Uyy±nanti punekadivasa½ “maya½ uyy±nak²¼a½ k²¼ituk±m±, amh±kañca pur±ºa-uyy±na½ parijiººa½, obhagga½ j±ta½, p±c²nayavamajjhakag±mav±sino supupphitataruºarukkhasañchanna½ nava-uyy±na½ pesent³”ti pahiºi½su. G±mav±sino paº¹itassa ±rocesu½. Paº¹ito “imin±pi pañhapaµibh±geneva bhavitabban”ti te samass±setv± manusse pesetv± purimanayeneva kath±pesi. Tad±pi r±j± tussitv± senaka½ pucchi “ki½, senaka, ±nema paº¹itan”ti. So l±bhamacchariyena “ettakena paº¹ito n±ma na hoti, ±gametha, dev±”ti ±ha. Tassa ta½ vacana½ sutv± r±j± cintesi “mahosadhapaº¹ito sattad±rakapañhehi mama mana½ gaºhi, evar³pesupissa guyhapañhavissajjanesu ceva pañhapaµibh±gesu ca buddhassa viya by±karaºa½, senako evar³pa½ paº¹ita½ ±netu½ na deti, ki½ me senakena, ±ness±mi nan”ti. So mahantena pariv±rena ta½ g±ma½ p±y±si. Tassa maªgala-assa½ abhiruhitv± gacchantassa assassa p±do phalitabh³miy± antara½ pavisitv± bhijji. R±j± tatova nivattitv± nagara½ p±visi. Atha na½ senako upasaªkamitv± pucchi “mah±r±ja, paº¹ita½ ki½ ±netu½ p±c²nayavamajjhakag±ma½ agamitth±”ti. “¾ma, paº¹it±”ti. “Mah±r±ja, tumhe ma½ anatthak±ma½ katv± passatha, ‘±gametha t±v±’ti vuttepi atiturit± nikkhamittha, paµhamagamaneneva maªgala-assassa p±do bhinno”ti. So tassa vacana½ sutv± tuºh² hutv± punekadivasa½ tena saddhi½ mantesi “ki½, senaka, ±nema paº¹itan”ti. Deva, saya½ agantv± d³ta½ pesetha “paº¹ita, amh±ka½ tava santika½ ±gacchant±na½ assassa p±do bhinno, assatara½ v± no pesetu seµµhatara½ v±”ti. “Yadi assatara½ pesessati, saya½ ±gamissati. Seµµhatara½ pesento pitara½ pesessati, ayameko no pañho bhavissat²”ti. R±j± “s±dh³”ti sampaµicchitv± tath± katv± d³ta½ pesesi. Paº¹ito d³tassa vacana½ sutv± “r±j± mamañceva pitarañca passituk±mo”ti cintetv± pitu santika½ gantv± vanditv± “t±ta, r±j± tumhe ceva mamañca daµµhuk±mo, tumhe paµhamatara½ seµµhisahassaparivut± gacchatha, gacchant± ca tucchahatth± agantv± navasappip³ra½ candanakaraº¹aka½ ±d±ya gacchatha. R±j± tumhehi saddhi½ paµisanth±ra½ katv± ‘gahapati patir³pa½ ±sana½ ñatv± nis²d±h²’ti vakkhati, atha tumhe tath±r³pa½ ±sana½ ñatv± nis²deyy±tha. Tumh±ka½ nisinnak±le aha½ ±gamiss±mi, r±j± may±pi saddhi½ paµisanth±ra½ katv± ‘paº¹ita, tav±nur³pa½ ±sana½ ñatv± nis²d±’ti vakkhati, ath±ha½ tumhe olokess±mi, tumhe t±ya saññ±ya ±san± vuµµh±ya ‘t±ta mahosadha, imasmi½ ±sane nis²d±’ti vadeyy±tha, ajja no eko pañho matthaka½ p±puºissat²”ti ±ha. So “s±dh³”ti sampaµicchitv± vuttanayeneva gantv± attano dv±re µhitabh±va½ rañño ±roc±petv± “pavisat³”ti vutte pavisitv± r±j±na½ vanditv± ekamanta½ aµµh±si. R±j± tena saddhi½ paµisanth±ra½ katv± “gahapati, tavaputto mahosadhapaº¹ito kuhin”ti pucchi. “Pacchato ±gacchati, dev±”ti. R±j± “pacchato ±gacchat²”ti sutv± tuµµham±naso hutv± “mah±seµµhi attano yutt±sana½ ñatv± nis²d±”ti ±ha. So attano yutt±sana½ ñatv± ekamanta½ nis²di. Mah±sattopi alaªkatapaµiyatto d±rakasahassaparivuto alaªkatarathe nis²ditv± nagara½ pavisanto parikh±piµµhe caram±na½ eka½ gadrabha½ disv± th±masampanne m±ºave pesesi “ambho, eta½ gadrabha½ anubandhitv± yath± sadda½ na karoti, evamassa mukhabandhana½ katv± kilañjena veµhetv± tasmi½ ekenattharaºena paµicch±detv± a½sen±d±ya ±gacchath±”ti. Te tath± kari½su. Bodhisattopi mahantena pariv±rena nagara½ p±visi. Mah±jano “esa kira siriva¹¹hanaseµµhino putto mahosadhapaº¹ito n±ma, esa kira j±yam±no osadhaghaµika½ hatthena gahetv± j±to, imin± kira ettak±na½ v²ma½sanapañh±na½ pañhapaµibh±go ñ±to”ti mah±satta½ abhitthavanto olokentopi titti½ na gacchati. So r±jadv±ra½ gantv± paµivedesi. R±j± sutv±va haµµhatuµµho “mama putto mahosadhapaº¹ito khippa½ ±gacchat³”ti ±ha. So d±rakasahassaparivuto p±s±da½ abhiruhitv± r±j±na½ vanditv± ekamanta½ aµµh±si. R±j± ta½ disv±va somanassappatto hutv± madhurapaµisanth±ra½ katv± “paº¹ita, patir³pa½ ±sana½ ñatv± nis²d±”ti ±ha. Atha so pitara½ olokesi. Athassa pit±pi olokitasaññ±ya uµµh±ya “paº¹ita, imasmi½ ±sane nis²d±”ti ±ha. So tasmi½ ±sane nis²di. Ta½ tattha nisinna½ disv±va senakapukkusak±mindadevind± ceva aññe ca andhab±l± p±ºi½ paharitv± mah±hasita½ hasitv± “ima½ andhab±la½ ‘paº¹ito’ti vadi½su, so pitara½ ±san± vuµµh±petv± saya½ nis²dati, ima½ ‘paº¹ito’ti vattu½ ayuttan”ti parih±sa½ kari½su. R±j±pi dummukho anattamano ahosi. Atha na½ mah±satto pucchi “ki½, mah±r±ja, dummukhatth±”ti “¾ma paº¹ita, dummukhomhi, savanameva te man±pa½, dassana½ pana aman±pa½ j±tan”ti. “Ki½ k±raº±, mah±r±j±”ti? “Pitara½ ±san± vuµµh±petv± nisinnatt±”ti. “Ki½ pana tva½, mah±r±ja, ‘sabbaµµh±nesu puttehi pitarova uttam±’ti maññas²”ti. “¾ma, paº¹it±”ti. Atha mah±satto “nanu, mah±r±ja, tumhehi amh±ka½ ‘assatara½ v± pesetu seµµhatara½ v±’ti s±sana½ pahitan”ti vatv± ±san± vuµµh±ya te m±ºave oloketv± “tumhehi gahita½ gadrabha½ ±neth±”ti ±º±petv± rañño p±dam³le nipajj±petv± “mah±r±ja, aya½ gadrabho ki½ agghat²”ti pucchi. “Paº¹ita, sace upak±rako, aµµha kah±paºe agghat²”ti. “Ima½ paµicca j±to ±j±n²yava¼av±ya kucchimhi vuµµha-assataro ki½ agghat²”ti? “Anaggho paº¹it±”ti. “Deva, kasm± eva½ kathetha, nanu tumhehi id±neva vutta½ ‘sabbaµµh±nesu puttehi pitarova uttam±’ti. Sace ta½ sacca½, tumh±ka½ v±de assatarato gadrabhova uttamo hoti, ki½ pana, mah±r±ja, tumh±ka½ paº¹it± ettakampi j±nitu½ asakkont± p±ºi½ paharitv± hasanti, aho tumh±ka½ paº¹it±na½ paññ±sampatti, kuto vo ete laddh±”ti catt±ro paº¹ite parihasitv± r±j±na½ im±ya ekakanip±te g±th±ya ajjhabh±si–
“Ha½ci tuva½ evamaññasi ‘seyyo, puttena pit±’ti r±jaseµµha;
handassatarassa te aya½, assatarassa hi gadrabho pit±”ti. (J±. 1.1.111).
Tassattho– yadi, tva½ r±jaseµµha, sabbaµµh±nesu seyyo puttena pit±ti eva½ maññasi, tava assataratopi aya½ gadrabho seyyo hotu. Ki½ k±raº±? Assatarassa hi gadrabho pit±ti. Evañca pana vatv± mah±satto ±ha– “mah±r±ja sace puttato pit± seyyo, mama pitara½ gaºhatha. Sace pitito putto seyyo, ma½ gaºhatha tumh±ka½ atth±y±”ti. R±j± somanassappatto ahosi. Sabb± r±japaris±pi “sukathito paº¹itena pañho”ti unnadant± s±dhuk±rasahass±ni ada½su, aªguliphoµ± ceva celukkhep± ca pavatti½su Catt±ro paº¹it±pi dummukh± pajjh±yant±va ahesu½. Nanu m±t±pit³na½ guºa½ j±nanto bodhisattena sadiso n±ma natthi atha so kasm± evamak±s²ti? Na so pitu avam±nanatth±ya, raññ± pana “assatara½ v± pesetu seµµhatara½ v±”ti pesita½, tasm± tasseva pañhassa ±vibh±vattha½ attano ca paº¹itabh±vassa ñ±panattha½ catunnañca paº¹it±na½ appaµibh±nakaraºattha½ evamak±s²ti.
Gadrabhapañho niµµhito.
Ek³nav²satimapañho
R±j± tussitv± gandhodakapuººa½ suvaººabhiªk±ra½ ±d±ya “p±c²nayavamajjhakag±ma½ r±jabhogena paribhuñjat³”ti seµµhissa hatthe udaka½ p±tetv± “sesaseµµhino etasseva upaµµh±k± hont³”ti vatv± bodhisattassa m±tu ca sabb±laªk±re pesetv± gadrabhapañhe pasanno bodhisatta½ putta½ katv± gaºhitu½ seµµhi½ avoca– “gahapati, mahosadhapaº¹ita½ mama putta½ katv± deh²”ti. “Deva, atitaruºo aya½, ajj±pissa mukhe kh²ragandho v±yati, mahallakak±le tumh±ka½ santike bhavissat²”ti. “Gahapati, tva½ ito paµµh±ya etasmi½ nir±layo hohi, aya½ ajjatagge mama putto, aha½ mama putta½ posetu½ sakkhiss±mi, gaccha tvan”ti ta½ uyyojesi. So r±j±na½ vanditv± paº¹ita½ ±liªgitv± ure nipajj±petv± s²se cumbitv± “t±ta, appamatto hoh²”ti ov±damassa ad±si. Sopi pitara½ vanditv± “t±ta, m± cintayitth±”ti ass±setv± pitara½ uyyojesi. R±j± paº¹ita½ pucchi “t±ta, antobhattiko bhavissasi, ud±hu bahibhattiko”ti. So “mah± me pariv±ro, tasm± bahibhattikena may± bhavitu½ vaµµat²”ti cintetv± “bahibhattiko bhaviss±mi, dev±”ti ±ha. Athassa r±j± anur³pa½ geha½ d±petv± d±rakasahassa½ ±di½ katv± paribbaya½ d±petv± sabbaparibhoge d±pesi. So tato paµµh±ya r±j±na½ upaµµh±si. R±j±pi na½ v²ma½situk±mo ahosi. Tad± ca nagarassa dakkhiºadv±rato avid³re pokkharaºit²re ekasmi½ t±larukkhe k±kakul±vake maºiratana½ ahosi. Tassa ch±y± pokkharaºiya½ paññ±yi. Mah±jano “pokkharaºiya½ maºi atth²”ti rañño ±rocesi. So senaka½ ±mantetv± “pokkharaºiya½ kira maºiratana½ paññ±yati, katha½ ta½ gaºh±pess±m±”ti pucchitv± “mah±r±ja, udaka½ n²har±petv± gaºhitu½ vaµµat²”ti vutte “tena hi, ±cariya, eva½ karoh²”ti tasseva bh±ramak±si. So bah³ manusse sannip±t±petv± udakañca kaddamañca n²har±petv± bh³mi½ bhinditv±pi maºi½ n±ddasa. Puna puºº±ya pokkharaºiy± maºicch±y± paññ±yi So punapi tath± katv± na ca addasa. Tato r±j± paº¹ita½ ±mantetv± “t±ta, pokkharaºiya½ eko maºi paññ±yati, senako udakañca kaddamañca n²har±petv± bh³mi½ bhinditv±pi n±ddasa, puna puºº±ya pokkharaºiy± paññ±yati, sakkhissasi ta½ maºi½ gaºh±petun”ti pucchi. So “neta½, mah±r±ja, garu, etha dassess±m²”ti ±ha. R±j± tassa vacana½ tussitv± “passiss±mi ajja paº¹itassa ñ±ºabalan”ti mah±janaparivuto pokkharaºit²ra½ gato. Mah±satto t²re µhatv± maºi½ olokento “n±ya½ maºi pokkharaºiya½, t±larukkhe k±kakul±vake maºin± bhavitabban”ti ñatv± “natthi, deva, pokkharaºiya½ maº²”ti vatv± “nanu udake paññ±yat²”ti vutte “tena hi udakap±ti½ ±har±”ti udakap±ti½ ±har±petv± “passatha, deva, n±ya½ maºi pokkharaºiya½yeva paññ±yati, p±tiyampi paññ±yat²”ti vatv± “paº¹ita, kattha pana maºin± bhavitabban”ti vutte “deva, pokkharaºiyampi p±tiyampi ch±y±va paññ±yati, na maºi, maºi pana t±larukkhe k±kakul±vake atthi, purisa½ ±º±petv± ±har±peh²”ti ±ha. R±j± tath± katv± maºi½ ±har±pesi. So ±haritv± paº¹itassa ad±si. Paº¹ito ta½ gahetv± rañño hatthe µhapesi. Ta½ disv± mah±jano paº¹itassa s±dhuk±ra½ datv± senaka½ paribh±santo “maºiratana½ t±larukkhe k±kakul±vake atthi, senakab±lo bah³ manusse pokkharaºimeva bhind±pesi, paº¹itena n±ma mahosadhasadisena bhavitabban”ti mah±sattassa thutimak±si. R±j±pissa tuµµho attano g²v±ya pi¼andhana½ mutt±h±ra½ datv± d±rakasahass±nampi mutt±valiyo d±pesi. Bodhisattassa ca pariv±rassa ca imin± parih±rena upaµµh±na½ anuj±n²ti.
Ek³nav²satimapañho niµµhito.
Kakaºµakapañho