¹ito byatto. So pacc³sak±le pabujjhitv± d²p±lokena alaªkatappaµiyatta½ sirigabbha½ olokento attano mahanta½ yasa½ disv± “aya½ mama yaso, kassa santako”ti cintetv± “na aññassa santako c³¼anibrahmadattassa evar³pa½ pana yasad±yaka½ r±j±na½ sakalajambud²pe aggar±j±na½ k±tu½ vaµµati, ahañca aggapurohito bhaviss±m²”ti cintetv± p±tova nhatv± bhuñjitv± alaªkaritv± rañño santika½ gantv± “mah±r±ja, sukha½ sayath±”ti sukhaseyya½ pucchitv± “±ma, paº¹it±”ti vutte r±j±na½ “deva, mantetabba½ atth²”ti ±ha. “Vada, ±cariy±”ti. “Deva, antonagare raho n±ma na sakk± laddhu½, uyy±na½ gacch±m±”ti. “S±dhu, ±cariy±”ti r±j± tena saddhi½ uyy±na½ gantv± balak±ya½ bahi µhapetv± ±rakkha½ k±retv± br±hmaºena saddhi½ uyy±na½ pavisitv± maªgalasil±paµµe nis²di. Tad± suvapotakopi ta½ kiriya½ disv± “bhavitabbamettha k±raºena, ajja paº¹itassa ±cikkhitabbayuttaka½ kiñci suºiss±m²”ti uyy±na½ pavisitv± maªgalas±larukkhassa pattantare nil²yitv± nis²di. R±j± “kathetha, ±cariy±”ti ±ha. “Mah±r±ja, tava kaººe ito karohi, catukkaººova manto bhavissati. Sace, mah±r±ja, mama vacana½ kareyy±si, sakalajambud²pe ta½ aggar±j±na½ karom²”ti. So mah±taºhat±ya tassa vacana½ sutv± somanassappatto hutv± “kathetha, ±cariya, kariss±mi te vacanan”ti ±ha. “Deva, maya½ sena½ saªka¹¹hitv± paµhama½ khuddakanagara½ rumbhitv± gaºhiss±ma, ahañhi c³¼adv±rena nagara½ pavisitv± r±j±na½ vakkh±mi– mah±r±ja, tava yuddhena kicca½ natthi, kevala½ amh±ka½ rañño santako hohi, tava rajja½ taveva bhavissati, yujjhanto pana amh±ka½ balav±hanassa mahantat±ya ekantena par±jissas²”ti. “Sace me vacana½ karissati, saªgaºhiss±ma na½. No ce, yujjhitv± j²vitakkhaya½ p±petv± dve sen± gahetv± añña½ nagara½ gaºhiss±ma, tato aññanti etenup±yena sakalajambud²pe rajja½ gahetv± ‘jayap±na½ piviss±m±’ti vatv± ekasatar±j±no amh±ka½ nagara½ ±netv± uyy±ne ±p±namaº¹apa½ k±retv± tattha nisinne visamissaka½ sura½ p±yetv± sabbepi te r±j±no j²vitakkhaya½ p±petv± ekasatar±jadh±n²su rajja½ amh±ka½ hatthagata½ kariss±ma. Eva½ tva½ sakalajambud²pe aggar±j± bhavissas²”ti. Sopi “s±dhu, ±cariya, eva½ kariss±m²”ti vadati. “Mah±r±ja, catukkaººo manto n±ma, ayañhi manto na sakk± aññena j±nitu½, tasm± papañca½ akatv± s²gha½ nikkhamath±”ti. R±j± tussitv± “s±dh³”ti sampaµicchi. Suvapotako ta½ sutv± tesa½ mantapariyos±ne s±kh±ya½ olambaka½ ot±rento viya kevaµµassa s²se chakaºapiº¹a½ p±tetv± “kimetan”ti mukha½ vivaritv± uddha½ olokentassa aparampi mukhe p±tetv± “kiri kir²”ti sadda½ viravanto s±khato uppatitv± “kevaµµa, tva½ catukkaººamantoti maññasi, id±neva chakkaººo j±to, puna aµµhakaººo bhavitv± anekasatakaººopi bhavissat²”ti vatv± “gaºhatha, gaºhath±”ti vadant±naññeva v±tavegena mithila½ gantv± paº¹itassa nivesana½ p±visi. Tassa pana ida½ vatta½– sace kutoci ±bhatas±sana½ paº¹itasseva kathetabba½ hoti, athassa a½sak³µe otarati, sace amar±deviy±pi sotu½ vaµµati, ucchaªge otarati, sace mah±janena sotabba½, bh³miya½ otarati. Tad± so paº¹itassa a½sak³µe otari. T±ya saññ±ya “rahassena bhavitabban”ti mah±jano paµikkami. Paº¹ito ta½ gahetv± uparip±s±datala½ abhiruyha “ki½ te, t±ta, diµµha½ sutan”ti pucchi. Athassa so “aha½, deva, sakalajambud²pe vicaranto aññassa rañño santike kiñci guyha½ na pass±mi, uttarapañc±lanagare pana c³¼anibrahmadattassa purohito kevaµµo n±ma br±hmaºo r±j±na½ uyy±na½ netv± catukkaººamanta½ gaºhi. Ath±ha½ s±khantare nis²ditv± tesa½ manta½ suºitv± mantapariyos±ne tassa s²se ca mukhe ca chakaºapiº¹a½ p±tetv± ±gatomh²”ti vatv± sabba½ kathesi. ‘Raññ± sampaµicchitan”ti vutte “sampaµicchi, dev±”ti ±ha. Athassa paº¹ito kattabbayuttaka½ sakk±ra½ karitv± ta½ mudupaccattharaºe suvaººapañjare suµµhu say±petv± “kevaµµo mama mahosadhassa paº¹itabh±va½ na j±n±ti maññe, aha½ na d±nissa mantassa matthaka½ p±puºitu½ dass±m²”ti cintetv± nagarato duggatakul±ni n²har±petv± bahi niv±s±pesi, raµµhajanapadadv±rag±mesu samiddh±ni issariyakul±ni ±haritv± antonagare niv±s±pesi, bahu½ dhanadhañña½ k±resi. C³¼anibrahmadattopi kevaµµassa vacana½ gahetv± senaªgaparivuto gantv± eka½ khuddakanagara½ parikkhipi. Kevaµµopi vuttanayeneva tattha pavisitv± ta½ r±j±na½ saññ±petv± attano santakamak±si. Dve sen± ekato katv± tato añña½ nagara½ rumbhati. Etenup±yena paµip±µiy± sabb±ni t±ni nagar±ni gaºhi. Eva½ c³¼anibrahmadatto kevaµµassa ov±de µhito, µhapetv± vedehar±j±na½ sesar±j±no sakalajambud²pe attano santake ak±si. Bodhisattassa pana upanikkhittakapuris± “c³¼anibrahmadattena ettak±ni nagar±ni gahit±ni appamatto hot³”ti nicca½ s±sana½ pahiºi½su. Sopi tesa½ “aha½ idha appamatto vas±mi, tumhepi anukkaºµhant± appamatto hutv± vasath±”ti paµipesesi. C³¼anibrahmadatto sattadivasasattam±s±dhikehi sattasa½vaccharehi videharajja½ vajjetv± sesa½ sakalajambud²pe rajja½ gahetv± kevaµµa½ ±ha– “±cariya, mithil±ya½ videharajja½ gaºh±m±”ti. “Mah±r±ja, mahosadhapaº¹itassa vasananagare rajja½ gaºhitu½ na sakkhiss±ma. So hi eva½ ñ±ºasampanno eva½ up±yakusalo”ti so vitth±retv± candamaº¹ala½ uµµh±pento viya mahosadhassa guºe kathesi. Ayañhi sayampi up±yakusalova, tasm± “mithilanagara½ n±ma deva appamattaka½, sakalajambud²pe rajja½ amh±ka½ pahoti, ki½ no eten±”ti up±yeneva r±j±na½ sallakkh±pesi. Sesar±j±nopi “maya½ mithilarajja½ gahetv±va jayap±na½ piviss±m±”ti vadanti. Kevaµµo tepi niv±retv± “videharajja½ gahetv± ki½ kariss±ma, sopi r±j± amh±ka½ santakova, tasm± nivattath±”ti te up±yeneva bodhesi. Te tassa vacana½ sutv± nivatti½su. Mah±sattassa upanikkhittakapuris± s±sana½ pesayi½su “brahmadatto ekasatar±japarivuto mithila½ ±gacchantova nivattitv± attano nagarameva gato”ti. Sopi tesa½ “ito paµµh±ya tassa kiriya½ j±nant³”ti paµipesesi. Brahmadattopi kevaµµena saddhi½ “id±ni ki½ kariss±m²”ti mantetv± “jayap±na½ piviss±m±”ti vutte uyy±na½ alaªkaritv± c±µisatesu c±µisahassesu sura½ µhapetha, n±n±vidh±ni ca macchama½s±d²ni upaneth±”ti sevake ±º±pesi. Upanikkhittakapuris± ta½ pavatti½ paº¹itassa ±rocesu½. Te pana “visena sura½ yojetv± r±j±no m±retuk±mo”ti na j±ni½su. Mah±satto pana suvapotakassa santik± sutatt± tathato j±nitv± “nesa½ sur±p±nadivasa½ tathato j±nitv± mama peseth±”ti paµis±sana½ pesesi. Te tath± kari½su. Paº¹ito “m±dise dharam±ne ettak±na½ r±j³na½ maraºa½ ayutta½, avassayo nesa½ bhaviss±m²”ti cintetv± sahaj±ta½ yodhasahassa½ pakkos±petv± “samm±, c³¼anibrahmadatto kira uyy±na½ alaªk±r±petv± ekasatar±japarivuto sura½ p±tuk±mo, tumhe tattha gantv± r±j³na½ ±sanesu paññattesu kismiñci anisinneyeva ‘c³¼anibrahmadattassa anantara½ mah±raha½ ±sana½ amh±ka½ raññova deth±’ti vadant± gahetv± tesa½ purisehi ‘tumhe kassa puris±’ti vutte ‘videhar±jass±’ti vadeyy±tha. Te tumhehi saddhi½ ‘maya½ sattadivasasattam±s±dhik±ni sattavass±ni rajja½ gaºhant± ekadivasampi videhar±j±na½ na pass±ma, ki½ r±j± n±mesa, gacchatha pariyante ±sana½ gaºhath±’ti vadant± kalaha½ karissanti. Atha tumhe ‘µhapetv± brahmadatta½ añño amh±ka½ rañño uttaritaro idha natth²’ti kalaha½ va¹¹hetv± amh±ka½ rañño ±sanamattampi alabhant± ‘na d±ni vo sura½ p±tu½ macchama½sa½ kh±ditu½ dass±m±’ti nadant± vaggant± mah±ghosa½ karont± tesa½ sant±sa½ janent± mahantehi le¹¹udaº¹ehi sabbac±µiyo bhinditv± macchama½sa½ vippakiritv± aparibhoga½ katv± javena sen±ya antara½ pavisitv± devanagara½ paviµµh± asur± viya ullo¼a½ uµµh±petv± ‘maya½ mithilanagare mahosadhapaº¹itassa puris±, sakkont± amhe gaºhath±’ti tumh±ka½ ±gatabh±va½ j±n±petv± ±gacchath±”ti pesesi. Te “s±dh³”ti tassa vacana½ sampaµicchitv± vanditv± sannaddhapañc±vudh± nikkhamitv± tattha gantv± nandanavanamiva alaªkata-uyy±na½ pavisitv± samussitasetacchatte ekasatar±japallaªke ±di½ katv± alaªkatappaµiyatta½ sirivibhava½ disv± mah±sattena vuttaniy±meneva sabba½ katv± mah±jana½ saªkhobhetv± mithil±bhimukh± pakkami½su. R±japuris±pi ta½ pavatti½ tesa½ r±j³na½ ±rocesu½. C³¼anibrahmadattopi “evar³passa n±ma me visayogassa antar±yo kato”ti kujjhi. R±j±nopi “amh±ka½ jayap±na½ p±tu½ n±d±s²”ti kujjhi½su. Balak±y±pi “maya½ am³laka½ sura½ p±tu½ na labhimh±”ti kujjhi½su.