Sutena v± suta½ kiºy±, ki½ anariyatara½ tato.
153. “Yo c±riyaruda½ bh±se, anariyadhammavassito;
ubho so dha½sate lok±, idha ceva parattha ca.
154. “Na majjetha yasa½ patto, na by±dhe pattasa½saya½;
v±yametheva kiccesu, sa½vare vivar±ni ca.
155. “Ye vuddh± abbhatikkant±, sampatt± k±lapariy±ya½;
idha dhamma½ caritv±na, eva½te tidiva½ gat±.
156. “Ida½ sutv± k±sipati, dhammamattani p±laya;
dhataraµµhañca muñc±hi, ha½s±na½ pavaruttaman”ti.
Tattha upan²tasminti maraºasantika½ upan²te. K±lapariy±yanti maraºak±lav±ra½ sampatt± sam±n± na bh±siss±ma. Na hi dhammakathika½ bandhitv± maraºabhayena tajjetv± dhamma½ suºanti, ayutta½ te katanti. Migen±ti suµµhu sikkh±pitena d²pakamigena. Hant²ti hanati. Pakkhin±ti d²pakapakkhin±. Suten±ti khema½ nibbhayanti vissutena d²pakamigapakkhisadisena padumasarena. Sutanti “paº¹ito citrakath²”ti eva½ suta½ dhammakathika½. Kiºy±ti “dhamma½ soss±m²”ti p±sabandhanena yo kiºeyya hi½seyya b±dheyya. Tatoti tesa½ kiriyato uttari añña½ anariyatara½ n±ma kimatthi. Ariyarudanti mukhena ariyavacana½ sundaravacana½ bh±sati. Anariyadhammavassitoti kammena anariyadhamma½ avassito. Ubhoti devalok± ca manussalok± c±ti ubhayamh±. Idha cev±ti idha uppannopi parattha uppannopi evar³po dv²hi sugatilokehi dha½sitv± nirayameva upapajjati. Pattasa½sayanti j²vitasa½sayam±pannampi dukkha½ patv± na kilameyya. Sa½vare vivar±ni c±ti attano chidd±ni dv±r±ni sa½vareyya pidaheyya. Vuddh±ti guºavuddh± paº¹it±. Abbhatikkant±ti ima½ manussaloka½ atikkant±. K±lapariy±yanti maraºak±lapariy±ya½ patt± hutv±. Eva½teti eva½ ete. Idanti ida½ may± vutta½ atthanissita½ vacana½. Dhammanti paveºiyadhammampi sucaritadhammampi. Ta½ sutv± r±j± ±ha–
157. “¾harantudaka½ pajja½, ±sanañca mah±raha½;
pañjarato pamokkh±mi, dhataraµµha½ yasassina½.
158. “Tañca sen±pati½ dh²ra½, nipuºa½ atthacintaka½;
yo sukhe sukhito rañño, dukkhite hoti dukkhito.
159. “Ediso kho arahati, piº¹amasn±tu bhattuno;
yath±ya½ sumukho rañño, p±ºas±dh±raºo sakh±”ti.
Tattha udakanti p±dadhovana½. Pajjanti p±dabbhañjana½. Sukheti sukhamhi sati. Rañño vacana½ sutv± tesa½ ±san±ni ±haritv± tattha nisinn±na½ gandhodakena p±de dhovitv± satap±kena telena abbhañji½su. Tamattha½ pak±sento satth± ±ha–
160. “P²µhañca sabbasovaººa½, aµµhap±da½ manorama½;
maµµha½ k±sikamatthanna½, dhataraµµho up±visi.
161. “Kocchañca sabbasovaººa½, veyyagghaparisibbita½;
sumukho ajjhup±vekkhi, dhataraµµhassanantar±.
162. “Tesa½ kañcanapattahi, puth³ ±d±ya k±siyo;
ha½s±na½ abhih±resu, aggarañño pav±sitan”ti.
Tattha maµµhanti karaºapariniµµhita½. K±sikamatthannanti k±sikavatthena atthata½. Kocchanti majjhe sa½khitta½. Veyyagghaparisibbitanti byagghacammaparisibbita½ maªgaladivase aggamahesiy± nisinnap²µha½. Kañcanapatteh²ti suvaººabh±janehi. Puth³ti bah³ jan±. K±siyoti k±siraµµhav±sino. Abhih±resunti upan±mesu½. Aggarañño pav±sitanti aµµhasatapalasuvaººap±tiparikkhitta½ ha½sarañño paºº±k±ratth±ya k±siraññ± pesita½ n±naggarasabhojana½. Eva½ upan²te pana tasmi½ k±sir±j± tesa½ sampaggahattha½ saya½ suvaººap±ti½ gahetv± upan±mesi. Te tato madhul±je kh±ditv± madhurodakañca pivi½su. Atha mah±satto rañño abhih±rañca pas±dañca disv± paµisanth±ramak±si. Tamattha½ pak±sento satth± ±ha–
163. “Disv± abhihaµa½ agga½, k±sir±jena pesita½;
kusalo khattadhamm±na½, tato pucchi anantar±.
164. “Kaccinnu bhoto kusala½, kacci bhoto an±maya½;
kacci raµµhamida½ ph²ta½, dhammena manus±sasi.
165. “Kusalañceva me ha½sa, atho ha½sa an±maya½;
atho raµµhamida½ ph²ta½, dhammena manus±saha½.
166. “Kacci bhoto amaccesu, doso koci na vijjati;
kacci ca te tavatthesu, n±vakaªkhanti j²vita½.
167. “Athopi me amaccesu, doso koci na vijjati;
athopi te mamatthesu, n±vakaªkhanti j²vita½.
168. “Kacci te s±dis² bhariy±, assav± piyabh±ºin²;
puttar³payas³pet±, tava chandavas±nug±.
169. “Atho me s±dis² bhariy±, assav± piyabh±ºin²;
puttar³payas³pet±, mama chandavas±nug±.
170. “Kacci raµµha½ anupp²¼a½, akutoci-upaddava½;
as±hasena dhammena, samena manus±sasi.
171. “Atho raµµha½ anupp²¼a½, akutoci-upaddava½;
as±hasena dhammena, samena manus±saha½.
172. “Kacci santo apacit±, asanto parivajjit±;
no ce dhamma½ nira½katv±, adhammamanuvattasi.
173. “Santo ca me apacit±, asanto parivajjit±;
dhammamev±nuvatt±mi, adhammo me nira½kato.
174. “Kacci n±n±gata½ d²gha½, samavekkhasi khattiya;
kaccimatto madan²ye, paraloka½ na santasi.
175. “N±ha½ an±gata½ d²gha½, samavekkh±mi pakkhima;
µhito dasasu dhammesu, paraloka½ na santase.
176. “D±na½ s²la½ paricc±ga½, ajjava½ maddava½ tapa½;
akkodha½ avihi½sañca, khantiñca avirodhana½.
177. “Iccete kusale dhamme, µhite pass±mi attani;
tato me j±yate p²ti, s±manassañcanappaka½.
178. “Sumukho ca acintetv±, visajji pharusa½ gira½;
bh±vadosamanaññ±ya, asm±k±ya½ vihaªgamo.
179. “So kuddho pharusa½ v±ca½, nicch±resi ayoniso;
y±nasmesu na vijjanti, nayida½ paññavat±miv±”ti.
Tattha disv±ti ta½ bahu½ aggap±nabhojana½ disv±. Pesitanti ±har±petv± upan²ta½. Khattadhamm±nanti paµhamak±raºesu paµisanth±radhamm±na½. Tato pucchi anantar±ti tasmi½ k±le “kacci nu, bhoto”ti anupaµip±µiy± pucchi. T± panet± cha g±th± heµµh± vuttatth±yeva. Anupp²¼anti kacci raµµhav±sino yante ucchu½ viya na p²¼es²ti pucchati. Akutoci-upaddavanti kutoci anupaddava½. Dhammena samena manus±sas²ti kacci tava raµµha½ dhammena samena anus±sasi. Santoti s²l±diguºasa½yutt± sappuris±. Nira½katv±ti cha¹¹etv±. N±n±gata½ d²ghanti an±gata½ attano j²vitapavatti½ “kacci d²ghan”ti na samavekkhasi, ±yusaªkh±r±na½ parittabh±va½ j±n±s²ti pucchati. Madan²yeti mad±rahe r³p±di-±rammaºe. Na santas²ti na bh±yasi. Ida½ vutta½ hoti– kacci r³p±d²su k±maguºesu amatto appamatto hutv± d±n±d²na½ kusal±na½ katatt± paraloka½ na bh±yas²ti. Dasas³ti dasasu r±jadhammesu. D±n±d²su dasavatthuk± cetan± d±na½, pañcas²ladasas²l±ni s²la½ deyyadhammac±go paricc±go, ujubh±vo ajjava½, mudubh±vo maddava½, uposathakamma½ tapo, mett±pubbabh±go akkodho, karuº±pubbabh±go avihi½s±, adhiv±san± khanti, avirodho avirodhana½. Acintetv±ti mama ima½ guºasampatti½ acintetv±. Bh±vadosanti cittadosa½. Anaññ±y±ti aj±nitv±. Asm±kañhi cittadoso n±ma natthi, yamesa j±neyya, ta½ aj±nitv±va pharusa½ kakkha¼a½ gira½ vissajjesi. Ayonisoti anup±yena. Y±nasmes³ti y±ni vajj±ni amhesu na vijjanti, t±ni vadati. Nayidanti tasm±ssa ida½ vacana½ paññavata½ iva na hoti, tenesa mama na paº¹ito viya upaµµh±ti. Ta½ sutv± sumukho “may± guºasampannova r±j± apas±dito, so me kuddho, kham±pess±mi nan”ti cintetv± ±ha–
180. “Atthi me ta½ atis±ra½, vegena manuj±dhipa;
dhataraµµhe ca baddhasmi½, dukkha½ me vipula½ ahu.
181. “Tva½ no pit±va putt±na½, bh³t±na½ dharaº²riva;
asm±ka½ adhipann±na½, khamassu r±jakuñjar±”ti.
Tattha atis±ranti pakkhalita½. Vegen±ti aha½ eta½ katha½ kathento vegena sahas± kathesi½. Dukkhanti cetasika½ dukkha½ mama vipula½ ahosi, tasm± kodhavasena ya½ may± vutta½, ta½ me khamatha, mah±r±j±ti. Putt±nanti tva½ amh±ka½ putt±na½ pit± viya. Dharaº²riv±ti p±ºabh³t±na½ patiµµh± pathav² viya tva½ amh±ka½ avassayo. Adhipann±nanti dosena apar±dhena ajjhotthaµ±na½ khamass³ti ida½ so ±san± oruyha pakkhehi añjali½ katv± ±ha. Atha na½ r±j± ±liªgitv± ±d±ya suvaººap²µhe nis²d±petv± accayadesana½ paµiggaºhanto ±ha–
182. “Eta½ te anumod±ma, ya½ bh±va½ na nig³hasi;
khila½ pabhindasi pakkhi, ujukosi vihaªgam±”ti.
Tattha anumod±m±ti eta½ te dosa½ kham±ma. Yanti yasm± tva½ attano cittapaµicchannabh±va½ na nig³hasi. Khilanti cittakhila½ cittakh±ºuka½. Idañca pana vatv± r±j± mah±sattassa dhammakath±ya sumukhassa ca ujubh±ve pas²ditv± “pasannena n±ma pasann±k±ro k±tabbo”ti ubhinnampi tesa½ attano rajjasiri½ niyy±dento ±ha–
183. “Ya½ kiñci ratana½ atthi, k±sir±janivesane;
rajata½ j±tar³pañca, mutt± ve¼uriy± bah³.
184. “Maºayo saªkhamutt± ca, vatthaka½ haricandana½;
ajina½ dantabhaº¹añca, loha½ k±¼±yasa½ bahu½;
eta½ dad±mi vo vitta½, issara½ vissaj±mi vo”ti.
Tattha mutt±ti viddh±viddhamutt±. Maºayoti maºibhaº¹ak±ni. Saªkhamutt± c±ti dakkhiº±vaµµasaªkharatanañca ±malakavaµµamuttaratanañca. Vatthakanti sukhumak±sikavatth±ni. Ajinanti ajinamigacamma½. Loha½ k±¼±yasanti tambalohañca k±¼alohañca. Issaranti kañcanam±lena setacchattena saddhi½ dv±dasayojanike b±r±ºasinagare rajja½. Evañca pana vatv± ubhopi te setacchattena p³jetv± rajja½ paµicch±pesi. Atha mah±satto raññ± saddhi½ sallapanto ±ha–
185. “Addh± apacit± tyamh±, sakkat± ca rathesabha;
dhammesu vattam±n±na½, tva½ no ±cariyo bhava.
186. “¾cariya manuññ±t±, tay± anumat± maya½;
ta½ padakkhiºato katv±, ñ±ti½ passemurindam±”ti.
Tattha dhammes³ti kusalakammapathadhammesu. ¾cariyoti tva½ amhehi byattataro, tasm± no ±cariyo hoti, apica dasanna½ r±jadhamm±na½ kathitatt± sumukhassa dosa½ dassetv± accayapaµiggahaºassa katatt±pi tva½ amh±ka½ ±cariyova, tasm± id±nipi no ±c±rasikkh±panena ±cariyo bhav±ti ±ha. Passemurindam±ti passemu arindama. So tesa½ gamana½ anuj±ni, bodhisattassapi dhamma½ kathentasseva aruºa½ uµµhahi. Tamattha½ pak±sento satth± ±ha–
187. “Sabbaratti½ cintayitv±, mantayitv± yath±katha½;
k±sir±j± anuññ±si, ha½s±na½ pavaruttaman”ti.
Tattha yath±kathanti ya½kiñci attha½ tehi saddhi½ cintetabba½ mantetabbañca, sabba½ ta½ cintetv± ca mantetv± c±ti attho. Anuññ±s²ti gacchath±ti anuññ±si. Eva½ tena anuññ±to bodhisatto r±j±na½ “appamatto dhammena rajja½ k±reh²”ti ovaditv± pañcasu s²lesu patiµµh±pesi. R±j± tesa½ kañcanabh±janehi madhul±jañca madhurodakañca upan±metv± niµµhit±h±rakicce gandham±l±d²hi p³jetv± bodhisatta½ suvaººacaªkoµakena saya½ ukkhipi, khem± dev² sumukha½ ukkhipi. Atha ne s²hapañjara½ uggh±µetv± s³riyuggamanavel±ya “gacchatha s±mino”ti vissajjesu½. Tamattha½ pak±sento satth± ±ha–
188. “Tato raty± vivas±ne, s³riyuggamana½ pati;
pekkhato k±sir±jassa, bhavan± te vig±hisun”ti.
Tattha vig±hisunti ±k±sa½ pakkhandi½su. Tesu mah±satto suvaººacaªkoµakato uppatitv± ±k±se µhatv± “m± cindayi, mah±r±ja, appamatto amh±ka½ ov±de vatteyy±s²”ti r±j±na½ samass±setv± sumukha½ ±d±ya cittak³µameva gato. T±nipi kho navuti ha½sasahass±ni kañcanaguhato nikkhamitv± pabbatatale nisinn±ni te ±gacchante disv± paccuggantv± pariv±resu½. Te ñ±tigaºaparivut± cittak³µatala½ pavisi½su. Tamattha½ pak±sento satth± ±ha–
189. “Te aroge anuppatte, disv±na parame dije;
kek±ti makaru½ ha½s±, puthusaddo aj±yatha.
190. “Te pat²t± pamuttena, bhattun± bhattug±rav±;
samant± parikiri½su, aº¹aj± laddhapaccay±”ti.
Eva½ pariv±retv± ca pana te ha½s± “katha½ muttosi, mah±r±j±”ti pucchi½su. Mah±satto sumukha½ niss±ya muttabh±va½ sa½yamar±jaluddaputtehi katakammañca kathesi. Ta½ sutv± tuµµh± ha½sagaº± “sumukho sen±pati ca r±j± ca luddaputto ca sukhit± niddukkh± cira½ j²vant³”ti ±ha½su. Tamattha½ pak±sento satth± ±ha–
191. “Eva½ mittavata½ atth±, sabbe honti padakkhiº±;
ha½s± yath± dhataraµµh±, ñ±tisaªghamup±gamun”ti.
Ta½ c³¼aha½saj±take vuttatthameva. Satth± ima½ dhammadesana½ ±haritv± “na, bhikkhave, id±neva, pubbepi ±nando mamatth±ya attano j²vita½ pariccaj²”ti vatv± j±taka½ samodh±nesi “tad± luddaputto channo ahosi, khem± dev², khem± bhikkhun², r±j± s±riputto, sumukho ±nando, sesaparis± buddhaparis±, dhataraµµhaha½sar±j± pana ahameva ahosin”ti.
Mah±ha½saj±takavaººan± dutiy±.