V±¼amigoti duµµhamigo. Pañc±vudhoti mukhassa ceva catunnañca caraº±na½ vaseneta½ vutta½. Suruddhoti suluddho supharuso. Tathitthiyoti yath± hi s²hassa mukhañceva catt±ro ca hatthap±d±ti pañc±vudh±ni, tath± itth²nampi r³pasaddagandharasaphoµµhabb±ni pañc±vudh±ni. Yath± so attano bhakkha½ gaºhanto tehipi pañcahi gaºh±ti, tath± t±pi kilesabhakkha½ gaºham±n± r³p±d²hi ±vudhehi paharitv± gaºhanti. Yath± so kakkha¼o pasayha kh±dati, eva½ et±pi kakkha¼± pasayha kh±dik±. Tath± het± thiras²lepi purise attano balena pasayhak±ra½ katv± s²lavin±sa½ p±penti. Yath± so parahi½sane rato, evamet±pi kilesavasena parahi½sane rat±. T±yoti t± eva½ aguºasammann±gat± na vissase naro.
Gamaniyoti gaºik±yo. Ida½ vutta½ hoti– samma puººamukha, y±net±ni itth²na½ “vesiyo”ti-±d²ni n±m±ni, na et±ni t±sa½ sabh±van±m±ni. Na het± vesiyo n±ma gamaniyo n±ma bandhakiyo n±ma, sabh±van±mato pana vadhik±yo n±ma et±yo, y± et± vesiyo n±riyo gamaniyoti vuccanti. Vadhik±yoti s±mikagh±tik±yo. Sv±yamattho mah±ha½saj±takena d²petabbo. Vuttañheta½–
“M±y± cet± mar²c² ca, sok± rog± cupaddav±;
khar± ca bandhan± cet±, maccup±s± guh±say±;
t±su yo vissase poso, so naresu nar±dhamo”ti. (J±. 2.21.118).
Veºikat±ti kataveºiyo. Yath± hi mo¼i½ bandhitv± aµaviya½ µhitacoro dhana½ vilumpati, evamet±pi kilesavasa½ netv± dhana½ vilumpanti. Madir±va diddh±ti visamissak± sur± viya. Yath± s± vik±ra½ dasseti, evamet±pi aññesu purisesu s±ratt± kicc±kicca½ aj±nantiyo aññasmi½ kattabbe aññameva karontiyo vik±ra½ dassenti. V±c±santhutiyoti yath± v±ºijo attano bhaº¹assa vaººameva bhaºati, evamet±pi attano aguºa½ paµicch±detv± guºameva pak±senti. Viparivatt±yoti yath± issamigassa siªga½ parivattitv± µhita½, eva½ lahucittat±ya viparivatt±yova honti. Uragamiv±ti urago viya mus±v±dit±ya dujivh± n±ma. Sobbhamiv±ti yath± padarapaµicchanno g³thak³po, eva½ vatth±laªk±rapaµicchann± hutv± vicaranti. Yath± ca kacavarehi paµicchanno ±v±µo akkanto p±dadukkha½ janeti, evamet±pi viss±sena upaseviyam±n±. P±t±lamiv±ti yath± mah±samudde p±t±la½ dupp³ra½, evamet±pi methunena vij±yanena alaªk±ren±ti t²hi dupp³r±. Tenev±ha– “tiººa½, bhikkhave, dhamm±na½ atitto m±tug±mo”ti-±di.
Rakkhas² viy±ti yath± rakkhas² n±ma ma½sagiddhat±ya dhanena na sakk± tosetu½, bahumpi dhana½ paµikkhipitv± ma½sameva pattheti, evamet±pi methunagiddhat±ya bahun±pi dhanena na tussanti, dhana½ agaºetv± methunameva patthenti. Yamov±ti yath± yamo ekantaharo na kiñci pariharati, evamet±pi j±tisampann±d²su na kañci pariharanti, sabba½ kilesavasena s²l±divin±sa½ p±petv± dutiyacittav±re niraya½ upanenti. Sikh²riv±ti yath± sikh² sucimpi asucimpi sabba½ bhakkhayati, tathet±pi h²nuttame sabbe sevanti. Nad²-upam±yampi eseva nayo. Yenak± ma½car±ti bhummatthe karaºavacana½, yattha et±sa½ k±mo hoti, tattheva dh±vanti. Ner³ti himavati eko suvaººapabbato, ta½ upagat± k±k±pi suvaººavaºº±va honti. Yath± so, eva½ et±pi nibbisesakar± att±na½ upagata½ ekasadisa½ katv± passanti.
Visarukkhoti ambasadiso ki½pakkarukkho. So niccameva phalati, vaºº±disampanno ca hoti, tena na½ nir±saªk± paribhuñjitv± maranti, evameva t±pi r³p±divasena niccaphalit± ramaº²y± viya kh±yanti. Seviyam±n± pana pam±da½ upp±detv± ap±yesu p±tenti. Tena vutta½–
“¾yati½ dosa½ naññ±ya, yo k±me paµisevati;
vip±kante hananti na½, ki½pakkamiva bhakkhitan”ti. (J±. 1.1.85).

Yath± v± visarukkho niccaphalito sad± anatth±vaho hoti, evamet±pi s²l±divin±sanavasena. Yath± visarukkhassa m³lampi tacopi pattampi pupphampi phalampi visamev±ti niccaphalo, tatheva t±sa½ r³pampi…pe… phoµµhabbampi visamev±ti visarukkho viya niccaphalit±yoti.

“Panuttaretth±”ti g±th±bandhena tamattha½ p±kaµa½ k±tu½ evam±ha. Tattha ratanantakaritthiyoti s±mikehi dukkhasambhat±na½ ratan±na½ antar±yakar± itthiyo et±ni paresa½ datv± an±c±ra½ caranti.
Ito para½ n±nappak±rena attano dhammakath±vil±sa½ dassento ±ha–
“Catt±rim±ni, samma puººamukha, y±ni vatth³ni kicce j±te anatthacar±ni bhavanti t±ni parakule na v±setabb±ni, goºa½ dhenu½ y±na½ bhariy±. Catt±ri et±ni paº¹ito dhan±ni ghar± na vippav±saye. Bhavati ca panuttarettha v±kya½–
296. ‘Goºa½ dhenuñca y±nañca, bhariya½ ñ±tikule na v±saye;
bhañjanti ratha½ ay±nak±, ativ±hena hananti puªgava½;
dohena hananti vacchaka½, bhariy± ñ±tikule padussat²”’ti.
“Cha im±ni, samma puººamukha, y±ni vatth³ni kicce j±te anatthacar±ni bhavanti–
297. ‘Aguºa½ dhanu ñ±tikule ca bhariy±, p±ra½ n±v± akkhabhaggañca y±na½;
d³re mitto p±pasah±yako ca, kicce j±te anatthacar±ni bhavant²”’ti.
“Aµµhahi khalu, samma puººamukha µh±nehi itth² s±mika½ avaj±n±ti– daliddat±, ±turat±, jiººat±, sur±soº¹at±, muddhat±, pamattat±, sabbakiccesu anuvattanat±, sabbadhana-anuppad±nena. Imehi khalu, samma puººamukha, aµµhahi µh±nehi itth² s±mika½ avaj±n±ti. Bhavati ca panuttarettha v±kya½–
298. “‘Dalidda½ ±turañc±pi, jiººaka½ surasoº¹aka½;
pamatta½ muddhapattañca, sabbakiccesu h±pana½;
sabbak±mappad±nena, avaj±n±ti s±mika”n’ti.
“Navahi khalu, samma puººamukha µh±nehi itth² padosam±harati– ±r±magamanas²l± ca hoti, uyy±nagamanas²l± ca hoti, nad²titthagamanas²l± ca hoti, ñ±tikulagamanas²l± ca hoti, parakulagamanas²l± ca hoti, ±d±sadussamaº¹an±nuyogamanuyuttas²l± ca hoti, majjap±yin² ca hoti, nillokanas²l± ca hoti, sadv±raµµh±yin² ca hoti. Imehi khalu, samma puººamukha, navahi µh±nehi itth² padosam±harati. Bhavati ca panuttarettha v±kya½–
299. ‘¾r±mas²l± ca uyy±na½, nad² ñ±ti parakula½;
±d±sadussamaº¹anamanuyutt±, y± citth² majjap±yin².
300. “‘Y± ca nillokanas²l±, y± ca sadv±raµh±yin²;
navahetehi µh±nehi, padosam±haranti itthiyo”’ti.
“Catt±l²s±ya khalu, samma puººamukha, µh±nehi itth² purisa½ acc±carati– vijambhati, vinamati, vilasati, vilajjati, nakhena nakha½ ghaµµeti, p±dena p±da½ akkamati, kaµµhena pathavi½ vilikhati, d±raka½ ullaªghati ullaªgh±peti k²¼ati k²¼±peti, cumbati cumb±peti, bhuñjati bhuñj±peti, dad±ti, y±cati, katamanukaroti, ucca½ bh±sati, n²ca½ bh±sati, avicca½ bh±sati, vivicca½ bh±sati, naccena g²tena v±ditena rodanena vilasitena vibh³sitena jagghati, pekkhati, kaµi½ c±leti, guyhabhaº¹aka½ sañc±leti, ³ru½ vivarati, ³ru½ pidahati, thana½ dasseti, kaccha½ dasseti, n±bhi½ dasseti, akkhi½ nikhanati, bhamuka½ ukkhipati, oµµha½ upalikhati, jivha½ nill±leti, dussa½ muñcati, dussa½ paµibandhati, sirasa½ muñcati, sirasa½ bandhati. Imehi khalu, samma puººamukha, catt±l²s±ya µh±nehi itth² purisa½ acc±carati.
“Pañcav²s±ya khalu, samma puººamukha, µh±nehi itth² paduµµh± veditabb± bhavati– s±mikassa pav±sa½ vaººeti, pavuµµha½ na sarati, ±gata½ n±bhinandati, avaººa½ tassa bhaºati, vaººa½ tassa na bhaºati, anattha½ tassa carati, attha½ tassa na carati, akicca½ tassa karoti, kicca½ tassa na karoti, paridahitv± sayati, parammukh² nipajjati, parivattakaj±t± kho pana hoti kuªkumiyaj±t±, d²gha½ assasati, dukkha½ vedayati, ucc±rapass±va½ abhiºha½ gacchati, vilomam±carati, parapurisasadda½ sutv± kaººasota½ vivaramodahati, nihatabhog± kho pana hoti, paµivissakehi santhava½ karoti, nikkhantap±d± kho pana hoti visikh±nuc±rin², atic±rin² kho pana hoti nicca½ s±mike ag±rav± paduµµhamanasaªkapp±, abhiºha½ dv±re tiµµhati, kacch±ni aªg±ni than±ni dasseti, disodisa½ gantv± pekkhati. Imehi khalu samma puººamukha, pañcav²s±ya µh±nehi itth² paduµµh± veditabb± bhavati. Bhavati ca panuttarettha v±kya½–
301. ‘Pav±sa½ tassa vaººeti, gata½ tassa na socati;
disv±na patim±gata½ n±bhinandati, bhatt±ravaººa½ na kad±ci bh±sati;
ete paduµµh±ya bhavanti lakkhaº±.
302. ‘Anattha½ tassa carati asaññat±, atthañca h±peti akiccak±rin²;
paridahitv± sayati parammukh², ete paduµµh±ya bhavanti lakkhaº±.
303. ‘Parivattaj±t± ca bhavati kuªkum², d²ghañca assasati dukkhavedin²;
ucc±rapass±vamabhiºha½ gacchati, ete paduµµh±ya bhavanti lakkhaº±;
304. ‘vilomam±carati akiccak±rin², sadda½ nis±meti parassa bh±sato;
nihatabhog± ca karoti santhava½, ete paduµµh±ya bhavanti lakkhaº±.
305. ‘Kicchena laddha½ kasir±bhata½ dhana½, vitta½ vin±seti dukkhena sambhata½;
paµivissakehi ca karoti santhava½, ete paduµµh±ya bhavanti lakkhaº±.
306. ‘Nikkhantap±d± visikh±nuc±rin², niccañca s±mimhi paduµµham±nas±;
atic±rin² hoti apetag±rav±, ete paduµµh±ya bhavanti lakkhaº±.
307. ‘Abhikkhaºa½ tiµµhati dv±ram³le, than±ni kacch±ni ca dassayant²;
disodisa½ pekkhati bhantacitt±, ete paduµµh±ya bhavanti lakkhaº±.
308. ‘Sabb± nad² vaªkagat², sabbe kaµµhamay± van±;
sabbitthiyo kare p±pa½, labham±ne niv±take.
309. ‘Sace labhetha khaºa½ v± raho v±, niv±taka½ v±pi labhetha t±disa½;
sabb±va itth² kayiru½ nu p±pa½, añña½ alattha p²µhasappin±pi saddhi½.
310. ‘Nar±nam±r±makar±su n±risu, anekacitt±su aniggah±su ca;
sabbattha n±p²tikar±pi ce siy±, na vissase titthasam± hi n±riyo”’ti.
Tattha goºa½ dhenunti liªgavipall±sena vutta½. ѱtikule padussat²ti tattha s± nibbhay± hutv± taruºak±lato paµµh±ya viss±sakehi d±s±d²hipi saddhi½ an±c±ra½ carati, ñ±tak± ñatv±pi niggaha½ na karonti, attano akitti½ pariharam±n± aj±nant± viya honti. Anatthacar±n²ti acaritabb±ni atth±ni, akiccak±r±n²ti attho. Aguºanti jiy±rahita½. P±pasah±yakoti dummitto.
Daliddat±ti daliddat±ya. Sesapadesupi eseva nayo. Tattha daliddo alaªk±r±d²na½ abh±vato kilesena saªgaºhitu½ na sakkot²ti ta½ avaj±n±ti. Gil±no vatthuk±makilesak±mehi saªgaºhitu½ na sakkoti. Jar±jiººo k±yikav±casikakhi¹¹±ratisamattho na hoti. Sur±soº¹o tass± hatthapi¼andhan±d²nipi sur±gharaññeva paveseti. Muddho andhab±lo ratikusalo na hoti. Pamatto d±sisoº¹o hutv± gharad±s²hi saddhi½ sa½vasati, bhariya½ pana akkosati paribh±sati, tena na½ avaj±n±ti. Sabbakiccesu anuvattanta½ “aya½ nittejo, mameva anuvattat²”ti ta½ akkosati paribh±sati. Yo pana sabba½ dhana½ anuppadeti kuµumba½ paµicch±peti, tassa bhariy± sabba½ dhanas±ra½ hatthe katv± ta½ d±sa½ viya avaj±n±ti, iccham±n± “ko tay± attho”ti gharatopi na½ nikka¹¹hati. Muddhapattanti muddhabh±vappatta½.