311. “Ya½ ve disv± kaº¹ar²kinnar±na½, sabbitthiyo na ramanti ag±re;
ta½ t±disa½ macca½ cajitv± bhariy±, añña½ disv± purisa½ p²µhasappin”ti.
Tassattho– ya½ ve kaº¹arissa rañño kinnar±ya deviy± c±ti imesa½ kaº¹arikinnar±na½ vir±gak±raºa½ ahosi, ta½ disv± j±nitabba½– sabbitthiyo attano s±mik±na½ na ramanti ag±re Tath± hi añña½ p²µhasappi½ purisa½ disv± ta½ r±j±na½ t±disa½ ratikusala½ macca½ cajitv± bhariy± tena manussapetena saddhi½ p±pamak±s²ti.
Aparopi at²te b±r±ºasiya½ bako n±ma r±j± dhammena rajja½ k±resi. Tad± b±r±ºasiy± p±c²nadv±rav±sino ekassa daliddassa pañcap±p² n±ma dh²t± ahosi. S± kira pubbepi ek± daliddadh²t± mattika½ madditv± gehe bhitti½ vilimpati. Atheko paccekabuddho attano pabbh±raparibhaº¹akaraºattha½ “kaha½ mattika½ labhiss±m²”ti cintetv± “b±r±ºasiya½ laddhu½ sakk±”ti c²vara½ p±rupitv± pattahattho nagara½ pavisitv± tass± avid³re aµµh±si. S± kujjhitv± ullokent² paduµµhena manas± “mattikampi bhikkhat²”ti avoca. Paccekabuddho niccalova ahosi. Atha s± paccekabuddha½ niccalita½ disv± puna citta½ pas±detv±, “samaºa, mattikampi na labhas²”ti vatv± mahanta½ mattik±piº¹a½ ±haritv± patte µhapesi. So t±ya mattik±ya pabbh±re paribhaº¹amak±si. S± nacirasseva tato cavitv± tasmi½yeva nagare bahidv±rag±me duggatitthiy± kucchimhi paµisandhi½ gaºhi. S± dasam±saccayena m±tu kucchito nikkhami. Tass± mattik±piº¹aphalena sar²ra½ phassasampanna½ ahosi, kujjhitv± ullokitatt± pana hatthap±damukha-akkhin±s±ni p±p±ni vir³p±ni ahesu½. Tena ta½ “pañcap±p²”tveva sañj±ni½su.
Athekadivasa½ b±r±ºasir±j± ratti½ aññ±takavesena nagara½ pariggaºhanto ta½ padesa½ gato. S±pi g±mad±rik±hi saddhi½ k²¼ant² aj±nitv±va r±j±na½ hatthe gaºhi. So tass± hatthasamphassena sakabh±vena saºµh±tu½ n±sakkhi, dibbasamphassena phuµµho viya ahosi. So phassar±garatto tath±vir³pampi ta½ hatthe gahetv± “kassa dh²t±s²”ti pucchitv± “dv±rav±sino”ti vutte ass±mikabh±va½ pucchitv± “aha½ te s±miko bhaviss±mi, gaccha m±t±pitaro anuj±n±peh²”ti ±ha. S± m±t±pitaro upagantv± “eko, amma, puriso ma½ icchat²”ti vatv± “sopi duggato bhavissati, sace t±disampi icchati, s±dh³”ti vutte gantv± m±t±pit³hi anuññ±tabh±va½ ±rocesi. So tasmi½yeva gehe t±ya saddhi½ vasitv± p±tova r±janivesana½ p±visi. Tato paµµh±yeva aññ±takavesena nibaddha½ tattha gacchati, añña½ itthi½ oloketumpi na icchati.
Athekadivasa½ tass± pitu lohitapakkhandik± uppajji. Asambhinnakh²rasappimadhusakkharayuttap±y±sova etassa bhesajja½, ta½ te daliddat±ya upp±detu½ na sakkonti Tato pañcap±pim±t± dh²tara½ ±ha– “ki½, amma, tava s±miko p±y±sa½ upp±detu½ sakkhissat²”ti? “Amma, mama s±mikena amhehipi duggatatarena bhavitabba½, eva½ santepi pucchiss±mi na½, m± cintay²”ti vatv± tass±gamanavel±ya½ dumman± hutv± nis²di. Atha na½ r±j± ±gantv± “ki½ dumman±s²”ti pucchi. S± tamattha½ ±rocesi. Ta½ sutv± r±j± “bhadde ida½ atirasabhesajja½, kuto labhiss±m²”ti vatv± cintesi– “na sakk± may± niccak±la½ eva½ caritu½, antar±magge parissayopi daµµhabbo, sace kho pana eta½ antepura½ ness±mi, etiss± phassasampada½ aj±nant± ‘amh±ka½ r±j± yakkhini½ gahetv± ±gato’ti ke¼i½ karissanti, sakalanagarav±sino etiss± samphassa½ j±n±petv± garaha½ mocess±m²”ti. Atha na½ r±j±– “bhadde, m± cintayi, ±hariss±mi te pitu p±y±san”ti vatv± t±ya saddhi½ abhiramitv± r±janivesana½ gantv± punadivase t±disa½ p±y±sa½ pac±petv± paºº±ni ±har±petv± dve puµe katv± ekasmi½ p±y±sa½ pakkhipitv± ekasmi½ c³¼±maºi½ µhapetv± bandhitv± rattibh±ge gantv±, “bhadde, maya½ dalidd±, kicchena samp±dita½, tava pitara½ ‘ajja imamh± puµ± p±y±sa½ bhuñja, sve imamh±’ti vadeyy±s²”ti ±ha. S± tath± ak±si. Athass± pit± ojasampannatt± p±y±sassa thokameva bhuñjitv± suhito j±to. Sesa½ m±tu datv± sayampi bhuñji. Tayopi suhit± ahesu½. C³¼±maºipuµa½ pana punadivasatth±ya µhapesu½.
R±j± nivesana½ gantv± mukha½ dhovitv±va “c³¼±maºi½ me ±harath±”ti vatv± “na pass±ma, dev±”ti vutte “sakalanagara½ vicinath±”ti ±ha. Te vicinitv±pi na passi½su. Tena hi bahinagare daliddagehesu bhattapaººapuµe up±d±ya vicinath±ti. Vicinant± tasmi½ ghaµe c³¼±maºi½ disv± tass± m±t±pitaro “cor±”ti bandhitv± nayi½su. Athass± pit±, “s±mi, na maya½ cor±, aññen±ya½ maºi ±bhato”ti vatv± “ken±”ti vutte “j±m±tar± me”ti ±cikkhitv± “kaha½ so”ti pucchito “dh²t± me j±n±t²”ti ±ha. Tato dh²t±ya saddhi½ kathesi– “amma, s±mika½ te j±n±s²”ti? “Na j±n±m²”ti. “Eva½ sante amh±ka½ j²vita½ natth²”ti. “T±ta, so andhak±re ±gantv± andhak±re eva y±ti, tenassa r³pa½ na j±n±mi, hatthasamphassena pana na½ j±nitu½ sakkom²”ti. So r±japuris±na½ ±rocesi. Tepi rañño ±rocesu½. R±j± aj±nanto viya hutv± “tena hi ta½ itthi½ r±jaªgaºe antos±ºiya½ µhapetv± s±ºiy± hatthappam±ºa½ chidda½ katv± nagarav±sino sannip±tetv± hatthasamphassena cora½ gaºhath±”ti ±ha. R±japuris± tath± k±tu½ tass± santika½ gantv± r³pa½ disv±va vippaµis±rino hutv±– “dh², dh² pis±c²”ti jigucchitv± phusitu½ na ussahi½su, ±netv± pana na½ r±jaªgaºe antos±ºiya½ µhapetv± sakalanagarav±sino sannip±tesu½. S± ±gat±gatassa chiddena pas±ritahattha½ gahetv±va “no eso”ti vadati. Puris± tass± dibbaphassasadise phasse bajjhitv± apagantu½ na sakkhi½su, “sac±ya½ daº¹±rah±, daº¹a½ datv±pi d±sakammak±rabh±va½ upagantv±pi eta½ ghare kariss±m±”ti cintayi½su. Atha ne r±japuris± daº¹ehi koµµetv± pal±pesu½. Upar±j±na½ ±di½ katv± sabbe ummattak± viya ahesu½.
Atha r±j±– “kacci aha½ bhaveyyan”ti hattha½ pas±resi. Ta½ hatthe gahetv±va “coro me gahito”ti mah±sadda½ kari. R±j± tepi pucchi– “tumhe et±ya hatthe gahit± ki½ cintayitth±”ti. Te yath±bh³ta½ ±rocesu½. Atha ne r±j± ±ha– “aha½ eta½ attano geha½ ±netu½ eva½ k±resi½ ‘etiss± phassa½ aj±nant± ma½ paribhaveyyun’ti cintetv±, tasm± may± sabbe tumhe j±n±pit±, vadatha, bho d±ni, s± kassa gehe bhavitu½ yutt±”ti? “Tumh±ka½, dev±”ti. Atha na½ abhisiñcitv± aggamahesi½ ak±si. M±t±pit³nampiss± issariya½ d±pesi. Tato paµµh±ya ca pana t±ya sammatto neva vinicchaya½ paµµhapesi, na añña½ itthi½ olokesi. T± tass± antara½ pariyesi½su. S± ekadivasa½ dvinna½ r±j³na½ aggamahesibh±vassa supine nimitta½ disv± rañño ±rocesi. R±j± supinap±µhake pakkos±petv± “evar³pe supine diµµhe ki½ hot²”ti pucchi. Te itar±sa½ itth²na½ santik± lañja½ gahetv±– “mah±r±ja, deviy± sabbasetassa hatthino khandhe nisinnabh±vo tumh±ka½ maraºassa pubbanimitta½, hatthikhandhagat±ya pana candapar±masana½ tumh±ka½ pacc±mittar±j±nayanassa pubbanimittan”ti vatv± “id±ni ki½ k±tabban”ti vutte “deva ima½ m±retu½ na sakk±, n±v±ya pana na½ µhapetv± nadiya½ vissajjetu½ vaµµat²”ti vadi½su. R±j± ±h±ravatth±laªk±rehi saddhi½ rattibh±ge na½ n±v±ya µhapetv± nadiya½ vissajjesi.
S± nadiy± vuyham±n± heµµh±nadiy± n±v±ya udaka½ k²¼antassa b±varikarañño abhimukhaµµh±na½ patt±. Tassa sen±pati n±va½ disv± “aya½ n±v± mayhan”ti ±ha. R±j± “n±v±ya bhaº¹a½ mayhan”ti vatv± ±gat±ya n±v±ya ta½ disv± “k± n±ma tva½ pis±c²sadis±”ti pucchi. S± sita½ katv± bakassa rañño aggamahesibh±va½ kathetv± sabba½ ta½ pavatti½ tassa kathesi. S± pana pañcap±p²ti sakalajambud²pe p±kaµ±. Atha na½ r±j± hatthe gahetv± ukkhipi, saha gahaºeneva phassar±garatto aññ±su itth²su itthisañña½ akatv± ta½ aggamahesiµµh±ne µhapesi. S± tassa p±ºasam± ahosi. Bako ta½ pavatti½ sutv± “n±ha½ tassa aggamahesi½ k±tu½ dass±m²”ti sena½ saªka¹¹hitv± tassa paµititthe nivesana½ katv± paººa½ pesesi– “bhariya½ v± me detu yuddha½ v±”ti. So “yuddha½ dass±mi, na bhariyan”ti vatv± yuddhasajjo ahosi. Ubhinna½ amacc± “m±tug±ma½ niss±ya maraºakicca½ natthi, purimas±mikatt± es± bakassa p±puº±ti, n±v±ya laddhatt± b±varikassa, tasm± ekekassa gehe satta satta divas±ni hot³”ti mantetv± dvepi r±j±no saññ±pesu½. Te ubhopi attaman± hutv± titthapaµititthe nagar±ni m±petv± vasi½su. S± dvinnampi tesa½ aggamahesitta½ k±resi. Dvepi tass± sammatt± ahesu½. S± pana ekassa ghare satt±ha½ vasitv± n±v±ya itarassa ghara½ gacchant² n±va½ p±jetv± nentena ekena mahallakakhujjakevaµµena saddhi½ nad²majjhe p±pa½ karoti. Tad± kuº±lo sakuºar±j± bako ahosi, tasm± ida½ attan± diµµhak±raºa½ ±haritv± dassento g±tham±ha–
312. “Bakassa ca b±varikassa ca rañño, accantak±m±nugatassa bhariy±;
av±car² paµµhavas±nugassa, ka½ v±pi itth² n±ticare tadaññan”ti.
Tattha accantak±m±nugatass±ti accanta½ k±ma½ anugatassa. Av±car²ti an±c±ra½ cari. Paµµhavas±nugass±ti paµµhassa attano vas±nugatassa, attano pesanak±rassa santiketi attho. Karaºatthe v± s±mivacana½ tena saddhi½ p±pamak±s²ti vutta½ hoti. Tadaññanti katara½ ta½ añña½ purisa½ n±ticareyy±ti attho.
Apar±pi at²te brahmadattassa bhariy± piªgiy±n² n±ma aggamahes² s²hapañjara½ vivaritv± olokent² maªgala-assagopaka½ disv± rañño niddupagamanak±le v±tap±nena oruyha tena saddhi½ aticaritv± puna p±s±da½ ±ruyha gandhehi sar²ra½ ubbaµµetv± raññ± saddhi½ nipajji. Athekadivasa½ r±j± “ki½ nu kho deviy± a¹¹harattasamaye nicca½ sar²ra½ s²ta½ hoti, pariggaºhiss±mi nan”ti ekadivasa½ niddupagato viya hutv± ta½ uµµh±ya gacchanti½ anugantv± assabandhena saddhi½ aticaranti½ disv± nivattitv± sayana½ abhiruhi. S±pi aticaritv± ±gantv± c³¼asayanake nipajji. Punadivase r±j± amaccagaºamajjheyeva ta½ pakkos±petv± ta½ kicca½ ±vikatv± “sabb±va itthiyo p±padhamm±”ti tass± vadhabandhachejjabhejj±raha½ dosa½ khamitv± µh±n± c±vetv± añña½ aggamahesi½ ak±si. Tad± kuº±lo r±j± brahmadatto ahosi, tena ta½ attan± diµµha½ ±haritv± dassento g±tham±ha–
313. “Piªgiy±n² sabbalokissarassa, rañño piy± brahmadattassa bhariy±;
av±car² paµµhavas±nugassa, ta½ v±pi s± n±jjhag± k±mak±min²”ti.
Tattha ta½ v±ti s± eva½ aticarant² ta½ v± assabandha½ ta½ v± aggamahesiµµh±nanti ubhayampi n±jjhag±, ubhato bhaµµh± ahosi. K±mak±min²ti k±me patthayam±n±.
Eva½ p±padhamm± itthiyoti at²tavatth³hi itth²na½ dosa½ kathetv± aparenapi pariy±yena t±sa½ dosameva kathento ±ha–