[479] 6. K±liªgabodhij±takavaººan±

R±j± k±liªgo cakkavatt²ti ida½ satth± jetavane viharanto ±nandattherena kata½ mah±bodhip³ja½ ±rabbha kathesi. Veneyyasaªgahatth±ya hi tath±gate janapadac±rika½ pakkante s±vatthiv±sino gandham±l±dihatth± jetavana½ gantv± añña½ p³jan²yaµµh±na½ alabhitv± gandhakuµidv±re p±tetv± gacchanti, te u¼±rap±mojj± na honti. Ta½ k±raºa½ ñatv± an±thapiº¹iko tath±gatassa jetavana½ ±gatak±le ±nandattherassa santika½ gantv± “bhante, aya½ vih±ro tath±gate c±rika½ pakkante nipaccayo hoti, manuss±na½ gandham±l±d²hi p³jan²yaµµh±na½ na hoti, s±dhu, bhante, tath±gatassa imamattha½ ±rocetv± ekassa p³jan²yaµµh±nassa sakkuºeyyabh±va½ j±n±th±”ti ±ha. So “s±dh³”ti sampaµicchitv± tath±gata½ pucchi “kati nu kho, bhante, cetiy±n²”ti? “T²ºi ±nand±”ti. “Katam±ni, bhante, t²º²”ti? “S±r²rika½ p±ribhogika½ uddissakan”ti. “Sakk± pana, bhante, tumhesu dharantesuyeva cetiya½ k±tun”ti. “¾nanda, s±r²rika½ na sakk± k±tu½. Tañhi buddh±na½ parinibb±nak±le hoti, uddissaka½ avatthuka½ mam±yanamattameva hoti, buddhehi paribhutto mah±bodhirukkho buddhesu dharantesupi cetiyamev±”ti. “Bhante, tumhesu pakkantesu jetavanavih±ro appaµisaraºo hoti, mah±jano p³jan²yaµµh±na½ na labhati, mah±bodhito b²ja½ ±haritv± jetavanadv±re ropess±mi, bhante”ti. “S±dhu, ±nanda, ropehi, eva½ sante jetavane mama nibaddhav±so viya bhavissat²”ti.
Thero kosalanarindassa an±thapiº¹ikassa vis±kh±d²nañca ±rocetv± jetavanadv±re bodhiropanaµµh±ne ±v±µa½ khaº±petv± mah±moggall±natthera½ ±ha– “bhante, aha½ jetavanadv±re bodhi½ ropess±mi, mah±bodhito me bodhipakka½ ±harath±”ti. Thero “s±dh³”ti sampaµicchitv± ±k±sena bodhimaº¹a½ gantv± vaºµ± parigalanta½ pakka½ bh³mi½ asampattameva c²varena sampaµicchitv± gahetv± ±nandattherassa ad±si. ¾nandatthero “ajja bodhi½ ropess±m²”ti kosalar±j±d²na½ ±rocesi. R±j± s±yanhasamaye mahantena pariv±rena sabb³pakaraº±ni g±h±petv± ±gami, tath± an±thapiº¹iko vis±kh± ca añño ca saddho jano. Thero mah±bodhiropanaµµh±ne mahanta½ suvaººakaµ±ha½ µhapetv± heµµh± chidda½ k±retv± gandhakalalassa p³retv± “ida½ bodhipakka½ ropehi, mah±r±j±”ti rañño ad±si. So cintesi “rajja½ n±ma na sabbak±la½ amh±ka½ hatthe tiµµhati, ida½ may± an±thapiº¹ikena rop±petu½ vaµµat²”ti So ta½ bodhipakka½ mah±seµµhissa hatthe µhapesi. An±thapiº¹iko gandhakalala½ viy³hitv± tattha p±tesi. Tasmi½ tassa hatthato muttamatteyeva sabbesa½ passant±naññeva naªgalas²sappam±ºo bodhikhandho paºº±sahatthubbedho uµµhahi, cat³su dis±su uddhañc±ti pañca mah±s±kh± paºº±sahatth±va nikkhami½su. Iti so taªkhaºaññeva vanappatijeµµhako hutv± aµµh±si. R±j± aµµh±rasamatte suvaººarajataghaµe gandhodakena p³retv± n²luppalahatthak±dipaµimaº¹ite mah±bodhi½ parikkhipitv± puººaghaµe paµip±µiy± µhapesi, sattaratanamaya½ vedika½ k±resi, suvaººamissaka½ v±luka½ okiri, p±k±raparikkhepa½ k±resi, sattaratanamaya½ dv±rakoµµhaka½ k±resi, sakk±ro mah± ahosi.
Thero tath±gata½ upasaªkamitv± “bhante, tumhehi mah±bodhim³le sam±pannasam±patti½ may± ropitabodhim³le nis²ditv± mah±janassa hitatth±ya sam±pajjath±”ti ±ha. “¾nanda, ki½ kathesi, mayi mah±bodhim³le sam±pannasam±patti½ sam±pajjitv± nisinne añño padeso dh±retu½ na sakkot²”ti. “Bhante, mah±janassa hitatth±ya imassa bh³mippadesassa dhuvaniy±mena sam±pattisukhena ta½ bodhim³la½ paribhuñjath±”ti. Satth± ekaratti½ sam±pattisukhena paribhuñji. Thero kosalar±j±d²na½ kathetv± bodhimaha½ n±ma k±resi. Sopi kho bodhirukkho ±nandattherena ropitatt± ±nandabodhiyev±ti paññ±yittha. Tad± bhikkh³ dhammasabh±ya½ katha½ samuµµh±pesu½ “±vuso ±yasm± ±nando dharanteyeva tath±gate bodhi½ ropetv± mah±p³ja½ k±resi aho mah±guºo thero”ti Satth± ±gantv± “k±ya nuttha, bhikkhave, etarahi kath±ya sannisinn±”ti pucchitv± “im±ya n±m±”ti vutte “na, bhikkhave, id±neva, pubbepi ±nando sapariv±resu cat³su mah±d²pesu manusse gahetv± bahugandham±l±d²ni ±haritv± mah±bodhimaº¹e bodhimaha½ k±resiyev±”ti vatv± at²ta½ ±hari.
At²te kaliªgaraµµhe dantapuranagare k±liªgo n±ma r±j± rajja½ k±resi. Tassa mah±k±liªgo, c³¼ak±liªgoti dve putt± ahesu½. Nemittak± “jeµµhaputto pitu accayena rajja½ k±ressati, kaniµµho pana isipabbajja½ pabbajitv± bhikkh±ya carissati, putto panassa cakkavatt² bhavissat²”ti by±kari½su. Aparabh±ge jeµµhaputto pitu accayena r±j± ahosi, kaniµµho pana upar±j±. So “putto kira me cakkavatt² bhavissat²”ti putta½ niss±ya m±na½ ak±si. R±j± asahanto “c³¼ak±liªga½ gaºh±”ti eka½ atthacaraka½ ±º±pesi. So gantv± “kum±ra, r±j± ta½ gaºh±petuk±mo, tava j²vita½ rakkh±h²”ti ±ha. So attano lañjanamuddikañca sukhumakambalañca khaggañc±ti im±ni t²ºi atthacarak±maccassa dassetv± “im±ya saññ±ya mama puttassa rajja½ dadeyy±th±”ti vatv± arañña½ pavisitv± ramaº²ye bh³mibh±ge assama½ katv± isipabbajja½ pabbajitv± nad²t²re v±sa½ kappesi.
Maddaraµµhepi s±galanagare maddarañño aggamahes² dh²tara½ vij±yi. Ta½ nemittak± “aya½ bhikkha½ caritv± j²vika½ kappessati, putto panass± cakkavatt² bhavissat²”ti by±kari½su. Sakalajambud²pe r±j±no ta½ pavatti½ sutv± ekappah±reneva ±gantv± s±galanagara½ rundhi½su. Maddar±j± cintesi “sac±ha½ ima½ ekassa dass±mi, sesar±j±no kujjhissanti, mama dh²tara½ rakkhiss±m²”ti dh²tarañca bhariyañca gahetv± aññ±takavesena pal±yitv± arañña½ pavisitv± c³¼ak±liªgakum±rassa assamapadato uparibh±ge assama½ katv± pabbajitv± uñch±cariy±ya j²vika½ kappento tattha paµivasati. M±t±pitaro “dh²tara½ rakkhiss±m±”ti ta½ assamapade katv± phal±phalatth±ya gacchanti. S± tesa½ gatak±le n±n±pupph±ni gahetv± pupphacumbaµaka½ katv± gaªg±t²re µhapitasop±napanti viya j±to eko supupphito ambarukkho atthi, ta½ abhiruhitv± k²¼itv± pupphacumbaµaka½ udake khipi. Ta½ ekadivasa½ gaªg±ya½ nh±yantassa c³¼ak±liªgakum±rassa s²se laggi. So ta½ oloketv± “ida½ ek±ya itthiy± kata½, no ca kho mahallik±ya, taruºakum±rik±ya katakamma½, v²ma½siss±mi t±va nan”ti kilesavasena uparigaªga½ gantv± tass± ambarukkhe nis²ditv± madhurena sarena g±yantiy± sadda½ sutv± rukkham³la½ gantv± ta½ disv± “bhadde, k± n±ma tvan”ti ±ha. “Manussitth²hamasmi s±m²”ti “Tena hi otar±h²”ti. “Na sakk± s±mi, aha½ khattiy±”ti. “Bhadde, ahampi khattiyoyeva, otar±h²”ti. S±mi, na vacanamatteneva khattiyo hoti, yadisi khattiyo, khattiyam±ya½ katheh²”ti. Te ubhopi aññamañña½ khattiyam±ya½ kathayi½su. R±jadh²t± otari.
Te aññamañña½ ajjh±c±ra½ cari½su. S± m±t±pit³su ±gatesu tassa k±liªgar±japuttabh±vañceva arañña½ paviµµhak±raºañca vitth±rena tesa½ kathesi. Te “s±dh³”ti sampaµicchitv± ta½ tassa ada½su. Tesa½ piyasa½v±sena vasant±na½ r±jadh²t± gabbha½ labhitv± dasam±saccayena dhaññapuññalakkhaºasampanna½ putta½ vij±yi, “k±liªgo”tissa n±ma½ aka½su. So vayappatto pitu ceva ayyakassa ca santike sabbasipp±na½ nipphatti½ p±puºi. Athassa pit± nakkhattayogavasena bh±tu matabh±va½ ñatv± “t±ta, m± tva½ araññe vasa, petteyyo te mah±k±liªgo k±lakato, tva½ dantapuranagara½ gantv± kulasantaka½ sakalarajja½ gaºh±h²”ti vatv± attan± ±n²ta½ muddikañca kambalañca khaggañca datv± “t±ta, dantapuranagare asukav²thiya½ amh±ka½ atthacarako amacco atthi, tassa gehe sayanamajjhe otaritv± im±ni t²ºi ratan±ni tassa dassetv± mama puttabh±va½ ±cikkha, so ta½ rajje patiµµh±pessat²”ti uyyojesi. So m±t±pitaro ca ayyak±yyike ca vanditv± puññamahiddhiy± ±k±sena gantv± amaccassa sayanapiµµheyeva otaritv± “kosi tvan”ti puµµho “c³¼ak±liªgassa puttomh²”ti ±cikkhitv± t±ni ratan±ni dassesi. Amacco r±japaris±ya ±rocesi. Amacc± nagara½ alaªk±r±petv± tassa setacchatta½ uss±payi½su.
Athassa k±liªgabh±radv±jo n±ma purohito tassa dasa cakkavattivatt±ni ±cikkhi. So ta½ vatta½ p³resi. Athassa pannarasa-uposathadivase cakkadahato cakkaratana½, uposathakulato hatthiratana½, val±hakakulato assaratana½, vepullapabbatato maºiratana½ ±gami, itthiratanagahapatiratanapariº±yakaratan±ni p±tubhavanti. So sakalacakkav±¼agabbhe rajja½ gaºhitv± ekadivasañca chatti½sayojan±ya paris±ya parivuto sabbaseta½ kel±sak³µapaµibh±ga½ hatthi½ ±ruyha mahantena sirivil±sena m±t±pit³na½ santika½ p±y±si. Athassa sabbabuddh±na½ jayapallaªkassa pathav²n±bhibh³tassa mah±bodhimaº¹assa uparibh±ge n±go gantu½ n±sakkhi. R±j± punappuna½ codesi, so n±sakkhiyeva. Tamattha½ pak±sento satth± paµhama½ g±tham±ha–
67. “R±j± k±liªgo cakkavatti, dhammena pathavimanus±sa½;
agam± bodhisam²pa½, n±gena mah±nubh±ven±”ti.
Atha rañño purohito raññ± saddhi½ gacchanto “±k±se ±varaºa½ n±ma natthi, ki½ nu kho r±j± hatthi½ pesetu½ na sakkoti v²ma½siss±m²”ti ±k±sato oruyha sabbabuddh±na½yeva jayapallaªka½ pathav²n±bhimaº¹alabh³ta½ bh³mibh±ga½ passi. Tad± kira tattha aµµhar±jakar²samatte µh±ne kesamassumattampi tiºa½ n±ma natthi, rajatapaµµavaººav±luk± vippakiºº± honti, samant± tiºalat±vanappatiyo bodhimaº¹a½ padakkhiºa½ katv± ±vaµµetv± bodhimaº¹±bhimukh±va aµµha½su. Br±hmaºo ta½ bh³mibh±ga½ oloketv± “idañhi sabbabuddh±na½ sabbakilesaviddha½sanaµµh±na½, imassa uparibh±ge sakk±d²hipi na sakk± gantun”ti cintetv± k±liªgarañño santika½ gantv± bodhimaº¹assa vaººa½ kathetv± r±j±na½ “otar±”ti ±ha. Tamattha½ pak±sento satth± im± g±th± ±ha–
68. “K±liªgo bh±radv±jo ca, r±j±na½ k±liªga½ samaºakolañña½;
cakka½ vattayato pariggahetv±, pañjal² idamavoca.
69. “Paccoroha mah±r±ja, bh³mibh±go yath± samaºuggato;
idha anadhivar± buddh±, abhisambuddh± virocanti.
70. “Padakkhiºato ±vaµµ±, tiºalat± asmi½ bh³mibh±gasmi½;
pathaviy± n±bhiya½ maº¹o, iti no suta½ mante mah±r±ja.
71. “S±garapariyant±ya, mediniy± sabbabh³tadharaºiy±;
pathaviy± aya½ maº¹o, orohitv± namo karohi.
72. “Ye te bhavanti n±g± ca, abhij±t± ca kuñjar±;
ett±vat± padesa½ te, n±g± neva mupayanti.
73. “Abhij±to n±go k±ma½, pesehi kuñjara½ danti½;
ett±vat± padeso, sakk± n±gena mupagantu½.
74. “Ta½ sutv± r±j± k±liªgo, veyyañjanikavaco nis±metv±;
sampesesi n±ga½ ñass±ma, maya½ yathimassida½ vacana½.
75. “Sampesito ca raññ±, n±go koñcova abhinaditv±na;
paµisakkitv± nis²di, garu½va bh±ra½ asaham±no”ti.
Tattha samaºakolaññanti t±pas±na½ putta½. Cakka½ vattayatoti cakka½ vattayam±na½, cakkavattinti attho. Pariggahetv±ti bh³mibh±ga½ v²ma½sitv±. Samaºuggatoti sabbabuddhehi vaººito. Anadhivar±ti atuly± appameyy±. Virocant²ti vihatasabbakilesandhak±r± taruºas³riy± viya idha nisinn± virocanti. Tiºalat±ti tiº±ni ca lat±yo ca. Maº¹oti catunahut±dhikadviyojanasatasahassabahal±ya pathaviy± maº¹o s±ro n±bhibh³to acalaµµh±na½, kappe saºµhahante paµhama½ saºµhahati, vinassante pacch± vinassati. Iti no sutanti eva½ amhehi lakkhaºamantavasena suta½. Orohitv±ti ±k±sato otaritv± imassa sabbabuddh±na½ kilesaviddha½sanaµµh±nassa namo karohi, p³j±sakk±ra½ karohi.
Ye teti ye cakkavattirañño hatthiratanasaªkh±t± uposathakule nibbattan±g±. Ett±vat±ti sabbepi te ettaka½ padesa½ neva upayanti, koµµiyam±n±pi na upagacchantiyeva. Abhij±toti gocariy±d²ni aµµha hatthikul±ni abhibhavitv± atikkamitv± uposathakule j±to. Kuñjaranti uttama½. Ett±vat±ti ettako padeso sakk± etena n±gena upagantu½, ito uttari na sakk±, abhikaªkhanto vajiraªkusena sañña½ datv± peseh²ti. Veyyañjanikavaco nis±metv±ti bhikkhave, so r±j± tassa lakkhaºap±µhakassa veyyañjanikassa k±liªgabh±radv±jassa vaco nis±metv± upadh±retv± “ñass±ma maya½ yath± imassa vacana½ yadi v± sacca½ yadi v± alikan”ti v²ma½santo n±ga½ peses²ti attho. Koñcova abhinaditv±n±ti bhikkhave, so n±go tena raññ± vajiraªkusena codetv± pesito koñcasakuºo viya naditv± paµisakkitv± soº¹a½ ukkhipitv± g²va½ unn±metv± garu½ bh±ra½ vahitu½ asakkonto viya ±k±seyeva nis²di.
So tena punappuna½ vijjhiyam±no vedana½ sahitu½ asakkonto k±lamak±si. R±j± panassa matabh±va½ aj±nanto piµµhe nisinnova ahosi. K±liªgabh±radv±jo “mah±r±ja, tava n±go niruddho, añña½ hatthi½ saªkam±”ti ±ha. Tamattha½ pak±sento satth± dasama½ g±tham±ha–
76. “K±liªgabh±radv±jo n±ga½ kh²º±yuka½ viditv±na;
r±j±na½ k±liªga½, taram±no ajjhabh±sittha;
añña½ saªkama n±ga½, n±go kh²º±yuko mah±r±j±”ti.
Tattha n±go kh²º±yukoti n±go te j²vitakkhaya½ patto, ya½ kiñci karontena na sakk± piµµhe nisinnena bodhimaº¹amatthakena gantu½. Añña½ n±ga½ saªkam±ti rañño puññiddhibalena añño n±go uposathakulato ±gantv± piµµhi½ upan±mesi.
R±j± tassa piµµhiya½ nis²di. Tasmi½ khaºe matahatth² bh³miya½ pati. Tamattha½ pak±sento satth± itara½ g±tham±ha–
77. “Ta½ sutv± k±liªgo, taram±no saªkam² n±ga½;
saªkanteva raññe n±go, tattheva pati bhumy±;
veyyañjanikavaco, yath± tath± ahu n±go”ti.
Atha r±j± ±k±sato oruyha bodhimaº¹a½ oloketv± p±µih±riya½ disv± bh±radv±jassa thuti½ karonto ±ha–
78. “K±liªgo r±j± k±liªga½, br±hmaºa½ etadavoca;
tvameva asi sambuddho, sabbaññ³ sabbadass±v²”ti.
Br±hmaºo ta½ anadhiv±sento att±na½ n²caµµh±ne µhapetv± buddheyeva ukkhipitv± vaººesi. Tamattha½ pak±sento satth± im± g±th± abh±si–
79. “Ta½ anadhiv±sento k±liªga, br±hmaºo idamavoca;
veyyañjanik± hi maya½, buddh± sabbaññuno mah±r±ja.
80. “Sabbaññ³ sabbavid³ ca, buddh± na lakkhaºena j±nanti;
±gamabalas± hi maya½, buddh± sabba½ paj±nant²”ti.
Tattha veyyañjanik±ti mah±r±ja, maya½ byañjana½ disv± by±karaºasamatth± sutabuddh± n±ma, buddh± pana sabbaññ³ sabbavid³. Buddh± hi at²t±dibheda½ sabba½ j±nanti ceva passanti ca, sabbaññutaññ±ºena te sabba½ j±nanti, na lakkhaºena. Maya½ pana ±gamabalas± attano sippabaleneva j±n±ma, tañca ekadesameva, buddh± pana sabba½ paj±nant²ti.
R±j± buddhaguºe sutv± somanassappatto hutv± sakalacakkav±¼av±sikehi bahugandham±la½ ±har±petv± mah±bodhimaº¹e satt±ha½ vasitv± mah±bodhip³ja½ k±resi. Tamattha½ pak±sento satth± ima½ g±th±dvayam±ha–
81. “Mahayitv± sambodhi½, n±n±turiyehi vajjam±nehi;
m±l±vilepana½ abhiharitv±, atha r±j± manup±y±si.
82. “Saµµhi v±hasahass±ni, pupph±na½ sannip±tayi;
p³jesi r±j± k±liªgo, bodhimaº¹amanuttaran”ti.
Tattha manup±y±s²ti m±t±pit³na½ santika½ agam±si. So mah±bodhimaº¹e aµµh±rasahattha½ suvaººatthambha½ uss±pesi. Tassa sattaratanamay± vedik± k±resi, ratanamissaka½ v±luka½ okir±petv± p±k±raparikkhitta½ k±resi, sattaratanamaya½ dv±rakoµµhaka½ k±resi, devasika½ pupph±na½ saµµhiv±hasahass±ni sannip±tayi, eva½ bodhimaº¹a½ p³jesi. P±¼iya½ pana “saµµhi v±hasahass±ni pupph±nan”ti ettakameva ±gata½.
Eva½ mah±bodhip³ja½ katv± m±t±pitaro ayyak±yyike ca ±d±ya dantapurameva ±netv± d±n±d²ni puññ±ni katv± t±vati½sabhavane nibbatti.
Satth± ima½ dhammadesana½ ±haritv± “na, bhikkhave, id±neva, pubbepi ±nando bodhip³ja½ k±resiyev±”ti vatv± j±taka½ samodh±nesi– “tad± m±ºavakak±liªgo ±nando ahosi, k±liªgabh±radv±jo pana ahameva ahosin”ti.

K±liªgabodhij±takavaººan± chaµµh±.