“Buddhassa vacana½ sutv±, mano nibb±yi t±vade;
sabbe ma½ upasaªkamma, pun±pi abhivandisu½.
“Sam±diyitv± buddhaguºa½, da¼ha½ katv±na m±nasa½;
d²paªkara½ namassitv±, ±san± vuµµhahi½ tad±”ti.
Atha bodhisatta½ ±san± vuµµhahanta½ sakaladasasahassacakkav±¼adevat± sannipatitv± dibbehi m±l±gandhehi p³jetv± vanditv± “ayya sumedhat±pasa, tay± ajja d²paªkaradasabalassa p±dam³le mahat² patthan± patthit±, s± te anantar±yena samijjhatu, m± te bhaya½ v± chambhitatta½ v± ahosi, sar²re appamattakopi rogo m± uppajji, khippa½ p±ramiyo p³retv± samm±sambodhi½ paµivijjha. Yath± pupph³pagaphal³pag± rukkh± samaye pupphanti ceva phalanti ca, tatheva tvampi samaya½ anatikkamitv± khippa½ sambodhimuttama½ phusass³”ti-±d²ni thutimaªgal±ni payirud±ha½su, eva½ payirud±hitv± attano attano devaµµh±nameva agama½su. Bodhisattopi devat±hi abhitthuto “aha½ dasa p±ramiyo p³retv± kappasatasahass±dhik±na½ catunna½ asaªkhyeyy±na½ matthake buddho bhaviss±m²”ti v²riya½ da¼ha½ katv± adhiµµh±ya nabha½ abbhuggantv± himavantameva agam±si. Tena vutta½–
“Dibba½ m±nusaka½ puppha½, dev± m±nusak± ubho;
samokiranti pupphehi, vuµµhahantassa ±san±.
“Vedayanti ca te sotthi½, dev± m±nusak± ubho;
mahanta½ patthita½ tuyha½, ta½ labhassu yathicchita½.
“Sabb²tiyo vivajjantu, soko rogo vinassatu;
m± te bhavantvantar±y±, phusa khippa½ bodhimuttama½.
“Yath±pi samaye patte, pupphanti pupphino dum±;
tatheva tva½ mah±v²ra, buddhañ±ºena pupphassu.
“Yath± ye keci sambuddh±, p³rayu½ dasa p±ram²;
tatheva tva½ mah±v²ra, p³raya dasa p±ram².
“Yath± ye keci sambuddh±, bodhimaº¹amhi bujjhare;
tatheva tva½ mah±v²ra, bujjhassu jinabodhiya½.
“Yath± ye keci sambuddh±, dhammacakka½ pavattayu½;
tatheva tva½ mah±v²ra, dhammacakka½ pavattaya.
“Puººam±ye yath± cando, parisuddho virocati;
tatheva tva½ puººamano, viroca dasasahassiya½.
“R±humutto yath± s³riyo, t±pena atirocati;
tatheva lok± muccitv±, viroca siriy± tuva½.
“Yath± y± k±ci nadiyo, osaranti mahodadhi½;
eva½ sadevak± lok±, osarantu tavantike.
“Tehi thutappasattho so, dasa dhamme sam±diya;
te dhamme parip³rento, pavana½ p±vis² tad±”ti.

Sumedhakath± niµµhit±.

Rammanagarav±sinopi kho nagara½ pavisitv± buddhappamukhassa bhikkhusaªghassa mah±d±na½ ada½su. Satth± tesa½ dhamma½ desetv± mah±jana½ saraº±d²su patiµµh±petv± rammanagaramh± nikkhamitv± tato uddhampi y±vat±yuka½ tiµµhanto sabba½ buddhakicca½ katv± anukkamena anup±dises±ya nibb±nadh±tuy± parinibb±yi. Tattha ya½ vattabba½, ta½ sabba½ buddhava½se vuttanayeneva veditabba½. Vuttañhi tattha–
“Tad± te bhojayitv±na, sasaªgha½ lokan±yaka½;
upagacchu½ saraºa½ tassa, d²paªkarassa satthuno.
“Saraº±gamane kañci, niveseti tath±gato;
kañci pañcasu s²lesu, s²le dasavidhe para½.
“Kassaci deti s±mañña½, caturo phalamuttame;
kassaci asame dhamme, deti so paµisambhid±.
“Kassaci varasam±pattiyo, aµµha deti nar±sabho;
tisso kassaci vijj±yo, cha¼abhiññ± pavecchati.
“Tena yogena janak±ya½, ovadati mah±muni;
tena vitth±rika½ ±si, lokan±thassa s±sana½.
“Mah±hanusabhakkhandho, d²paªkarasan±mako;
bah³ jane t±rayati, parimoceti duggati½.
“Bodhaneyya½ jana½ disv±, satasahassepi yojane;
khaºena upagantv±na, bodheti ta½ mah±muni.
“Paµham±bhisamaye buddho, koµisatamabodhayi;
dutiy±bhisamaye n±tho, navutikoµimabodhayi.
“Yad± ca devabhavanamhi, buddho dhammamadesayi;
navutikoµisahass±na½, tatiy±bhisamayo ahu.
“Sannip±t± tayo ±su½, d²paªkarassa satthuno;
koµisatasahass±na½, paµhamo ±si sam±gamo.
“Puna n±radak³µamhi, pavivekagate jine;
kh²º±sav± v²tamal±, sami½su satakoµiyo.
“Yamhi k±le mah±v²ro, sudassanasiluccaye;
navutikoµisahassehi, pav±resi mah±muni.
“Aha½ tena samayena, jaµilo uggat±pano;
antalikkhamhi caraºo, pañc±bhiññ±su p±rag³.
“Dasav²sasahass±na½ dhamm±bhisamayo ahu;
ekadvinna½ abhisamay±, gaºan±to asaªkhiy±.
“Vitth±rika½ b±hujañña½, iddha½ ph²ta½ ahu tad±;
d²paªkarassa bhagavato, s±sana½ suvisodhita½.
“Catt±ri satasahass±ni, cha¼abhiññ± mahiddhik±;
d²paªkara½ lokavidu½, pariv±renti sabbad±.
“Ye keci tena samayena, jahanti m±nusa½ bhava½;
apattam±nas± sekkh±, garahit± bhavanti te.
“Supupphita½ p±vacana½, arahantehi t±dihi;
kh²º±savehi vimalehi, upasobhati sadevake.
“Nagara½ rammavat² n±ma, sudevo n±ma khattiyo;
sumedh± n±ma janik±, d²paªkarassa satthuno.
“Sumaªgalo ca tisso ca, ahesu½ aggas±vak±;
s±gato n±mupaµµh±ko, d²paªkarassa satthuno.
“Nand± ceva sunand± ca, ahesu½ aggas±vik±;
bodhi tassa bhagavato, pipphal²ti pavuccati.
“As²tihatthamubbedho, d²paªkaro mah±muni;
sobhati d²parukkhova, s±lar±j±va phullito.
“Satasahassavass±ni, ±yu tassa mahesino;
t±vat± tiµµham±no so, t±resi janata½ bahu½.
“Jotayitv±na saddhamma½, sant±retv± mah±jana½;
jalitv± aggikhandhova, nibbuto so sas±vako.
“S± ca iddhi so ca yaso, t±ni ca p±desu cakkaratan±ni;
sabba½ tamantarahita½, nanu ritt± sabbasaªkh±r±”ti.
D²paªkarassa pana bhagavato aparabh±ge eka½ asaªkhyeyya½ atikkamitv± koº¹añño n±ma satth± udap±di. Tass±pi tayo s±vakasannip±t± ahesu½. Paµhamasannip±te koµisatasahassa½, dutiye koµisahassa½, tatiye navutikoµiyo. Tad± bodhisatto vijit±v² n±ma cakkavatt² hutv± koµisatasahassasaªkhassa buddhappamukhassa bhikkhusaªghassa mah±d±na½ ad±si. Satth± bodhisatta½ “buddho bhavissas²”ti by±karitv± dhamma½ desesi. So satthu dhammakatha½ sutv± rajja½ niyy±detv± pabbaji. So t²ºi piµak±ni uggahetv± aµµha sam±pattiyo pañca abhiññ±yo ca upp±detv± aparih²najjh±no brahmaloke nibbatti. Koº¹aññassa buddhassa pana rammavat² n±ma nagara½, sunando n±ma khattiyo pit±, suj±t± n±ma dev² m±t±, bhaddo ca subhaddo ca dve aggas±vak±, anuruddho n±mupaµµh±ko, tiss± ca upatiss± ca dve aggas±vik±, s±lakaly±º² bodhi, aµµh±s²tihatthubbedha½ sar²ra½, vassasatasahassa½ ±yuppam±ºa½ ahosi.
“D²paªkarassa aparena, koº¹añño n±ma n±yako;
anantatejo amitayaso, appameyyo dur±sado”ti.
Tassa aparabh±ge eka½ asaªkhyeyya½ atikkamitv± ekasmi½yeva kappe caturo buddh± nibbatti½su maªgalo, sumano, revato, sobhitoti. Maªgalassa bhagavato tayo sannip±t± ahesu½. Tesu paµhamasannip±te koµisatasahassa½ bhikkh³ ahesu½, dutiye koµisahassa½, tatiye navutikoµiyo. Vem±tikabh±t± kirassa ±nandakum±ro n±ma navutikoµisaªkh±ya paris±ya saddhi½ dhammassavanatth±ya satthu santika½ agam±si. Satth± tassa anupubbi½ katha½ kathesi, so saddhi½ paris±ya saha paµisambhid±hi arahatta½ p±puºi. Satth± tesa½ kulaputt±na½ pubbacarita½ olokento iddhimayapattac²varassa upanissaya½ disv± dakkhiºahattha½ pas±retv± “etha, bhikkhavo”ti ±ha. Sabbe taªkhaºaññeva iddhimayapattac²varadhar± saµµhivassamah±ther± viya ±kappasampann± hutv± satth±ra½ vanditv± pariv±rayi½su. Ayamassa tatiyo s±vakasannip±to ahosi.
Yath± pana aññesa½ buddh±na½ samant± as²tihatthappam±º±yeva sar²rappabh± ahosi, na eva½ tassa tassa pana bhagavato sar²rappabh± niccak±la½ dasasahassilokadh±tu½ pharitv± aµµh±si. Rukkhapathavipabbatasamudd±dayo antamaso ukkhalik±d²ni up±d±ya suvaººapaµµapariyonaddh± viya ahesu½. ¾yuppam±ºa½ panassa navutivassasahass±ni ahosi. Ettaka½ k±la½ candimas³riy±dayo attano pabh±ya virocitu½ n±sakkhi½su, rattindivaparicchedo na paññ±yittha. Div± s³riy±lokena viya satt± nicca½ buddh±lokeneva vicari½su, s±ya½ pupphitakusum±na½, p±to ravanakasakuº±d²nañca vasena loko rattindivapariccheda½ sallakkhesi.
Ki½ pana aññesa½ buddh±na½ ayam±nubh±vo natth²ti? No natthi. Tepi hi ±kaªkham±n± dasasahassi½ v± lokadh±tu½ tato v± bhiyyo ±bh±ya phareyyu½. Maªgalassa pana bhagavato pubbapatthan±vasena aññesa½ by±mappabh± viya sar²rappabh± niccak±lameva dasasahassilokadh±tu½ pharitv± aµµh±si. So kira bodhisattacariyak±le vessantarasadise attabh±ve µhito saputtad±ro vaªkapabbatasadise pabbate vasi. Atheko kharad±µhiko n±ma yakkho mah±purisassa d±najjh±sayata½ sutv± br±hmaºavaººena upasaªkamitv± mah±satta½ dve d±rake y±ci. Mah±satto “dad±mi br±hmaºassa puttake”ti haµµhapahaµµho udakapariyanta½ pathavi½ kampento dvepi d±rake ad±si. Yakkho caªkamanakoµiya½ ±lambanaphalaka½ niss±ya µhatv± passantasseva mah±sattassa m³lakal±pe viya dve d±rake kh±di. Mah±purisassa yakkha½ oloketv± mukhe vivaµamatte aggij±la½ viya lohitadh±ra½ uggiram±na½ tassa mukha½ disv±pi kesaggamattampi domanassa½ na uppajji. “Sudinna½ vata me d±nan”ti cintayato panassa sar²re mahanta½ p²tisomanassa udap±di. So “imassa me nissandena an±gate imin±va n²h±rena rasmiyo nikkhamant³”ti patthana½ ak±si. Tassa ta½ patthana½ niss±ya buddhabh³tassa sar²rato rasmiyo nikkhamitv± ettaka½ µh±na½ phari½su.
Aparampissa pubbacarita½ atthi. So kira bodhisattak±le ekassa buddhassa cetiya½ disv± “imassa buddhassa may± j²vita½ pariccajitu½ vaµµat²”ti daº¹ad²pik±veµhananiy±mena sakalasar²ra½ veµh±petv± ratanamattamaku¼a½ satasahassagghanika½ suvaººap±ti½ sappissa p³r±petv± tattha sahassavaµµiyo j±l±petv± ta½ s²sen±d±ya sakalasar²ra½ j±l±petv± cetiya½ padakkhiºa½ karonto sakalaratti½ v²tin±mesi. Eva½ y±va aruºuggaman± v±yamantass±pissa lomak³pamattampi usuma½ na gaºhi. Padumagabbha½ paviµµhak±lo viya ahosi. Dhammo hi n±mesa att±na½ rakkhanta½ rakkhati. Ten±ha bhagav±–
“Dhammo have rakkhati dhammac±ri½, dhammo suciººo sukham±vah±ti;
es±nisa½so dhamme suciººe, na duggati½ gacchati dhammac±r²”ti. (Therag±. 303; j±. 1.10.102; 1.15.385).
Imass±pi kammassa nissandena tassa bhagavato sar²robh±so dasasahassilokadh±tu½ pharitv± aµµh±si.