Tad± amh±ka½ bodhisatto suruci n±ma br±hmaºo hutv± “satth±ra½ nimantess±m²”ti upasaªkamitv± madhuradhammakatha½ sutv± “sve mayha½ bhikkha½ gaºhatha, bhante”ti ±ha. Br±hmaºa, kittakehi te bhikkh³hi atthoti? “Kittak± pana vo, bhante, pariv±rabhikkh³”ti ±ha. Tad± pana satthu paµhamasannip±toyeva hoti, tasm± “koµisatasahassan”ti ±ha. Bhante, sabbehipi saddhi½ mayha½ gehe bhikkha½ gaºhath±ti. Satth± adhiv±sesi. Br±hmaºo sv±tan±ya nimantetv± geha½ gacchanto cintesi– “aha½ ettak±na½ bhikkh³na½ y±gubhattavatth±d²ni d±tu½ sakkomi, nis²danaµµh±na½ pana katha½ bhavissat²”ti. Tassa s± cint± catur±s²tiyojanasahassamatthake µhitassa devarañño paº¹ukambalasil±sanassa uºhabh±va½ janesi. Sakko “ko nu kho ma½ imamh± µh±n± c±vetuk±mo”ti dibbacakkhun± olokento mah±purisa½ disv± “suruci n±ma br±hmaºo buddhappamukha½ bhikkhusaªgha½ nimantetv± nis²danaµµh±natth±ya cintesi, may±pi tattha gantv± puññakoµµh±sa½ gahetu½ vaµµat²”ti va¹¹hakivaººa½ nimminitv± v±sipharasuhattho mah±purisassa purato p±turahosi. So “atthi nu kho kassaci bhatiy± kattabban”ti ±ha. Mah±puriso ta½ disv± “ki½ kamma½ karissas²”ti ±ha. “Mama aj±nanasippa½ n±ma natthi, geha½ v± maº¹apa½ v± yo ya½ k±reti, tassa ta½ k±tu½ j±n±m²”ti. “Tena hi mayha½ kamma½ atth²”ti. “Ki½ ayy±”ti? “Sv±tan±ya me koµisatasahassabhikkh³ nimantit±, tesa½ nis²danamaº¹apa½ karissas²”ti. “Aha½ n±ma kareyya½, sace mama bhati½ d±tu½ sakkhissath±”ti. “Sakkhiss±mi t±t±”ti. “S±dhu kariss±m²”ti gantv± eka½ padesa½ olokesi, dv±dasaterasayojanappam±ºo padeso kasiºamaº¹ala½ viya samatalo ahosi. So “ettake µh±ne sattaratanamayo maº¹apo uµµhahat³”ti cintetv± olokesi. T±vadeva pathavi½ bhinditv± maº¹apo uµµhahi. Tassa sovaººamayesu thambhesu rajatamay± ghaµak± ahesu½, rajatamayesu sovaººamay±, maºitthambhesu pav±¼amay±, pav±¼atthambhesu maºimay±, sattaratanamayesu sattaratanamay±va ghaµak± ahesu½ Tato “maº¹apassa antarantarena kiªkiºikaj±la½ olambat³”ti olokesi, saha olokaneneva kiªkiºikaj±la½ olambi, yassa mandav±teritassa pañcaªgikasseva t³riyassa madhurasaddo niggacchati, dibbasaªg²tivattanak±lo viya hoti. “Antarantar± gandhad±mam±l±d±m±ni olambant³”ti cintesi, d±m±ni olambi½su. “Koµisatasahassasaªkh±na½ bhikkh³na½ ±san±ni ca ±dh±rak±ni ca pathavi½ bhinditv± uµµhahant³”ti cintesi, t±vadeva uµµhahi½su. “Koºe koºe ekek± udakac±µiyo uµµhahant³”ti cintesi, udakac±µiyo uµµhahi½su. Ettaka½ m±petv± br±hmaºassa santika½ gantv± “ehi ayya, tava maº¹apa½ oloketv± mayha½ bhati½ deh²”ti ±ha. Mah±puriso gantv± maº¹apa½ olokesi, olokentassevassa sakalasar²ra½ pañcavaºº±ya p²tiy± nirantara½ phuµa½ ahosi. Athassa maº¹apa½ olokayato etadahosi– “n±ya½ maº¹apo manussabh³tena kato, mayha½ pana ajjh±saya½ mayha½ guºa½ ±gamma addh± sakkabhavana½ uºha½ ahosi, tato sakkena devaraññ± aya½ maº¹apo k±rito bhavissat²”ti. “Na kho pana me yutta½ evar³pe maº¹ape ekadivasa½yeva d±na½ d±tu½, satt±ha½ dass±m²”ti cintesi. B±hirakad±nañhi kittakampi sam±na½ bodhisatt±na½ tuµµhi½ k±tu½ na sakkoti, alaªkatas²sa½ pana chinditv± añjita-akkh²ni upp±µetv± hadayama½sa½ v± ubbaµµetv± dinnak±le bodhisatt±na½ c±ga½ niss±ya tuµµhi n±ma hoti. Amh±kampi hi bodhisattassa sivij±take devasika½ pañca kah±paºasatasahass±ni vissajjetv± cat³su dv±resu nagaramajjhe ca d±na½ dentassa ta½ d±na½ c±gatuµµhi½ upp±detu½ n±sakkhi. Yad± panassa br±hmaºavaººena ±gantv± sakko devar±j± akkh²ni y±ci, tad± t±ni upp±µetv± dadam±nasseva h±so uppajji, kesaggamattampi cittassa aññathatta½ n±hosi. Eva½ d±na½ niss±ya bodhisatt±na½ titti n±ma natthi. Tasm± sopi mah±puriso “satt±ha½ may± koµisatasahassasaªkh±na½ bhikkh³na½ d±na½ d±tu½ vaµµat²”ti cintetv± tasmi½ maº¹ape buddhappamukha½ bhikkhusaªgha½ nis²d±petv± satt±ha½ gavap±na½ n±ma d±na½ ad±si. Gavap±nanti mahante mahante kolambe kh²rassa p³retv± uddhanesu ±ropetv± ghanap±kapakke kh²re thoke taº¹ule pakkhipitv± pakkamadhusakkar±cuººasapp²hi abhisaªkhata½ bhojana½ vuccati. Manuss±yeva pana parivisitu½ n±sakkhi½su, dev±pi ekantarik± hutv± parivisi½su. Dv±dasaterasayojanappam±ºa½ µh±nampi bhikkh³ gaºhitu½ nappahosiyeva. Te pana bhikkh³ attano attano ±nubh±vena nis²di½su. Pariyos±nadivase sabbabhikkh³na½ patt±ni dhov±petv± bhesajjatth±ya sappinavan²tamadhuph±ºit±d²ni p³retv± tic²varehi saddhi½ ad±si, saªghanavakabhikkhun± laddhac²varas±µak± satasahassagghanak± ahesu½. Satth± anumodana½ karonto “aya½ puriso evar³pa½ mah±d±na½ ad±si, ko nu kho bhavissat²”ti upadh±rento “an±gate kappasatasahass±dhik±na½ dvinna½ asaªkhyeyy±na½ matthake gotamo n±ma buddho bhavissat²”ti disv± mah±purisa½ ±mantetv± “tva½ ettaka½ n±ma k±la½ atikkamitv± gotamo n±ma buddho bhavissas²”ti by±k±si. Mah±puriso by±karaºa½ sutv± “aha½ kira buddho bhaviss±mi, ko me ghar±v±sena attho, pabbajiss±m²”ti cintetv± tath±r³pa½ sampatti½ khe¼apiº¹a½ viya pah±ya satthu santike pabbajitv± buddhavacana½ uggaºhitv± abhiññ± ca sam±pattiyo ca nibbattetv± ±yupariyos±ne brahmaloke nibbatti. Maªgalassa pana bhagavato nagara½ uttara½ n±ma ahosi, pit±pi uttaro n±ma khattiyo, m±t±pi uttar± n±ma dev², sudevo ca dhammaseno ca dve aggas±vak±, p±lito n±mupaµµh±ko, s²val² ca asok± ca dve aggas±vik±, n±garukkho bodhi, aµµh±s²tihatthubbedha½ sar²ra½ ahosi. Navutivassasahass±ni µhatv± parinibbute pana tasmi½ bhagavati ekappah±reneva dasa cakkav±¼asahass±ni ekandhak±r±ni ahesu½. Sabbacakkav±¼esu manuss±na½ mahanta½ ±rodanaparidevana½ ahosi.
“Koº¹aññassa aparena, maªgalo n±ma n±yako;
tama½ loke nihantv±na, dhammokkamabhidh±ray²”ti.
Eva½ dasasahassilokadh±tu½ andhak±ra½ katv± parinibbutassa tassa bhagavato aparabh±ge sumano n±ma satth± udap±di. Tass±pi tayo s±vakasannip±t± ahesu½. Paµhamasannip±te koµisatasahassabhikkh³ ahesu½, dutiye kañcanapabbatamhi navutikoµisahass±ni, tatiye as²tikoµisahass±ni. Tad± mah±satto atulo n±ma n±gar±j± ahosi mahiddhiko mah±nubh±vo. So “buddho uppanno”ti sutv± ñ±tisaªghaparivuto n±gabhavan± nikkhamitv± koµisatasahassabhikkhupariv±rassa tassa bhagavato dibbat³riyehi upah±ra½ k±retv± mah±d±na½ pavattetv± pacceka½ dussayug±ni datv± saraºesu patiµµh±si. Sopi na½ satth± “an±gate buddho bhavissas²”ti by±k±si. Tassa bhagavato nagara½ khema½ n±ma ahosi, sudatto n±ma r±j± pit±, sirim± n±ma m±t±, saraºo ca bh±vitatto ca dve aggas±vak±, udeno n±mupaµµh±ko, soº± ca upasoº± ca dve aggas±vik±, n±garukkho bodhi, navutihatthubbedha½ sar²ra½, navutiyeva vassasahass±ni ±yuppam±ºa½ ahosi.
“Maªgalassa aparena, sumano n±ma n±yako;
sabbadhammehi asamo, sabbasatt±namuttamo”ti.
Tassa aparabh±ge revato n±ma satth± udap±di. Tass±pi tayo s±vakasannip±t± ahesu½. Paµhamasannip±te gaºan± natthi, dutiye koµisatasahassabhikkh³ ahesu½, tath± tatiye. Tad± bodhisatto atidevo n±ma br±hmaºo hutv± satthu dhammadesana½ sutv± saraºesu patiµµh±ya sirasmi½ añjali½ µhapetv± tassa satthuno kilesappah±ne vaººa½ vatv± uttar±saªgena p³ja½ ak±si. Sopi na½ “buddho bhavissas²”ti by±k±si. Tassa pana bhagavato nagara½ dhaññavat² n±ma ahosi, pit± vipulo n±ma khattiyo, m±t±pi vipul± n±ma dev², varuºo ca brahmadevo ca dve aggas±vak±, sambhavo n±mupaµµh±ko, bhadd± ca subhadd± ca dve aggas±vik±, n±garukkhova bodhi, sar²ra½ as²tihatthubbedha½ ahosi, ±yu saµµhi vassasahass±n²ti.
“Sumanassa aparena, revato n±ma n±yako;
an³pamo asadiso, atulo uttamo jino”ti.
Tassa aparabh±ge sobhito n±ma satth± udap±di. Tass±pi tayo s±vakasannip±t± ahesu½. Paµhamasannip±te koµisatabhikkh³ ahesu½, dutiye navutikoµiyo, tatiye as²tikoµiyo. Tad± bodhisatto ajito n±ma br±hmaºo hutv± satthu dhammadesana½ sutv± saraºesu patiµµh±ya buddhappamukhassa bhikkhusaªghassa mah±d±na½ ad±si. Sopi na½ “buddho bhavissas²”ti by±k±si. Tassa pana bhagavato sudhamma½ n±ma nagara½ ahosi, pit±pi sudhammo n±ma r±j±, m±t±pi sudhamm± n±ma dev², asamo ca sunetto ca dve aggas±vak±, anomo n±mupaµµh±ko, nakul± ca suj±t± ca dve aggas±vik±, n±garukkhova bodhi, aµµhapaºº±sahatthubbedha½ sar²ra½ ahosi, navuti vassasahass±ni ±yuppam±ºanti.
“Revatassa aparena, sobhito n±ma n±yako;
sam±hito santacitto, asamo appaµipuggalo”ti.
Tassa aparabh±ge eka½ asaªkhyeyya½ atikkamitv± ekasmi½yeva kappe tayo buddh± nibbatti½su anomadass² padumo n±radoti. Anomadassissa bhagavato tayo s±vakasannip±t± ahesu½. Paµhamasannip±te bhikkh³ aµµhasatasahass±ni ahesu½, dutiye satta, tatiye cha. Tad± bodhisatto eko yakkhasen±pati ahosi mahiddhiko mah±nubh±vo anekakoµisatasahass±na½ yakkh±na½ adhipati. So “buddho uppanno”ti sutv± ±gantv± buddhappamukhassa bhikkhusaªghassa mah±d±na½ ad±si. Satth±pi na½ “an±gate buddho bhavissas²”ti by±k±si. Anomadassissa pana bhagavato candavat² n±ma nagara½ ahosi, yasav± n±ma r±j± pit±, yasodhar± n±ma m±t±, nisabho ca anomo ca dve aggas±vak±, varuºo n±mupaµµh±ko, sundar² ca suman± ca dve aggas±vik±, ajjunarukkho bodhi, aµµhapaºº±sahatthubbedha½ sar²ra½ ahosi, vassasatasahassa½ ±y³ti.
“Sobhitassa aparena, sambuddho dvipaduttamo;
anomadass² amitayaso, tejass² duratikkamo”ti.
Tassa aparabh±ge padumo n±ma satth± udap±di. Tass±pi tayo bh±vakasannip±t± ahesu½. Paµhamasannip±te koµisatasahassabhikkh³ ahesu½, dutiye t²ºi satasahass±ni, tatiye ag±make araññe mah±vanasaº¹av±s²na½ bhikkh³na½ dve satasahass±ni. Tad± tath±gate tasmi½ vanasaº¹e vasante bodhisatto s²ho hutv± satth±ra½ nirodhasam±patti½ sam±panna½ disv± pasannacitto vanditv± padakkhiºa½ katv± p²tisomanassaj±to tikkhattu½ s²han±da½ naditv± satt±ha½ buddh±rammaºap²ti½ avijahitv± p²tisukheneva gocar±ya apakkamitv± j²vitaparicc±ga½ katv± payirup±sam±no aµµh±si. Satth± satt±haccayena nirodh± vuµµhito s²ha½ oloketv± “bhikkhusaªghepi citta½ pas±detv± saªgha½ vandissat²ti bhikkhusaªgho ±gacchat³”ti cintesi. Bhikkh³ t±vadeva ±gami½su. S²ho saªghe citta½ pas±desi. Satth± tassa mana½ oloketv± “an±gate buddho bhavissas²”ti by±k±si. Padumassa pana bhagavato campaka½ n±ma nagara½ ahosi, asamo n±ma r±j± pit±, asam± n±ma dev² m±t±, s±lo ca upas±lo ca dve aggas±vak±, varuºo n±mupaµµh±ko, r±m± ca sur±m± ca dve aggas±vik±, soºarukkho n±ma bodhi, aµµhapaºº±sahatthubbedha½ sar²ra½ ahosi, ±yu vassasatasahassanti.