“Pañcasat± dijakaññ±yo heµµhato heµµhato u¹¹enti ‘sac±ya½ kuº±lo sakuºo ±san± paripatissati, maya½ ta½ pakkhehi paµiggahess±m±’ti.
“Pañcasat± dijakaññ±yo upar³pari u¹¹enti ‘m± na½ kuº±la½ sakuºa½ ±tapo parit±pes²’ti.
“Pañcasat± dijakaññ±yo ubhatopassena u¹¹enti ‘m± na½ kuº±la½ sakuºa½ s²ta½ v± uºha½ v± tiºa½ v± rajo v± v±to v± uss±vo v± upapphus²’ti.
“Pañcasat± dijakaññ±yo purato purato u¹¹enti ‘m± na½ kuº±la½ sakuºa½ gop±lak± v± pasup±lak± v± tiºah±rak± v± kaµµhah±rak± v± vanakammik± v± kaµµhena v± kaµhalena v± p±ºin± v± le¹¹un± v± daº¹ena v± satthena v± sakkhar±hi v± pah±ra½ ada½su, m±ya½ kuº±lo sakuºo gacchehi v± lat±hi v± rukkhehi v± s±kh±hi v± thambhehi v± p±s±ºehi v± balavantehi v± pakkh²hi saªgames²’ti.
“Pañcasat± dijakaññ±yo pacchato pacchato u¹¹enti saºh±hi sakhil±hi mañj³hi madhur±hi v±c±hi samud±carantiyo ‘m±ya½ kuº±lo sakuºo ±sane pariyukkaºµh²’ti.
“Pañcasat± dijakaññ±yo disodisa½ u¹¹enti anekarukkhavividhavikatiphalam±harantiyo ‘m±ya½ kuº±lo sakuºo khud±ya parikilamitth±’ti.
“Atha khalu, bho, t± dijakaññ±yo ta½ kuº±la½ sakuºa½ ±r±meneva ±r±ma½, uyy±neneva uyy±na½, nad²tittheneva nad²tittha½, pabbatasikhareneva pabbatasikhara½, ambavaneneva ambavana½, jambuvaneneva jambuvana½, labujavaneneva labujavana½, n±¼ikerasañc±riyeneva n±¼ikerasañc±riya½ khippameva abhisambhonti ratitth±ya.
“Atha khalu, bho, kuº±lo sakuºo t±hi dijakaññ±hi divasa½ pariby³¼ho eva½ apas±deti ‘nassatha tumhe vasaliyo, vinassatha tumhe vasiliyo coriyo dhuttiyo asatiyo lahucitt±yo katassa appaµik±rik±yo anilo viya yenak±ma½gam±yo”’ti.
Tatr±ya½ atthavaººan±– bhikkhave, so vanasaº¹o eva½ akkh±yati evañca anus³yati. Kinti? Sabbosadhadharaºidhareti vitth±ro. Tattha sabbosadhadharaºidhareti m³latacapattapupph±disabbosadhadhar±ya dharaºiy± samann±gateti attho, sabbosadhayutto v± dharaºidharo. So hi padeso sabbosadhadharaºidharoti evamakkh±yati evañca anus³yati, tasmi½ vanasaº¹eti vutta½ hoti. Sesapadayojan±yapi eseva nayo. Nekapuppham±lyavitateti anekehi phalatth±ya uppannapupphehi ceva pi¼andhanam±lyehi ca vitate. Rur³ti suvaººavaºº± mig±. Udd±r±ti udd±. Bi¼±r±ti mah±bi¼±r±. Nelamaº¹ala½ vuccati taruºabhiªkacch±pamaº¹ala½. Mah±var±h±ti mah±hatthino, ±kiººanelamaº¹alamah±var±hena gocariy±dibhedena dasavidhena n±gakulena ceva kareºusaªghena ca adhivuµµheti attho. Issamig±ti k±¼as²h±. V±tamig±ti mah±v±tamig±. Pasadamig±ti citramig±. Puris±l³ti va¼av±mukhayakkhiniyo. Kimpuris±ti devakinnaracandakinnaradumakinnaradaº¹am±ºavakakonti- sakuºakaººap±vuraº±dibhed± kinnar±. Amajjavamañjar²dharapahaµµhapupphaphusitagg±nekap±dapagaºavitateti makuladharehi ceva mañjar²dharehi ca supupphitehi ca aggamattapupphitehi ca anekehi p±dapagaºehi vitate. V±raº± n±ma hatthiliªgasakuº±. Cel±vak±tipi ete sakuº±yeva. Hemañca kanakañc±ti dve suvaººaj±tiyo. Etehi añjan±d²hi anekadh±tusatehi anekehi vaººadh±tur±s²hi vinaddhapaµimaº¹itapadese. Bhoti dhamm±lapanamattameta½. Cittoti mukhatuº¹akepi heµµh±-udarabh±gepi citrova.
A¹¹hu¹¹h±n²ti a¹¹hacatutth±ni, t²ºi sahass±ni pañceva sat±n²ti attho. Addh±napariy±yapatheti addh±nasaªkh±te gamanamagge. Ubb±hetth±ti b±dhayittha. Upapphus²ti upagantv± phusi. Pah±ra½ ada½s³ti ettha “m± nan”ti padassa s±mivasena attho veditabbo. Saªgames²ti sam±gacchi. Saºh±h²ti maµµh±hi. Sakhil±h²ti piy±hi. Mañj³h²ti sakhil±hi. Madhur±h²ti madhurassar±hi. Samud±carantiyoti gandhabbakaraºavasena paricarantiyo. Anekarukkhavividhavikatiphalanti anekehi rukkhehi vividhavikatiphala½. ¾r±meneva ±r±manti pupph±r±m±d²su aññatarena ±r±meneva aññatara½ ±r±ma½ nent²ti attho. Uyy±n±d²supi eseva nayo. N±¼ikerasañc±riyenev±ti n±¼ikeravaneneva añña½ n±¼ikeravana½. Atisambhont²ti eva½ netv± tattha na½ khippaññeva ratitth±ya p±puºanti.
Divasa½ pariby³¼hoti sakaladivasa½ pariby³¼ho. Apas±det²ti t± kira ta½ eva½ divasa½ paricaritv± niv±sarukkhe ot±retv± pariv±retv± rukkhas±kh±su nis²ditv± “appeva n±ma madhuravacana½ labheyy±m±”ti patthayantiyo imin± uyyojitak±le attano vasanaµµh±na½ gamiss±m±ti vasanti. Kuº±lar±j± pana t± uyyojento “nassath±”ti-±divacanehi apas±deti. Tattha nassath±ti gacchatha. Vinassath±ti sabbatobh±gena nassatha. Gehe dhanadhaññ±d²na½ n±sanena coriyo, bahum±yat±ya dhuttiyo, naµµhassatit±ya asatiyo, anavaµµhitacittat±ya lahucitt±yo, katavin±sanena mittadubbhit±ya katassa appaµik±rik±yoti.
Evañca pana vatv± “iti kho, bhikkhave, aha½ tiracch±nagatopi itth²na½ akataññuta½ bahum±yata½ an±c±rata½ duss²latañca j±n±mi, tad±p±ha½ t±sa½ vase avattitv± t± eva attano vase vattem²”ti im±ya kath±ya tesa½ bhikkh³na½ anabhirati½ haritv± satth± tuºh² ahosi. Tasmi½ khaºe dve k±¼akokil± s±mika½ daº¹akena ukkhipitv± heµµh±bh±g±d²su catasso catasso hutv± ta½ padesa½ ±gami½su. Te bhikkh³ t±pi disv± satth±ra½ pucchi½su. Satth± “pubbe, bhikkhave, mama sah±yo puººamukho n±ma phussakokilo ahosi, tass±ya½ va½so”ti vatv± purimanayeneva tehi bhikkh³hi pucchito ±ha–
“Tasseva khalu, bho, himavato pabbatar±jassa puratthimadis±bh±ge susukhumasunipuºagirippabhavaharitupayantiyo”ti.
Tattha suµµhu sukhumasaºhasalilat±ya susukhumasunipuº±, giri et±sa½ pabhavoti girippabhav± himavantato sandam±naharitatiºamissa-oghat±ya harit±, kuº±ladaha½ upagamanena upayantiyoti susukhumasunipuºagirippabhavaharitupayantiyo, evar³p± nadiyo yasmi½ sandant²ti attho.
Id±ni ya½ kuº±ladaha½ t± upayanti, tattha pupph±ni vaººento ±ha–
“Uppalapadumakumudanalinasatapattasogandhikamand±lakasampativiru¼ha- suciganµhamanuññam±vakappadese”ti.
Tattha uppalanti n²luppala½. Nalinanti setapaduma½. Satapattanti paripuººasatapattapaduma½. Sampat²ti etehi sampativiru¼hehi abhinavaj±tehi sucigandhena ceva manuññena ca hadayabandhanasamatthat±ya m±vakena ca padesena samann±gateti attho.
Id±ni tasmi½ dahe rukkh±dayo vaººento ±ha–
“Kuravakamucalindaketakavedisavañjulapunn±gabakulatilakapiyakahasanas±lasa¼ala- campaka-asokan±garukkhatir²µibhujapattaloddacandanoghavane k±¼±garupadmakapiyaªgudevad±rukacocagahane kakudhakuµaja-aªkolakaccik±rakaºik±rakaººik±ra- kanaverakoraº¹akakovi¼±raki½sukayodhikavanamallikamanaªgaºamanavajjabhaº¹isurucira- bhaginim±l±malyadhare j±tisumanamadhugandhikadhanutakk±rit±l²satagaramus²rakoµµhakacchavitate atimuttakasa½kusumitalat±vitatapaµimaº¹itappadese ha½sapilavak±dambak±raº¹av±bhinadite vijj±dharasiddhasamaºat±pasagaº±dhivuµµhe varadevayakkharakkhasad±navagandhabbakinnaramahorag±nuciººappadese– evar³pe khalu, bho, ramme vanasaº¹e puººamukho n±ma phussakokilo pativasati ativiya madhuragiro vil±sitanayano mattakkho.
“Tasseva khalu, bho, puººamukhassa phussakokilassa a¹¹hu¹¹h±ni itthisat±ni paric±rik± dijakaññ±yo. Atha khalu, bho, dve dijakaññ±yo kaµµha½ mukhena ¹a½sitv± ta½ puººamukha½ phussakokila½ majjhe nis²d±petv± u¹¹enti ‘m± na½ puººamukha½ phussakokila½ addh±napariy±yapathe kilamatho ubb±hetth±’ti.
“Paññ±sa dijakaññ±yo heµµhato heµµhato u¹¹enti ‘sac±ya½ puººamukho phussakokilo sakuºo ±san± paripatissati, maya½ ta½ pakkhehi paµiggahess±m±’ti.
“Paññ±sa dijakaññ±yo upar³pari u¹¹enti ‘m± na½ puººamukha½ phussakokila½ ±tapo parit±pes²’ti.
“Paññ±sa paññ±sa dijakaññ±yo ubhatopassena u¹¹enti ‘m±na½ puººamukha½ phussakokila½ s²ta½ v± uºha½ v± tiºa½ v± rajo v± v±to v± uss±vo v± upapphus²’ti.
“Paññ±sa dijakaññ±yo purato purato u¹¹enti ‘m± na½ puººamukha½ phussakokila½ gop±lak± v± pasup±lak± v± tiºah±rak± v± kaµµhah±rak± v± vanakammik± v± kaµµhena v± kaµhal±ya v± p±ºin± v± le¹¹un± v± daº¹ena v± satthena v± sakkhar±hi v± pah±ramada½su, m±ya½ puººamukho phussakokilo gacchehi v± lat±hi v± rukkhehi v± s±kh±hi v± thambhehi v± p±s±ºehi v± balavantehi v± pakkh²hi saªgames²’ti.
“Paññ±sa dijakaññ±yo pacchato pacchato u¹¹enti saºh±hi sakhil±hi mañj³hi madhur±hi v±c±hi samud±carantiyo ‘m±ya½ puººamukho phussakokilo ±sane pariyukkaºµh²’ti.
“Paññ±sa dijakaññ±yo disodisa½ u¹¹enti anekarukkhavividhavikatiphalam±harantiyo ‘m±ya½ puººamukho phussakokilo khud±ya parikilamitth±’ti.
“Atha khalu, bho, t± dijakaññ±yo ta½ puººamukha½ phussakokila½ ±r±meneva ±r±ma½, uyy±neneva uyy±na½, nad²tittheneva nad²tittha½, pabbatasikhareneva pabbatasikhara½, ambavaneneva ambavana½, jambuvaneneva jambuvana½, labujavaneneva labujavana½, n±¼ikerasañc±riyeneva n±¼ikerasañc±riya½ khippameva abhisambhonti ratitth±ya.
“Atha khalu, bho, puººamukho phussakokilo t±hi dijakaññ±hi divasa½ pariby³¼ho eva½ pasa½sati ‘s±dhu s±dhu, bhaginiyo, eta½ kho bhaginiyo tumh±ka½ patir³pa½ kuladh²t±na½, ya½ tumhe bhatt±ra½ paricareyy±th±’ti.
“Atha khalu, bho, puººamukho phussakokilo yena kuº±lo sakuºo tenupasaªkami. Addasa½su kho kuº±lassa sakuºassa paric±rik± dijakaññ±yo ta½ puººamukha½ phussakokila½ d³ratova ±gacchanta½, disv±na yena puººamukho phussakokilo tenupasaªkami½su, upasaªkamitv± ta½ puººamukha½ phussakokila½ etadavocu½– ‘aya½, samma puººamukha, kuº±lo sakuºo ativiya pharuso ativiya pharusav±co, appeva n±ma tavampi ±gamma piyav±ca½ labheyy±m±’ti. ‘Appeva n±ma bhaginiyo’ti vatv± yena kuº±lo sakuºo tenupasaªkami, upasaªkamitv± kuº±lena sakuºena saddhi½ paµisammoditv± ekamanta½ nis²di, ekamanta½ nisinno kho puººamukho phussakokilo ta½ kuº±la½ sakuºa½ etadavoca– ‘kissa tva½, samma kuº±la, itth²na½ suj±t±na½ kuladh²t±na½ samm±paµipann±na½ micch±paµipannosi, aman±pabh±º²nampi kira, samma kuº±la, itth²na½ man±pabh±ºin± bhavitabba½, kimaªga½ pana man±pabh±º²nan’ti.
“Eva½ vutte kuº±lo sakuºo ta½ puººamukha½ phussakokila½ eva½ apas±desi– ‘nassa tva½, samma jamma vasala, vinassa tva½, samma jamma vasala, ko nu tay± viyatto j±y±jinen±’ti. Eva½ apas±dito ca pana puººamukho phussakokilo tatoyeva paµinivatti.
“Atha khalu, bho, puººamukhassa phussakokilassa aparena samayena nacirasseva kharo ±b±dho uppajji, lohitapakkhandik± b±¼h± vedan± vattanti m±raºantik±. Atha khalu, bho, puººamukhassa phussakokilassa paric±rik±na½ dijakaññ±na½ etadahosi– ‘±b±dhiko kho aya½ puººamukho phussakokilo, appeva n±ma imamh± ±b±dh± vuµµhaheyy±’ti eka½ adutiya½ oh±ya yena kuº±lo sakuºo tenupasaªkami½su. Addas± kho kuº±lo sakuºo t± dijakaññ±yo d³ratova ±gacchantiyo, disv±na t± dijakaññ±yo etadavoca– ‘kaha½ pana tumha½ vasaliyo bhatt±’ti. ‘¾b±dhiko kho, samma kuº±la, puººamukho phussakokilo appeva n±ma tamh± ±b±dh± vuµµhaheyy±’ti. Eva½ vutte kuº±lo sakuºo t± dijakaññ±yo eva½ apas±desi– ‘nassatha tumhe vasaliyo, vinassatha tumhe vasaliyo coriyo dhuttiyo asatiyo lahucitt±yo katassa appaµik±rik±yo anilo viya yenak±ma½gam±yo’ti vatv± yena puººamukho phussakokilo tenupasaªkami, upasaªkamitv± ta½ puººamukha½ phussakokila½ etadavoca– ‘ha½, samma, puººamukh±’ti. ‘Ha½, samma, kuº±l±’ti.