Tattha na khattadhammeti tva½ khattiyadhammasaªkh±te n²tisatthe na kusalosi, attano atth±nattha½ na j±n±si, ak±raºeneva te loke paº¹itoti kitti patthaµ±, aha½ pana te paº¹itabh±va½ na pass±mi na j±n±mi, atib±los²hi vadati.
Atha na½ mah±satto, “samma, khattiyadhamme kusalena n±ma m±diseneva bhavitabba½. Ahañhi ta½ j±n±mi, na pana tadatth±ya paµipajj±m²”ti vatv± g±tham±ha–
431. “Ye khattadhamme kusal± bhavanti, p±yena te nerayik± bhavanti;
tasm± aha½ khattadhamma½ pah±ya, sacc±nurakkh² punar±gatosmi;
yajassu yañña½ kh±da ma½ poris±d±”ti.
Tattha kusal±ti tadatth±ya paµipajjanakusal±. P±yen±ti yebhuyyena nerayik±. Ye pana tattha na nibbattanti, te ses±p±yesu nibbattanti.
Poris±do ±ha–
432. “P±s±dav±s± pathav²gav±ss±, k±mitthiyo k±sikacandanañca;
sabba½ tahi½ labhasi s±mit±ya, saccena ki½ passasi ±nisa½san”ti.
Tattha p±s±dav±s±ti, samma sutasoma, tava tiººa½ ut³na½ anucchavik± dibbavim±nakapp± tayo niv±sap±s±d±. Pathav²gav±ss±ti pathav² ca g±vo ca ass± ca bah³. K±mitthiyoti k±mavatthubh³t± itthiyo. K±sikacandanañc±ti k±sikavatthañca lohitacandanañca. Sabba½ tahinti etañca aññañca upabhogaparibhoga½ sabba½ tva½ tahi½ attano nagare s±mit±ya labhasi, s±m² hutv± yath± icchasi, tath± paribhuñjitu½ labhati, so tva½ sabbameta½ pah±ya sacc±nurakkh² idh±gacchanto saccena ki½ ±nisa½sa½ passas²ti.
Bodhisatto ±ha–
433. “Ye kecime atthi ras± pathaby±, sacca½ tesa½ s±dutara½ ras±na½;
sacce µhit± samaºabr±hmaº± ca, taranti j±timaraºassa p±ran”ti;
tattha s±dutaranti yasm± sabbepi ras± satt±na½ saccak±leyeva paº²t± madhur± honti, tasm± sacca½ tesa½ s±dutara½ ras±na½, yasm± v± viratisaccavac²sacce µhit± j±timaraºasaªkh±tassa tebh³makavaµµassa p±ra½ amatamah±nibb±na½ taranti p±puºanti, tasm±pi ta½ s±dutaranti;
evamassa mah±satto sacce ±nisa½sa½ kathesi; tato poris±do vikasitapadumapuººacandasassirikamevassa mukha½ oloketv± “aya½ sutasomo aªg±racitaka½ mañca s³la½ tacchanta½ passati, cittutr±samattampissa natthi, ki½ nu kho esa sat±rahag±th±na½ ±nubh±vo, ud±hu saccassa, aññasseva v± kassac²”ti cintetv± “pucchiss±mi t±va nan”ti pucchanto g±tham±ha–
434. “mutto tuva½ poris±dassa hatth±, gantv± saka½ mandira½ k±mak±m²;
amittahattha½ punar±gatosi, na hi n³na te maraºabhaya½ janinda;
al²nacitto asi saccav±d²”ti.
Mah±sattopissa ±cikkhanto ±ha–
435. “Kat± me kaly±º± anekar³p±, yaññ± yiµµh± ye vipul± pasatth±;
visodhito paralokassa maggo, dhamme µhito ko maraºassa bh±ye.
436. “Kat± me kaly±º± anekar³p±, yaññ± yiµµh± ye vipul± pasatth±;
an±nutappa½ paraloka½ gamissa½, yajassu yañña½ ada ma½ poris±da.
437. “Pit± ca m±t± ca upaµµhit± me, dhammena me issariya½ pasattha½;
visodhito paralokassa maggo, dhamme µhito ko maraºassa bh±ye.
438. “Pit± ca m±t± ca upaµµhit± me, dhammena me issariya½ pasattha½;
an±nutappa½ paraloka½ gamissa½, yajassu yañña½ ada ma½ poris±da.
439. “ѱt²su mittesu kat± me k±r±, dhammena me issariya½ pasattha½;
visodhito paralokassa maggo, dhamme µhito ko maraºassa bh±ye.
440. “ѱt²su mittesu kat± me k±r±, dhammena me issariya½ pasattha½;
an±nutappa½ paraloka½ gamissa½, yajassu yañña½ ada ma½ poris±da.
441. “Dinna½ me d±na½ bahudh± bah³na½, santappit± samaºabr±hmaº± ca;
visodhito paralokassa maggo, dhamme µhito ko maraºassa bh±ye.
442. “Dinna½ me d±na½ bahudh± bah³na½, santappit± samaºabr±hmaº± ca;
an±nutappa½ paraloka½ gamissa½, yajassu yañña½ ada ma½ poris±d±”ti.
Tattha kaly±º±ti kaly±ºakamm±. Anekar³p±ti d±n±divasena anekavidh±. Yaññ±ti dasavidhad±navatthuparicc±gavasena ativipul± paº¹itehi pasatth± yaññ±pi yiµµh± pavattit±. Dhamme µhitoti eva½ dhamme patiµµhito m±diso ko n±ma maraºassa bh±yeyya. An±nutappanti an±nutappam±no. Dhammena me issariya½ pasatthanti dasavidha½ r±jadhamma½ akopetv± dhammeneva may± rajja½ pas±sita½. K±r±ti ñ±t²su ñ±tikicc±ni, mittesu ca mittakicc±ni. D±nanti savatthukacetan±. Bahudh±ti bah³hi ±k±rehi. Bah³nanti na pañcanna½, na dasanna½, satassapi sahassassapi satasahassassapi dinnameva. Santappit±ti gahitagahitabh±jan±ni p³retv± suµµhu tappit±.
Ta½ sutv± poris±do “aya½ sutasomamah±r±j± sappuriso ñ±ºasampanno madhuradhammakathiko, sac±ha½ eta½ kh±deyya½, muddh± me sattadh± phaleyya, pathav² v± pana me vivara½ dadeyy±”ti bh²tatasito hutv±, “samma, na tva½ may± kh±ditabbar³po”ti vatv± g±tham±ha–
443. “Visa½ paj±na½ puriso adeyya, ±s²visa½ jalitamuggateja½;
muddh±pi tassa viphaleyya sattadh±, yo t±disa½ saccav±di½ adeyy±”ti.
Tattha visanti tattheva m±raºasamattha½ hal±halavisa½. Jalitanti attano visatejena jalita½ teneva uggateja½ aggikkhandha½ viya caranta½ ±s²visa½ v± pana so g²v±ya gaºheyya.
Iti so mah±satta½ “hal±halavisasadiso tva½, ko ta½ kh±dissat²”ti vatv± g±th± sotuk±mo ta½ y±citv± tena dhammag±ravajananattha½ “evar³p±na½ anavajjag±th±na½ tva½ abh±janan”ti paµikkhittopi “sakalajambud²pe imin± sadiso paº¹ito natthi, aya½ mama hatth± muccitv± gantv± t± g±th± sutv± dhammakathikassa sakk±ra½ katv± nal±µena maccu½ ±d±ya pun±gato, ativiya s±dhur³p± g±th± bhavissant²”ti suµµhutara½ sañj±tadhammassavan±daro hutv± ta½ y±canto g±tham±ha–
444. “Sutv± dhamma½ vij±nanti, nar± kaly±ºap±paka½;
api g±th± suºitv±na, dhamme me ramate mano”ti.
Tassattho– “samma sutasoma, nar± n±ma dhamma½ sutv± kaly±ºampi p±pakampi j±nanti, appeva n±ma t± g±th± sutv± mamapi kusalakammapathadhamme mano rameyy±”ti.
Atha mah±satto “sotuk±mo d±ni poris±do, kathess±m²”ti cintetv± “tena hi, samma, s±dhuka½ suº±h²”ti ta½ ohitasota½ katv± nandabr±hmaºena kathitaniy±meneva g±th±na½ thuti½ katv± chasu k±m±vacaradevesu ekakol±hala½ katv± devat±su s±dhuk±ra½ dadam±n±su poris±dassa dhamma½ kathesi–
445. “Sakideva mah±r±ja, sabbhi hoti sam±gamo;
s± na½ saªgati p±leti, n±sabbhi bahu saªgamo.
446. “Sabbhireva sam±setha, sabbhi kubbetha santhava½;
sata½ sandhammamaññ±ya, seyyo hoti na p±piyo.
447. “J²ranti ve r±jarath± sucitt±, atho sar²rampi jara½ upeti;
satañca dhammo na jara½ upeti, santo have sabbhi pavedayanti.
448. “Nabhañca d³re pathav² ca d³re, p±ra½ samuddassa tad±hu d³re;
tato have d³ratara½ vadanti, satañca dhammo asatañca r±j±”ti.
Tassa tena sukathitatt± ceva attano paº¹itabh±vena ca t± g±th± sabbaññubuddhakathit± viy±ti cintentassa sakalasar²ra½ pañcavaºº±ya p²tiy± parip³ri, bodhisatte muducitta½ ahosi, setacchattad±yaka½ pitara½ viya na½ amaññi. So “aha½ sutasomassa d±tabba½ kiñci hiraññasuvaººa½ na pass±mi, ekek±ya panassa g±th±ya ekeka½ vara½ dass±m²”ti cintetv± g±tham±ha–
449. “G±th± im± atthavat² subyañjan±, subh±sit± tuyha janinda sutv±;
±nandi vitto sumano pat²to, catt±ri te samma vare dad±m²”ti.
Tattha ±nand²ti ±nandaj±to. Ses±ni tasseva vevacan±ni. Catt±ropi hete tuµµh±k±r± eva.
Atha na½ mah±satto “ki½ n±ma tva½ vara½ dassas²”ti apas±dento g±tham±ha–
450. “Yo nattano maraºa½ bujjhasi tuva½, hit±hita½ vinip±tañca sagga½;
giddho rase duccarite niviµµho, ki½ tva½ vara½ dassasi p±padhamma.
451. “Ahañca ta½ ‘dehi varan’ti vajja½, tva½ c±pi datv± na av±kareyya;
sandiµµhika½ kalahamima½ viv±da½, ko paº¹ito j±namupabbajeyy±”ti.
Tattha yoti yo tva½ “maraºadhammohamasm²”ti attanopi maraºa½ na bujjhasi na j±n±si, p±pakammameva karosi. Hit±hitanti “ida½ me kamma½ hita½, ida½ ahita½, ida½ vinip±ta½ nessati, ida½ saggan”ti na j±n±si. Raseti manussama½sarase. Vajjanti vadeyya½. Na av±kareyy±ti v±c±ya datv± “dehi me varan”ti vuccam±no na av±kareyy±si na dadeyy±si. Upabbajeyy±ti ko ima½ kalaha½ paº¹ito upagaccheyya.
Tato poris±do “n±ya½ mayha½ saddahati, saddah±pess±mi nan”ti g±tham±ha–
452. “Na ta½ vara½ arahati jantu d±tu½, ya½ v±pi datv± na av±kareyya;
varassu samma avikampam±no, p±ºa½ cajitv±napi dassamev±”ti.
Tattha avikampam±noti anol²yam±no.
Atha mah±satto “aya½ ativiya s³ro hutv± katheti, karissati me vacana½, vara½ gaºhiss±mi, sace pana “manussama½sa½ na kh±ditabban’ti paµhamameva vara½ v±rayissa½, ativiya kilamissati, paµhama½ aññe tayo vare gahetv± pacch± eta½ gaºhiss±m²”ti cintetv± ±ha–
453. “Ariyassa ariyena sameti sakhya½, paññassa paññ±ºavat± sameti;
passeyya ta½ vassasata½ aroga½, eta½ var±na½ paµhama½ var±m²”ti.
Tattha ariyass±ti ±c±ra-ariyassa. Sakhyanti sakhidhammo mittadhammo. Paññ±ºavat±ti ñ±ºasampannena. Samet²ti gaªgodaka½ viya yamunodakena sa½sandati. Dh±tuso hi satt± sa½sandanti. Passeyya tanti sutasomo poris±dassa cira½ j²vita½ icchanto viya paµhama½ attano j²vitavara½ y±cati. Paº¹itassa hi “mama j²vita½ deh²”ti vattu½ ayutta½, apica so ‘mayhameva esa ±rogya½ icchat²’ti cintetv± tussissat²ti evam±ha.
Sopi ta½ sutv±va “aya½ issariy± dha½setv± id±ni ma½sa½ kh±dituk±massa eva½ mah±-anatthakarassa mah±corassa mayhameva j²vita½ icchati, aho mama hitak±mo”ti tuµµham±naso vañcetv± varassa gahitabh±va½ aj±nitv± ta½ vara½ dadam±no g±tham±ha–
454. “Ariyassa ariyena sameti sakhya½, paññassa paññ±ºavat± sameti;
pass±si ma½ vassasata½ aroga½, eta½ var±na½ paµhama½ dad±m²”ti.
Tattha var±nanti catunna½ var±na½ paµhama½.
Tato bodhisatto ±ha–
455. “Ye khattiy±se idha bh³mip±l±, muddh±bhisitt± katan±madheyy±;