Uddha½p±d± ava½sir±ti eva½ tesu tesu nirayesu samparivattitv± punappuna½ patam±ne sandh±y±ha. Ativatt±roti pharusav±c±hi atikkamitv± vatt±ro. Mah±nirayesu kira yebhuyyena dhammikasamaºabr±hmaºesu kat±par±dh±va paccanti, tasm± evam±ha. Te bh³nahunoti te is²na½ ativatt±ro attano vu¹¹hiy± hatatt± bh³nahuno koµµh±sakat± macch± viya paccanti. Asaªkheyyeti gaºetu½ asakkuºeyye. Kibbisak±rinoti d±ruºakammak±rino. Nikkhamanesinoti niray± nikkhamana½ esant±pi gavesant±pi nikkhamanadv±ra½ n±dhigacchanti. Puratthimen±ti yad± ta½ dv±ra½ ap±ruta½ hoti, atha tadabhimukh± dh±vanti, tesa½ tattha chavi-±d²ni jh±yanti. Dv±rasam²pa½ patt±nañca tesa½ ta½ pidh²yati, pacchimadv±ra½ ap±ruta½ viya kh±yati. Esa nayo sabbattha. Na s±dhur³peti vuttappak±ra½ sappa½ viya s±dhur³pe isayo na ±s²de, na pharusavacanena k±yakammena v± ghaµµento upagaccheyya. Ki½k±raº±? Saññat±na½ tapass²na½ ±s±ditatt± aµµhasu mah±nirayesu mah±dukkhassa anubhavitabbatt±.
Id±ni ye r±j±no tath±r³pe ±s±detv± ta½ dukkha½ patt±, te dassetu½ “atik±yo”ti-±dim±ha. Tattha atik±yoti balasampanno mah±k±yo. Mahiss±soti mah±dhanuggaho. Kekak±dhipoti kekakaraµµh±dhipati. Sahassab±h³ti pañcahi dhanuggahasatehi b±husahassena ±ropetabba½ dhanu½ ±ropanasamatthat±ya sahassab±hu. Vibhavaªgatoti vin±sa½ patto. Vatth³ni pana sarabhaªgaj±take (j±. 2.17.50 ±dayo) vitth±rit±ni. Upahacca mananti attano citta½ pad³setv±. M±taªgasminti m±taªgapaº¹ite. Vatthu m±taªgaj±take (j±. 1.15.1 ±dayo) vaººita½. Kaºhad²p±yan±sajj±ti kaºhad²p±yana½ ±sajja. Yamas±dhananti nirayap±lakarañño ±º±pavattaµµh±na½. Vatthu ghaµapaº¹itaj±take (j±. 1.10.165 ±dayo) vitth±rita½ Isin±ti kapilat±pasena. P±vekkh²ti paviµµho. Ceccoti cetiyar±j±. H²nattoti parih²nattabh±vo antarahita-iddhi. Pattapariy±yanti pariy±ya½ maraºak±la½ patv±. Vatthu cetiyaj±take (j±. 1.8.45 ±dayo) kathita½.
Tasm± ti yasm± cittavasiko hutv± is²su aparajjhitv± aµµhasu mah±nirayesu paccati, tasm± hi. Chand±gamananti chand±dicatubbidhampi agatigamana½. Paduµµhen±ti kuddhena. Gant± so niraya½ adhoti so tena adhogamaniyena kammena adhonirayameva gacchati. P±¼iya½ pana “nirayussadan”ti likhita½, tassa ussadaniraya½ gacchat²ti attho. Vu¹¹heti vayovu¹¹he ca guºavu¹¹he ca. Anapacc±ti bhavantarepi apacca½ v± d±y±da½ v± na labhant²ti attho. T±lavatth³ti diµµhadhammepi chinnam³lat±lo viya mah±vin±sa½ patv± niraye nibbattanti. Yo ca pabbajita½ hant²ti yo b±lajano samaºa½ hanati. Ciraratt±y±ti cira½ k±la½.
Eva½ mah±satto isiviheµhak±na½ paccananiraye dassetv± upari adhammikar±j³na½ paccananiraye dassento “yo c±”ti-±dim±ha. Tattha raµµhaviddha½sanoti chand±divasena gantv± raµµhassa viddha½sano. Accisaªghaparetoti accisam³haparikkhitto. Tejobhakkhass±ti aggimeva kh±dantassa. Gatt±n²ti tig±vute sar²re sabbaªgapaccaªg±ni. Lomehi ca nakhehi c±ti etehi saddhi½ sabb±ni ekaj±l±ni honti. Tuttaµµ²toti ±neñjak±raºa½ k±riyam±no tuttehi viddho n±go yath± nadati.
Eva½ mah±satto adhammikar±j³na½ paccananiraye dassetv± id±ni pitugh±tak±d²na½ paccananiraye dassetu½ “yo lobh±”ti-±dim±ha. Tattha lobh±ti yasadhanalobhena. Dos± v±ti duµµhacittat±ya v±. Nittacanti lohakumbhiya½ bah³ni vasasahass±ni pakka½ n²haritv± tig±vutamassa sar²ra½ nittaca½ katv± jalit±ya lohapathaviya½ p±tetv± tiºhehi ayas³lehi koµµetv± cuºavicuººa½ karonti. Andha½ karitv±ti, mah±r±ja, ta½ pitugh±taka½ nirayap±l± jalitalohapathaviya½ utt±na½ p±tetv± jalitehi ayas³lehi akkh²ni bhinditv± andha½ karitv± mukhe uºha½ muttakar²sa½ pakkhipitv± pal±lap²µha½ viya na½ parivattetv± kappena saºµhite kh±re loha-udake nimujj±penti. Tatta½ pakkuthitamayogu¼añc±ti puna pakkuthita½ g³thakalalañceva jalita-ayogu¼añca kh±d±penti. So pana ta½ ±hariyam±na½ disv± mukha½ pidheti. Athassa d²ghe cirat±pite jalam±ne ph±le ±d±ya mukha½ vikkhambhetv± vivaritv± rajjubaddha½ ayabalisa½ khipitv± jivha½ n²haritv± tasmi½ vivaµe mukhe ta½ ayogu¼a½ sampavisanti pakkhipanti. Rakkhas±ti nirayap±l±.
S±m± c±ti, mah±r±ja, tassa pitugh±takassa jivha½ balisena nikka¹¹hitv± ayasaªk³hi pathaviya½ n²hata½ jivha½ s±m± soº± sabalavaºº± sunakh± ca lohatuº¹± gijjh± ca k±kolasaªgh± ca aññe ca n±nappak±r± sakuº± sam±gantv± ±vudhehi chindant± viya vibhajja k±kapad±k±rena koµµh±se katv± vipphandam±na½ salohita½ vigh±sa½ kh±dant± viya satte bhakkhayant²ti attho. Ta½ da¹¹hat±lanti ta½ pitugh±taka½ jh±yam±nat±la½ viya jalitasar²ra½. Paribhinnagattanti tattha tattha paribhinnagatta½. Nippothayant±ti jalitehi ayamuggarehi paharant±. Rat² hi tesanti tesa½ nirayap±l±na½ s± rati k²¼± hoti. Dukhino pan²tareti itare pana nerayikasatt± dukkhit± honti. Pettigh±tinoti pitugh±tak±. Iti ima½ pitugh±tak±na½ paccananiraya½ disv± r±j± bh²tatasito ahosi.
Atha na½ mah±satto samass±setv± m±tugh±tak±na½ paccananiraya½ dassesi. Yamakkhayanti yamanivesana½, nirayanti attho. Attakammaphal³pagoti attano kammaphalena upagato. Amanuss±ti nirayap±l±. Hant±ra½ janayantiy±ti m±tugh±taka½. V±leh²ti ayamakaciv±lehi veµhetv± ayayantena p²¼ayanti. Tanti ta½ m±tugh±taka½. P±yent²ti tassa p²¼iyam±nassa ruhira½ ga¼itv± ayakapalla½ p³reti. Atha na½ yantato n²haranti, t±vadevassa sar²ra½ p±katika½ hoti. Ta½ pathaviya½ utt±na½ nipajj±petv± vil²na½ tambaloha½ viya pakkuthita½ lohita½ p±yenti. Ogayha tiµµhat²ti ta½ bah³ni vassasahass±ni ayayantehi p²¼etv± jegucche duggandhe paµik³le mahante g³thakalala-±v±µe khipanti, so ta½ rahada½ ogayha og±hitv± tiµµhati. Atik±y±ti ekadoºikan±vappam±ºasar²r±. Ayomukh±ti ayas³cimukh±. Chavi½ bhetv±n±ti chavim±di½ katv± y±va aµµhimpi bhetv± aµµhimiñjampi kh±danti. Sa½giddh±ti gadhit± mucchit±. Na kevalañca kh±danteva, adhomagg±d²hi pana pavisitv± mukh±d²hi nikkhamanti, v±mapass±d²hi pavisitv± dakkhiºapass±d²hi nikkhamanti, sakalampi sar²ra½ chidd±vachidda½ karonti, so tattha atidukkhapareto viravanto paccati. So c±ti so m±tugh±tako ca ta½ sataporisa½ niraya½ patto sas²sako nimuggova hoti, tañca kuºapa½ samant± yojanasata½ p³tika½ hutv± v±yati. M±tughoti m±tugh±tako.
Eva½ mah±satto m±tugh±tak±na½ paccananiraya½ dassetv± puna gabbhap±tak±na½ paccananiraya½ dassento g±tham±ha. Khuradh±ramanukkamm±ti khuradh±raniraya½ atikkamitv±. Tattha kira nirayap±l± mahantamahante khure upari dh±re katv± santharanti, tato y±hi gabbhap±tanakharabhesajj±ni pivitv± gabbh± p±tit±, t± gabbhap±tiniyo itthiyo jalitehi ±vudhehi pothent± anubandhanti, t± tikhiºakhuradh±r±su khaº¹±khaº¹ik± hutv± punappuna½ uµµh±ya ta½ durabhisambhava½ khuradh±raniraya½ akkamantiyo atikkamitv± nirayap±lehi anubaddh± dugga½ duratikkama½ visama½ vetaraºi½ nadi½ patanti. Tattha kammak±raºa½ nimij±take (j±. 2.22.421 ±dayo) ±vi bhavissati.
Eva½ gabbhap±tin²na½ niraya½ dassetv± mah±satto yattha parad±rik± ca atic±riniyo ca patant± paccanti, ta½ kaºµakasimbaliniraya½ dassento “ayomay±”ti-±dim±ha. Tattha ubhato abhilambant²ti vetaraºiy± ubhosu t²resu t±sa½ simbal²na½ s±kh± olambanti. Te accimantoti te pajjalitasar²r± satt± accimanto hutv± tiµµhanti. Yojananti tig±vuta½ tesa½ sar²ra½, tato uµµhitaj±l±ya pana saddhi½ yojana-ubbedh± honti. Ete vajant²ti te parad±rik± satt± n±n±vidhehi ±vudhehi koµµiyam±n± ete simbaliniraye abhiruhanti. Te patant²ti te bah³ni vassasahass±ni rukkhaviµapesu lagg± jh±yitv± puna nirayap±lehi ±vudhehi vihat± vivatt± hutv± parivattitv± adhos²sak± patanti. Puth³ti bah³. Vinividdhaªg±ti tesa½ tato patanak±le heµµh± ayapathavito s³l±ni uµµhahitv± tesa½ matthaka½ paµicchanti, t±ni tesa½ adhomaggena nikkhamanti, te eva½ s³lesu viddhasar²r± ciraratt± sayanti. D²ghanti supinepi nidda½ alabhant± d²gharatta½ jaggant²ti attho. Raty± vivas±neti ratt²na½ accayena, cirak±l±tikkamen±ti attho Pavajjant²ti saµµhiyojanika½ jalita½ lohakumbhi½ kappena saºµhita½ jalitatambaloharasapuººa½ lohakumbhi½ nirayap±lehi khitt± paccanti. Duss²l±ti parad±rik±.
Eva½ mah±satto parad±rika-atic±rik±na½ paccanasimbaliniraya½ dassetv± ito para½ s±mikavattasassusasuravatt±d²ni ap³rent²na½ paccanaµµh±na½ pak±sento “y± c±”ti-±dim±ha. Tattha atimaññat²ti bhisaj±take (j±. 1.14.78 ±dayo) vutta½ s±mikavatta½ akaront² atikkamitv± maññati. Jeµµha½ v±ti s±mikassa jeµµhabh±tara½. Nanandaranti s±mikassa bhagini½. Etesampi hi aññatarassa hatthap±dapiµµhiparikammanh±panabhojan±dibheda½ vatta½ ap³rent² tesu hirottappa½ anupaµµhapent² te atimaññati n±ma, s±pi niraye nibbatti. Vaªken±ti tass± s±mikavatt±d²na½ aparip³rik±ya s±mik±dayo akkositv± paribh±sitv± niraye nibbatt±ya lohapathaviya½ nipajj±petv± ayasaªkun± mukha½ vivaritv± balisena jivhagga½ nibbahanti, rajjubandhanena sabandhana½ ka¹¹hanti. Kiminanti kimibharita½. Ida½ vutta½ hoti– mah±r±ja, so nerayikasatto eva½ nikka¹¹hita½ attano by±mena by±mamatta½ jivha½ ±vudhehi koµµitakoµµitaµµh±ne sañj±tehi mah±doºippam±ºehi kim²hi bharita½ passati. Viññ±petu½ na sakkot²ti nirayap±le y±cituk±mopi kiñci vattu½ na sakkoti. T±paneti eva½ s± tattha bah³ni vassasahass±ni paccitv± puna t±panamah±niraye paccati.
Eva½ mah±satto s±mikavattasassusasuravatt±d²ni ap³rent²na½ paccananiraya½ dassetv± id±ni s³karik±d²na½ paccananiraye dassento “orabbhik±”ti-±dim±ha Tattha avaººe vaººak±rak±ti pesuññak±rak±. Kh±ranadinti ete orabbhik±dayo etehi satti-±d²hi haññam±n± vetaraºi½ nadi½ patant²ti attho. Ses±ni orabbhik±d²na½ paccanaµµh±n±ni nimij±take ±vi bhavissanti. Kuµak±r²ti k³µavinicchayassa ceva tul±k³µ±d²nañca k±rake sandh±yeta½ vutta½. Tattha k³µavinicchayak³µaµµak±rakak³µa-aggh±panik±na½ paccananiray± nimij±take ±vi bhavissanti. Vantanti vamitaka½. Duratt±nanti duggatattabh±v±na½. Ida½ vutta½ hoti– mah±r±ja, te durattabh±v± satt± ayak³µehi matthake bhijjam±ne vamanti, tato ta½ vanta½ jalita-ayakapallehi tesu ekacc±na½ mukhe khipanti iti te paresa½ vanta½ bhuñjanti n±ma. Bheraº¹ak±ti siªg±l±. Vipphandam±nanti adhomukha½ nipajj±pita½ nikka¹¹hitajivha½ ito cito ca vipphandam±na½. Migen±ti okac±rakamigena. Pakkhin±ti tath±r³peneva. Gant± teti gant±ro te. Nirayussadanti ussadaniraya½. P±¼iya½ pana “niraya½ adho”ti likhita½. Aya½ pana nirayo nimij±take ±vi bhavissat²ti.
Iti mah±satto ettake niraye dassetv± id±ni devalokavivaraºa½ katv± rañño devaloke dassento ±ha–
133. “Santo ca uddha½ gacchanti, suciººenidha kammun±;
suciººassa phala½ passa, sa-ind± dev± sabrahmak±.
134. “Ta½ ta½ br³mi mah±r±ja, dhamma½ raµµhapat² cara;
tath± r±ja car±hi dhamma½, yath± ta½ suciººa½ n±nutappeyya pacch±”ti.
Tattha santoti k±y±d²hi upasant±. Uddhanti devaloka½. Sa-ind±ti tattha tattha indehi saddhi½. Mah±satto hissa c±tumah±r±j±dike deve dassento, “mah±r±ja, c±tumah±r±jike deve passa, catt±ro mah±r±j±no passa, t±vati½se passa, sakka½ pass±”ti eva½ sabbepi sa-indake sabrahmake ca deve dassento “idampi suciººassa phala½ idampi phalan”ti dassesi. Ta½ ta½ br³m²ti tasm± ta½ bhaº±mi. Dhammanti ito paµµh±ya p±º±tip±t±d²ni pañca ver±ni pah±ya d±n±d²ni puññ±ni karoh²ti. Yath± ta½ suciººa½ n±nutappeyy±ti yath± ta½ d±n±dipuññakamma½ suciººa½ pitugh±takammapaccaya½ vippaµis±ra½ paµicch±detu½ samatthat±ya ta½ n±nutappeyya, tath± ta½ suciººa½ cara, bahu½ puñña½ karoh²ti attho.
So mah±sattassa dhammakatha½ sutv± tato paµµh±ya ass±sa½ paµilabhi. Bodhisatto pana kiñci k±la½ tattha vasitv± attano vasanaµµh±naññeva gato.
Satth± ima½ dhammadesana½ ±haritv± “na, bhikkhave, id±neva, pubbepesa may± ass±sitoyev±”ti vatv± j±taka½ samodh±nesi “tad± r±j± aj±tasattu ahosi, isigaºo buddhaparis±, sa½kiccapaº¹ito pana ahameva ahosin”ti.

Sa½kiccaj±takavaººan± dutiy±.

J±takudd±na½–
Atha saµµhinip±tamhi, suº±tha mama bh±sita½;
j±takasavhayano pavaro, soºaka-arindamasavhayano;
tath± vuttarathesabhakiccavaroti.

Saµµhinip±tavaººan± niµµhit±.