128. “So luddo ha½sak±jena, r±jadv±ra½ up±gami;
paµivedetha ma½ rañño, dhataraµµh±yam±gato”ti.
Tattha paµivedetha manti khemako ±gatoti eva½ ma½ rañño nivedetha. Dhataraµµh±yanti aya½ dhataraµµho ±gatoti paµivedetha.
Dov±riko gantv± paµivedesi. R±j± sañj±tasomanasso “khippa½ ±gacchat³”ti vatv± amaccagaºaparivuto samussitasetacchatte r±japallaªke nisinno khemaka½ ha½sak±ja½ ±d±ya mah±tala½ abhiru¼ha½ disv± suvaººavaººe ha½se oloketv± “sampuººo me manoratho”ti tassa kattabbakicca½ amacce ±º±pesi. Tamattha½ pak±sento satth± ±ha–
129. “Te disv± puññasaªk±se, ubho lakkhaºasammate;
khalu sa½yamano r±j±, amacce ajjhabh±satha.
130. “Detha luddassa vatth±ni, anna½ p±nañca bhojana½;
k±ma½karo hiraññassa, y±vanto esa icchat²”ti.
Tattha puññasaªk±seti attano puññasadise. Lakkhaºasammateti seµµhasammate abhiññ±te. Khal³ti nip±to, tassa “te khalu disv±”ti purimapadena sambandho. “Deth±”ti-±d²ni r±j± pasann±k±ra½ karonto ±ha. Tattha k±ma½karo hiraññass±ti hirañña½ assa k±makiriy± atthu. Y±vantoti yattaka½ esa icchati, tattaka½ hiraññamassa deth±ti attho.
Eva½ pasann±k±ra½ k±retv± p²tisomanass±samussahito “gacchatha na½ alaªkaritv± ±neth±”ti ±ha. Atha na½ amacc± r±janivesan± ot±retv± kappitakesamassu½ nh±t±nulitta½ sabb±laªk±rapaµimaº¹ita½ katv± rañño dassesu½. Athassa r±j± sa½vacchare satasahassuµµh±nake dv±dasa g±me ±jaññayutta½ ratha½ alaªkatamah±gehañc±ti mahanta½ yasa½ d±pesi. So mahanta½ yasa½ labhitv± attano kamma½ pak±setu½ “na te, deva, may± yo v± so v± ha½so ±n²to, aya½ pana navutiy± ha½sasahass±na½ r±j± dhataraµµho n±ma, aya½ sen±pati sumukho n±m±”ti ±ha Atha na½ r±j± “katha½ te, samma, ete gahit±”ti pucchi. Tamattha½ pak±sento satth± ±ha–
131. “Disv± ludda½ pasannatta½, k±sir±j± tadabravi;
yady±ya½ samma khemaka, puºº± ha½sehi tiµµhati.
132. “Katha½ rucimajjhagata½, p±sahattho up±gami;
okiººa½ ñ±tisaªghehi, nimmajjhima½ katha½ gah²”ti.
Tattha pasannattanti pasannabh±va½ somanassappatta½. Yady±yanti, samma khemaka, yadi aya½ amh±ka½ pokkharaº² navutiha½sasahassehi puºº± tiµµhati. Katha½ rucimajjhagatanti eva½ sante tva½ tesa½ ruc²na½ piyadassan±na½ ha½s±na½ majjhagata½ eta½ ñ±tisaªghehi okiººa½. Nimmajjhimanti neva majjhima½ neva kaniµµha½ uttama½ ha½sar±j±na½ katha½ p±sahattho up±gami katha½ gaºh²ti.
So tassa kathento ±ha–
133. “Ajja me sattam± ratti, adan±ni up±sato;
padametassa anvesa½, appamatto ghaµassito.
134. “Athassa padamaddakkhi½, carato adanesana½;
tatth±ha½ odahi½ p±sa½, eva½ ta½ dijamaggahin”ti.
Tattha adan±n²ti ±d±n±ni, gocaraggahaºaµµh±n±n²ti attho, ayameva v± p±µho. Up±satoti upagacchantassa. Padanti gocarabh³miya½ akkantapada½. Ghaµassitoti c±µipañjare nissito hutv±. Athass±ti atha chaµµhe divase etassa adanesana½ carantassa pada½ addakkhi½. Eva½ tanti eva½ ta½ dija½ aggahinti sabba½ gahitop±ya½ ±cikkhi.
Ta½ sutv± r±j± “aya½ dv±re µhatv± paµivedentopi dhataraµµhassev±gamana½ paµivedesi, id±nipi eta½ ekameva gaºhinti vadati, ki½ nu kho ettha k±raºan”ti cintetv± g±tham±ha–
135. “Ludda dve ime sakuº±, atha ekoti bh±sasi;
citta½ nu te vipariyatta½, adu ki½ nu jig²sas²”ti.
Tattha vipariyattanti vipallattha½. Adu ki½ nu jig²sas²ti ud±hu ki½ nu cintesi, ki½ itara½ gahetv± aññassa d±tuk±mo hutv± cintes²ti pucchati.
Tato luddo “na me, deva, citta½ vipallattha½, n±pi aha½ itara½ aññassa d±tuk±mo, apica kho pana may± ohite p±se ekova baddho”ti ±vi karonto ±ha–
136. “Yassa lohitak± t±l±, tapan²yanibh± subh±;
ura½ sa½hacca tiµµhanti, so me bandha½ up±gami.
137. “Ath±ya½ bhassaro pakkh², abaddho baddham±tura½;
ariya½ bruv±no aµµh±si, cajanto m±nusi½ giran”ti.
Tattha lohitak±ti rattavaºº±. L±t±ti r±jiyo. Ura½ sa½hacc±ti ura½ ±hacca. Ida½ vutta½ hoti– mah±r±ja, yasset± rattasuvaººasappaµibh±g± tisso lohitak± r±jiyo g²va½ parikkhipitv± ura½ ±hacca tiµµhanti, so ekova mama p±se bandha½ up±gatoti. Bhassaroti parisuddho pabh±sampanno. ¾turanti gil±na½ dukkhita½ aµµh±s²ti.
Atha dhataraµµhassa baddhabh±va½ ñatv± nivattitv± eta½ samass±setv± mam±gamanak±le ca paccuggamana½ katv± ±k±seyeva may± saddhi½ madhurapaµisanth±ra½ katv± manussabh±s±ya dhataraµµhassa guºa½ kathento aµµh±si, mama hadaya½ muduka½ katv± puna etasseva purato aµµh±si. Ath±ha½, deva, sumukhassa subh±sita½ sutv± pasannacitto dhataraµµha½ vissajjesi½, iti dhataraµµhassa p±sato mokkho, ime ha½se ±d±ya mama idh±gamanañca sumukheneva katanti. Eva½ so sumukhassa guºakatha½ kathesi. Ta½ sutv± r±j± sumukhassa dhammakatha½ sotuk±mo ahosi. Luddaputtassa sakk±ra½ karontasseva s³riyo atthaªgato, d²p± pajjalit±, bah³ khattiy±dayo sannipatit±, khem± dev²pi vividhan±µakapariv±r± rañño dakkhiºapasse nis²di. Tasmi½ khaºe r±j± sumukha½ kath±petuk±mo g±tham±ha–
138. “Atha ki½ d±ni sumukha, hanu½ sa½hacca tiµµhasi;
adu me parisa½ patto, bhay± bh²to na bh±sas²”ti.
Tattha hanu½ sa½hacc±ti madhurakatho kira tva½, atha kasm± id±ni mukha½ pidh±ya tiµµhasi. Ad³ti kacci. Bhay± bh²toti parisas±rajjabhayena bh²to hutv±.
Ta½ sutv± sumukho abh²tabh±va½ dassento g±tham±ha–
139. “N±ha½ k±sipati bh²to, ogayha parisa½ tava;
n±ha½ bhay± na bh±sissa½, v±kya½ atthasmi½ t±dise”ti.
Tattha t±diseti apica kho pana tath±r³pe atthe uppanne v±kya½ bh±siss±m²ti vacanok±sa½ olokento nisinnomh²ti attho.
Ta½ sutv± r±j± tassa katha½ va¹¹hetuk±mat±ya parih±sa½ karonto ±ha–
140. “Na te abhisara½ passe, na rathe napi pattike;
n±ssa camma½va k²µa½ v±, vammite ca dhanuggahe.
141. “Na hirañña½ suvaººa½ v±, nagara½ v± sum±pita½;
okiººaparikha½ dugga½, da¼hamaµµ±lakoµµhaka½;
yattha paviµµho sumukha, bh±yitabba½ na bh±yas²”ti.
Tattha abhisaranti rakkhaºatth±ya pariv±retv± µhita½ ±vudhahattha½ parisa½ te na pass±mi. N±ss±ti ettha ass±ti nip±tamatta½. Cammanti saraparitt±ºacamma½. K²µanti k²µa½ c±µikap±l±di vuccati. C±µikap±lahatth±pi te santike natth²ti d²peti. Vammiteti cammasannaddhe. Na hiraññanti ya½ niss±ya na bh±yasi, ta½ hiraññampi te na pass±mi.
Eva½ raññ± “ki½ te abh±yanak±raºan”ti vutte ta½ kathento ±ha–
142. “Na me abhisarenattho, nagarena dhanena v±;
apathena patha½ y±ma, antalikkhecar± maya½.
143. “Sut± ca paº¹it± tyamh±, nipuº± catthacintak±;
bh±sematthavati½ v±ca½, sacce cassa patiµµhito.
144. “Kiñca tuyha½ asaccassa, anariyassa karissati;
mus±v±dissa luddassa, bhaºitampi subh±sitan”ti.
Tattha abhisaren±ti ±rakkhapariv±rena. Atthoti etena mama kicca½ natthi. Kasm±? Yasm± apathena tumh±dis±na½ amaggena patha½ m±petv± y±ma, ±k±sac±rino mayanti. Paº¹it± tyamh±ti paº¹it±ti tay± sut±mh±, teneva k±raºena amh±ka½ santik± dhamma½ sotuk±mo kira no g±h±pesi. Sacce cass±ti sace pana tva½ sacce patiµµhito assa, atthavati½ k±raºanissita½ v±ca½ bh±seyy±ma. Asaccass±ti vac²saccarahitassa tava subh±sita½ muº¹assa dantas³ci viya ki½ karissati.
Ta½ sutv± r±j± “kasm± ma½ mus±v±d² anariyoti vadasi, ki½ may± katan”ti ±ha. Atha na½ sumukho “tena hi, mah±r±ja, suº±h²”ti vatv± ±ha–
145. “Ta½ br±hmaº±na½ vacan±, ima½ khemamak±rayi;
abhayañca tay± ghuµµha½, im±yo dasadh± dis±.
146. “Ogayha te pokkharaºi½, vippasannodaka½ suci½;
pah³ta½ c±dana½ tattha, ahi½s± cettha pakkhina½.
147. “Ida½ sutv±na nigghosa½, ±gatamha tavantike;
te te baddhasma p±sena, eta½ te bh±sita½ mus±.
148. “Mus±v±da½ purakkhatv±, icch±lobhañca p±paka½;
ubhosandhimatikkamma, as±ta½ upapajjat²”ti.
Tattha tanti tva½. Khemanti eva½n±mika½ pokkharaºi½. Ghuµµhanti cat³su kaººesu µhatv± ghos±pita½. Dasadh±ti im±su dasadh± µhit±su dis±su tay± abhaya½ ghuµµha½. Ogayh±ti og±hetv± ±gat±na½ santik±. Pah³ta½ c±dananti pah³tañca padumapupphas±li-±dika½ adana½. Ida½ sutv±n±ti tesa½ ta½ pokkharaºi½ og±hetv± ±gat±na½ santik± ida½ abhaya½ sutv± tavantike tava sam²pe tay± k±ritapokkharaºi½ ±gat±mh±ti attho. Te teti te maya½ tava p±sena baddh±. Purakkhatv±ti purato katv± Icch±lobhanti icch±saªkh±ta½ p±paka½ lobha½. Ubhosandhinti ubhaya½ devaloke ca manussaloke ca paµisandhi½ ime p±padhamme purato katv± caranto puggalo sugatipaµisandhi½ atikkamitv± as±ta½ niraya½ upapajjat²ti.
Eva½ parisamajjheyeva r±j±na½ lajj±pesi. Atha na½ r±j± “n±ha½, sumukha, tumhe m±retv± ma½sa½ kh±dituk±mo gaºh±pesi½, paº¹itabh±va½ pana vo sutv± subh±sita½ sotuk±mo gaºh±pesin”ti pak±sento ±ha–
149. “N±parajjh±ma sumukha, napi lobh±va maggahi½;
sut± ca paº¹it±tyattha, nipuº± atthacintak±.
150. “Appevatthavati½ v±ca½, by±hareyyu½ idh±gat±;
tath± ta½ samma nes±do, vutto sumukha maggah²”ti.
Tattha n±parajjh±m±ti m±rento aparajjhati n±ma, maya½ na m±rema. Lobh±va maggahinti ma½sa½ kh±dituk±mo hutv± lobh±va tumhe n±ha½ aggahi½. Paº¹it±tyatth±ti paº¹it±ti sut± attha. Atthacintak±ti paµicchann±na½ atth±na½ cintak±. Atthavatinti k±raºanissita½. Tath±ti tena k±raºena. Vuttoti may± vutto hutv±. Sumukha, maggah²ti, sumukh±ti ±lapati, ma-k±ro padasandhikaro. Aggah²ti dhamma½ desetu½ tumhe gaºhi.
Ta½ sutv± sumukho “subh±sita½ sotuk±mena ayutta½ te kata½, mah±r±j±”ti vatv± ±ha–
151. “Neva bh²t± k±sipati, upan²tasmi½ j²vite;
bh±sematthavati½ v±ca½, sampatt± k±lapariy±ya½.
152. “Yo migena miga½ hanti, pakkhi½ v± pana pakkhin±;