Bhoto ce vacana½ sacca½, suhato v±naro may±.
144. “Attano ce hi v±dassa, apar±dha½ vij±niy±;
na ma½ tva½ garaheyy±si, bhoto v±do hi t±diso”ti.
Tattha kappeti j²vitanti sace brahm± v± añño v± koci issaro “tva½ kasiy± j²va, tva½ gorakkhen±”ti eva½ sabbalokassa j²vita½ sa½vidahati vic±reti. Iddhi½ byasanabh±vañc±ti issariy±dibhed± iddhiyo ca ñ±tivin±s±dika½ byasanabh±vañca sesañca kaly±ºap±paka½ kamma½ sabba½ yadi issarova kappeti karoti. Niddesak±r²ti yadi tassa niddesa½ ±ºattimeva seso yo koci puriso karoti, eva½ sante yo koci puriso p±pa½ karoti, tassa issarena katatt± issarova tena p±pena lippati. Sesa½ purimanayeneva veditabba½. Yath± ca idha, eva½ sabbattha. Iti so ambatova muggara½ gahetv± amba½ p±tento viya issarakaraºeneva issarakatav±da½ bhinditv± pubbekatav±di½ ±mantetv± “tva½, ±vuso, ma½ ki½ parihasasi, yadi pubbekatav±da½ sacca½ maññas²”ti vatv± ±ha–
145. “Sace pubbekatahetu, sukhadukkha½ nigacchati;
por±ºaka½ kata½ p±pa½, tameso muccate iºa½;
por±ºaka iºamokkho, kvidha p±pena lippati.
146. “So ce attho ca dhammo ca, kaly±ºo na ca p±pako;
bhoto ce vacana½ sacca½, suhato v±naro may±.
147. “Attano ce hi v±dassa, apar±dha½ vij±niy±;
na ma½ tva½ garaheyy±si, bhoto v±do hi t±diso”ti.
Tattha pubbekatahet³ti pubbakatahetu purimabhave katakammak±raºeneva. Tameso muccate iºanti yo vadhabandh±d²hi dukkha½ p±puº±ti, yadi so ya½ tena por±ºaka½ kata½ p±pa½, ta½ id±ni iºa½ muccati, eva½ sante mamapi esa por±ºaka-iºato mokkho, anena hi makkaµena pubbe paribb±jakena hutv± aha½ makkaµo sam±no m±retv± kh±dito bhaviss±mi, sv±ya½ idha makkaµatta½ patto may± paribb±jakatta½ pattena m±retv± kh±dito bhavissati, ko idha p±pena lippat²ti. Iti so tassapi v±da½ bhinditv± ucchedav±di½ abhimukha½ katv± “tva½, ±vuso, ‘itthi dinnan’ti-±d²ni vatv± ‘idheva satt± ucchijjanti, paraloka½ gat± n±ma natth²’ti maññam±no kasm± ma½ parihasas²”ti santajjetv± ±ha–
148. “Catunna½yevup±d±ya, r³pa½ sambhoti p±ºina½;
yato ca r³pa½ sambhoti, tatthev±nupagacchati;
idheva j²vati j²vo, pecca pecca vinassati.
149. “Ucchijjati aya½ loko, ye b±l± ye ca paº¹it±;
ucchijjam±ne lokamhi, kvidha p±pena lippati.
150. “So ce attho ca dhammo ca, kaly±ºo na ca p±pako;
bhoto ce vacana½ sacca½, suhato v±naro may±.
151. “Attano ce hi v±dassa, apar±dha½ vij±niy±;
na ma½ tva½ garaheyy±si, bhoto v±do hi t±diso”ti.
Tattha catunnanti pathav²-±d²na½ bh³t±na½. R³panti r³pakkhandho. Tatthev±ti yato ta½ r³pa½ sambhoti, nirujjhanak±lepi tattheva anupagacchati. Imin± tassa “c±tumah±bh³tiko aya½ puriso yad± k±la½ karoti, tad± pathav² pathav²k±ya½ anupeti anupagacchati, ±po… tejo… v±yo v±yok±ya½ anupeti anupagacchati, ±k±sa½ indriy±ni saªkamanti, ±sandhipañcam± puris± mata½ ±d±ya gacchanti, y±va ±¼±han± pad±ni paññ±yanti, k±potak±ni aµµh²ni bhavanti, bhasmant± ±hutiyo dattupaññatta½ yadida½ d±na½, tesa½ tucch± mus± vil±po, ye keci atthikav±da½ vadanti, b±le ca paº¹ite ca k±yassa bhed± ucchijjanti vinassanti, na honti para½ maraº±”ti ima½ diµµhi½ patiµµh±pesi. Idhev±ti imasmi½yeva loke j²vo j²vati. Pecca pecca vinassat²ti paraloke nibbatto satto gativasena idha an±gantv± tattheva paraloke vinassati ucchijjati. Eva½ ucchijjam±ne lokasmi½ ko idha p±pena lippat²ti. Iti so tassapi v±da½ bhinditv± khattavijjav±di½ ±mantetv± “tva½, ±vuso, ‘m±t±pitaropi m±retv± attano attho k±tabbo’ti ima½ laddhi½ ukkhipitv± vicaranto kasm± ma½ parihasas²”ti vatv± ±ha–
152. “¾hu khattavid± loke, b±l± paº¹itam±nino;
m±tara½ pitara½ haññe, atho jeµµhampi bh±tara½;
haneyya puttad±re ca, attho ce t±diso siy±”ti.
Tattha khattavid±ti khattavijj±, ayameva v± p±µho. Khattavijj±cariy±na½ eta½ n±ma½. B±l± paº¹itam±ninoti b±l± sam±n±pi “paº¹it± maya½ attano paº¹itabh±va½ pak±sem±”ti maññam±n± paº¹itam±nino hutv± evam±hu. Attho ceti sace attano yath±r³po koci attho siy±, na kiñci parivajjeyya, sabba½ haneyyev±ti vadanti, tvampi nesa½ aññataroti. Eva½ tassa laddhi½ patiµµhapetv± attano laddhi½ pak±sento ±ha–
153. “Yassa rukkhassa ch±y±ya, nis²deyya sayeyya v±;
na tassa s±kha½ bhañjeyya, mittadubbho hi p±pako.
154. “Atha atthe samuppanne, sam³lamapi abbahe;
attho me sambalen±pi, suhato v±naro may±.
155. “So ce attho ca dhammo ca, kaly±ºo na ca p±pako;
bhoto ce vacana½ sacca½, suhato v±naro may±.
156. “Attano ce hi v±dassa, apar±dha½ vij±niy±;
na ma½ tva½ garaheyy±si, bhoto v±do hi t±diso”ti.
Tattha ambho khattavida amh±ka½ pana ±cariy± eva½ vaººayanti. Attan± paribhuttacch±yassa rukkhassapi s±kha½ v± paººa½ v± na bhañjeyya. Ki½k±raº± Mittadubbho hi p±pako. Tva½ pana eva½ vadesi– “atha atthe samuppanne sam³lamapi abbahe”ti, mama ca p±theyyena attho ahosi, tasm± sacepesa may± hato, tath±pi attho me sambalen±pi, suhato v±naro may±. Eva½ so tassapi v±da½ bhinditv± pañcasu tesu apaµibh±nesu nisinnesu r±j±na½ ±mantetv±, “mah±r±ja, tva½ ime pañca raµµhavilopake mah±core gahetv± vicarasi, aho b±lo, evar³p±nañhi sa½saggena puriso diµµhadhammikampi sampar±yikampi mah±dukkha½ p±puºeyy±”ti vatv± rañño dhamma½ desento ±ha–
157. “Ahetuv±do puriso, yo ca issarakuttiko;
pubbekat² ca ucched², yo ca khattavido naro.
158. “Ete asappuris± loke, b±l± paº¹itam±nino;
kareyya t±diso p±pa½, atho aññampi k±raye;
asappurisasa½saggo, dukkhanto kaµukudrayo”ti.
Tattha t±disoti, mah±r±ja, y±dis± ete pañca diµµhigatik±, t±diso puriso sayampi p±pa½ kareyya. Yv±ssa vacana½ suº±ti, ta½ aññampi k±raye. Dukkhantoti evar³pehi asappurisehi saddhi½ sa½saggo idhalokepi paralokepi dukkhanto kaµukudrayova hoti. Imassa panatthassa pak±sanattha½ “y±ni k±nici, bhikkhave, bhay±ni uppajjanti, sabb±ni t±ni b±lato”ti sutta½ (a. ni. 3.1) ±haritabba½. Godhaj±taka- (j±. 1.1.138) sañj²vaj±taka- (j±. 1.1.150) akittij±tak±d²hi (j±. 1.13.83 ±dayo) c±yamattho d²petabbo. Id±n² opammadassanavasena dhammadesana½ va¹¹hento ±ha–
159. “Urabbhar³pena vakassu pubbe, asa½kito ajay³tha½ upeti;
hantv± uraºi½ ajika½ ajañca, utr±sayitv± yenak±ma½ paleti.
160. “Tath±vidheke samaºabr±hmaº±se, chadana½ katv± vañcayanti manusse;
an±sak± thaº¹ilaseyyak± ca, rajojalla½ ukkuµikappadh±na½;
pariy±yabhattañca ap±nakatt±, p±p±c±r± arahanto vad±n±.
161. “Ete asappuris± loke, b±l± paº¹itam±nino;
kareyya t±diso p±pa½, atho aññampi k±raye;
asappurisasa½saggo, dukkhanto kaµukudrayo.
162. “Yam±hu natthi v²riyanti, ahetuñca pavadanti ye;
parak±ra½ attak±rañca, ye tuccha½ samavaººayu½.
163. “Ete asappuris± loke, b±l± paº¹itam±nino;
kareyya t±diso p±pa½, atho aññampi k±raye;
asappurisasa½saggo, dukkhanto kaµukudrayo.
164. “Sace hi v²riya½ n±ssa, kamma½ kaly±ºap±paka½;
na bhare va¹¹haki½ r±j±, napi yant±ni k±raye.
165. “Yasm± ca v²riya½ atthi, kamma½ kaly±ºap±paka½;
tasm± yant±ni k±reti, r±j± bharati va¹¹haki½.
166. “Yadi vassasata½ devo, na vasse na hima½ pate;
ucchijjeyya aya½ loko, vinasseyya aya½ paj±.
167. “Yasm± ca vassat² devo, himañc±nuphus±yati;
tasm± sass±ni paccanti, raµµhañca p±lite cira½.
168. “Gava½ ce taram±n±na½, jimha½ gacchati puªgavo;
sabb± t± jimha½ gacchanti, nette jimha½ gate sati.
169. “Evameva manussesu, yo hoti seµµhasammato;
so ce adhamma½ carati, pageva itar± paj±;
sabba½ raµµha½ dukha½ seti, r±j± ce hoti adhammiko.
170. “Gava½ ce taram±n±na½, uju½ gacchati puªgavo;
sabb± g±v² uju½ yanti, nette uju½ gate sati.
171. “Evameva manussesu, yo hoti seµµhasammato;
so sace dhamma½ carati, pageva itar± paj±;
sabba½ raµµha½ sukha½ seti, r±j± ce hoti dhammiko.
172. “Mah±rukkhassa phalino, ±ma½ chindati yo phala½;
rasañcassa na j±n±ti, b²jañcassa vinassati.
173. “Mah±rukkh³pama½ raµµha½, adhammena pas±sati;
rasañcassa na j±n±ti, raµµhañcassa vinassati.
174. “Mah±rukkhassa phalino, pakka½ chindati yo phala½;
rasañcassa vij±n±ti, b²jañcassa na nassati.
175. “Mah±rukkh³pama½ raµµha½, dhammena yo pas±sati;
rasañcassa vij±n±ti, raµµhañjassa na nassati.
176. “Yo ca r±j± janapada½, adhammena pas±sati;
sabbosadh²hi so r±j±, viruddho hoti khattiyo.
177. “Tatheva negame hi½sa½, ye yutt± kayavikkaye;
ojad±nabal²k±re, sa kosena virujjhati.
178. “Pah±ravarakhettaññ³, saªg±me katanissame;
ussite hi½saya½ r±j±, sa balena virujjhati.
179. “Tatheva isayo hi½sa½, saññate brahmac±rino;
adhammac±r² khattiyo, so saggena virujjhati.
180. “Yo ca r±j± adhammaµµho, bhariya½ hanti ad³sika½;
luddha½ pasavate µh±na½, puttehi ca virujjhati.
181. “Dhamma½ care j±napade, negamesu balesu ca;
isayo ca na hi½seyya, puttad±re sama½ care.
182. “Sa t±diso bh³mipati, raµµhap±lo akodhano;
sapatte sampakampeti, indova asur±dhipo”ti.
Tattha vakass³ti vako assu, ass³ti nip±tamatta½. Ida½ vutta½ hoti– mah±r±ja, pubbe eko urabbhar³po vako ahosi, tassa naªguµµhamattameva d²gha½, ta½ pana so antarasattimhi pakkhipitv± urabbhar³pena asa½kito ajay³tha½ upeti. Tattha uraºikañca ajikañca ajañca hantv± yenak±ma½ paleti. Tath±vidheketi tath±vidh± eke samaºabr±hmaº± pabbajj±liªgena chadana½ katv± att±na½ ch±detv± madhuravacan±d²hi hitak±m± viya hutv± loka½ vañcenti. “An±sak±”ti-±di tesa½ chadanassa dassanattha½ vutta½. Ekacce hi “maya½ an±sak± na kiñci ±h±rem±”ti manusse vañcenti, apare “maya½ thaº¹ilaseyyak±”ti. Aññesa½ pana rajojalla½ chadana½, aññesa½ ukkuµikappadh±na½, te gacchant±pi uppatitv± ukkuµik±va gacchanti. Aññesa½ satt±hadas±h±div±rabhojanasaªkh±ta½ pariy±yabhattachadana½, apare ap±nakatt± honti, “maya½ p±n²ya½ na piv±m±”ti vadanti. Arahanto vad±n±ti p±p±c±r± hutv±pi “maya½ arahanto”ti vadant± vicaranti. Eteti, mah±r±ja, ime v± pañca jan± hontu aññe v±, y±vanto diµµhigatik± n±ma, sabbepi ete asappuris±. Yam±h³ti ye ±hu, ye vadanti. Sace hi v²riya½ n±ss±ti, mah±r±ja, sace ñ±ºasampayutta½ k±yikacetasikav²riya½ na bhaveyya. Kammanti kaly±ºap±paka½ kammampi yadi na bhaveyya. Na bhareti eva½ sante va¹¹haki½ v± aññe v± k±rake r±j± na poseyya, napi yant±n²ti napi tehi sattabh³mikap±s±d±d²ni yant±ni k±reyya. Ki½k±raº±? V²riyassa ceva kammassa ca abh±v±. Ucchijjeyy±ti, mah±r±ja, yadi ettaka½ k±la½ neva devo vasseyya, na hima½ pateyya atha kappuµµh±nak±lo viya aya½ loko ucchijjeyya. Ucchedav±din± kathitaniy±mena pana ucchedo n±ma natthi. P±liteti p±layati. “Gava½ ce”ti catasso g±th± rañño dhammadesan±yameva vutt±, tath± “mah±rukkhass±”ti-±dik±. Tattha mah±rukkhass±ti madhura-ambarukkhassa. Adhammen±ti agatigamanena. Rasañcassa na j±n±t²ti adhammiko r±j± raµµhassa rasa½ oja½ na j±n±ti, ±yasampatti½ na labhati. Vinassat²ti suñña½ hoti, manuss± g±manigame cha¹¹etv± paccanta½ pabbatavisama½ bhajanti, sabb±ni ±yamukh±ni pacchijjanti. Sabbosadh²h²ti sabbehi m³latacapattapupphaphal±d²hi ceva sappinavan²t±d²hi ca osadhehi virujjhati, t±ni na sampajjanti. Adhammikarañño hi pathav² niroj± hoti, tass± nirojat±ya osadh±na½ oj± na hoti, t±ni rogañca v³pasametu½ na sakkonti. Iti so tehi viruddho n±ma hoti. Negameti nigamav±sikuµumbike. Hi½santi hi½santo p²¼ento. Ye yutt±ti ye kayavikkaye yutt± ±y±na½ mukh± thalajalapathav±ºij±, te ca hi½santo. Ojad±nabal²k±reti tato tato bhaº¹±haraºasuªkad±navasena ojad±nañceva chabh±gadasabh±g±dibheda½ baliñca karonte. Sa kosen±ti so ete hi½santo adhammikar±j± dhanadhaññehi parih±yanto kosena virujjhati n±ma. Pah±ravarakhettaññ³ti “imasmi½ µh±ne vijjhitu½ vaµµat²”ti eva½ pah±ravar±na½ khetta½ j±nante dhanuggahe. Saªg±me katanissameti yuddhe sukatakamme mah±yodhe. Ussiteti uggate paññ±te mah±matte Hi sayanti evar³pe saya½ v± hi½santo parehi v± hi½s±pento. Balen±ti balak±yena. Tath±vidhañhi r±j±na½ “aya½ bahuk±re attano rajjad±yakepi hi½sati, kimaªga½ pana amhe”ti avases±pi yodh± vijahantiyeva. Iti so balena viruddho n±ma hoti. Tatheva isayo hi½santi yath± ca negam±dayo, tatheva esitaguºe pabbajite akkosanapaharaº±d²hi hi½santo adhammac±r² r±j± k±yassa bhed± ap±yameva upeti, sagge nibbattitu½ na sakkot²ti saggena viruddho n±ma hoti. Bhariya½ hanti ad³sikanti attano b±hucch±y±ya va¹¹hita½ puttadh²t±hi sa½va¹¹ha½ s²lavati½ bhariya½ mittapatir³pak±na½ cor±na½ vacana½ gahetv± m±reti. Luddha½ pasavate µh±nanti so attano niray³papatti½ pasavati nipph±deti. Puttehi c±ti imasmiññeva attabh±ve attano puttehi saddhi½ virujjhat²ti. Evamassa so tesa½ pañcanna½ jan±na½ katha½ gahetv± deviy± m±ritabh±vañca putt±na½ viruddhabh±vañca sandhimukhe cora½ c³¼±ya½ gaºhanto viya kathesi. Mah±satto hi tesa½ amacc±na½ niggaºhanañca dhammadesanañca deviy± tehi m±ritabh±vassa ±vikaraºatthañca tattha anupubbena katha½ ±haritv± ok±sa½ katv± etamattha½ kathesi. R±j± tassa vacana½ sutv± attano apar±dha½ j±ni. Atha na½ mah±satto “ito paµµh±ya, mah±r±ja, evar³p±na½ p±p±na½ katha½ gahetv± m± puna evamak±s²”ti vatv± ovadanto “dhamma½ care”ti-±dim±ha. Tattha dhamma½ careti, mah±r±ja, r±j± n±ma janapada½ adhammikena balin± ap²¼ento janapade dhamma½ careyya, s±mike as±mike akaronto negamesu dhamma½ careyya, aµµh±ne akilamento balesu dhamma½ careyya. Vadhabandha-akkosaparibh±se pariharanto paccaye ca nesa½ dadanto isayo na vihi½seyya, dh²taro yuttaµµh±ne patiµµh±pento putte ca sipp±ni sikkh±petv± samm± pariharanto bhariya½ issariyavossagga-alaªk±rad±nasamm±nan±d²hi anuggaºhanto puttad±re sama½ careyya. Sa t±disoti so t±diso r±j± paveºi½ abhinditv± dhammena samena rajja½ k±rento r±j±º±ya r±jatejena sapatte sampakampeti t±seti c±leti. “Indov±”ti ida½ upamattha½ vutta½. Yath± asure jetv± abhibhavitv± µhitak±lato paµµh±ya asur±dhipoti saªkhya½ gato indo attano sapattabh³te asure kampesi, tath± kampet²ti. Eva½ mah±satto rañño dhamma½ desetv± catt±ropi kum±re pakkos±petv± ovaditv± rañño katakamma½ pak±setv± r±j±na½ kham±petv± “mah±r±ja, ito paµµh±ya atuletv± paribhedak±na½ katha½ gahetv± m± evar³pa½ s±hasikakamma½ ak±si, tumhepi kum±r± m± rañño dubbhitth±”ti sabbesa½ ov±da½ ad±si. Atha na½ r±j± ±ha– “aha½, bhante, tumhesu ca deviy± ca aparajjhanto ime niss±ya etesa½ katha½ gahetv± eta½ p±pakamma½ kari½, ime pañcapi m±rem²”ti Na labbh±, mah±r±ja, eva½ k±tunti. Tena hi tesa½ hatthap±de ched±pem²ti. Idampi na labbh± k±tunti. R±j± “s±dhu, bhante”ti sampaµicchitv± te sabbasa½haraºe katv± pañcac³¼±karaºagadd³labandhanagomay±siñcanehi avam±netv± raµµh± pabb±jesi. Bodhisatto tattha katip±ha½ vasitv± “appamatto hoh²”ti r±j±na½ ovaditv± himavanta½yeva gantv± jh±n±bhiññ± nibbattetv± y±vaj²va½ brahmavih±re bh±vetv± brahmalok³pago ahosi. Satth± ima½ desana½ ±haritv± “na, bhikkhave, id±neva, pubbepi tath±gato paññav±yeva parappav±dappamaddanoyev±”ti vatv± j±taka½ samodh±nesi “tad± pañca diµµhigatik± p³raºakassapamakkhaligos±lapakudhakacc±na-ajitakesakambalanigaºµhan±µaputt± ahesu½, piªgalasunakho ±nando, mah±bodhiparibb±jako pana ahameva ahosin”ti.
Mah±bodhij±takavaººan± tatiy±.
J±takudd±na½–
Sani¼²nikamavhayano paµhamo, dutiyo pana sa-ummadantivaro;
tatiyo pana bodhisir²vhayano, kathit± pana t²ºi jinena subh±ti.
Paºº±sanip±tavaººan± niµµhit±.