Sumedhakath±

Kappasatasahass±dhik±nañhi catunna½ asaªkhyeyy±na½ matthake dasahi saddehi avivitta½ “amaravat²”ti ca “amaran”ti ca laddhan±ma½ nagara½ ahosi, ya½ sandh±ya buddhava½se vutta½–
“Kappe ca satasahasse, caturo ca asaªkhiye;
amara½ n±ma nagara½, dassaneyya½ manorama½;
dasahi saddehi avivitta½, annap±nasam±yutan”ti.
Tattha dasahi saddehi avivittanti hatthisaddena, assasaddena, rathasaddena, bherisaddena, mudiªgasaddena, v²º±saddena, sammasaddena, t±¼asaddena, saªkhasaddena “asn±tha, pivatha, kh±dath±”ti dasamena sadden±ti imehi dasahi saddehi avivitta½ ahosi. Tesa½ pana sadd±na½ ekadesameva gahetv±–
“Hatthisadda½ assasadda½, bherisaªkharath±ni ca;
kh±datha pivatha ceva, annap±nena ghositan”ti.–

Buddhava½se ima½ g±tha½ vatv±–

“Nagara½ sabbaªgasampanna½, sabbakammamup±gata½;
sattaratanasampanna½, n±n±janasam±kula½;
samiddha½ devanagara½va, ±v±sa½ puññakammina½.
“Nagare amaravatiy±, sumedho n±ma br±hmaºo;
anekakoµisannicayo, pah³tadhanadhaññav±.
“Ajjh±yako mantadharo, tiººa½ ved±na p±rag³;
lakkhaºe itih±se ca, sadhamme p±rami½ gato”ti.– Vutta½.
Athekadivasa½ so sumedhapaº¹ito uparip±s±davaratale rahogato hutv± pallaªka½ ±bhujitv± nisinno cintesi– “punabbhave, paº¹ita, paµisandhiggahaºa½ n±ma dukkha½, tath± nibbattanibbattaµµh±ne sar²rabhedana½, ahañca j±tidhammo jar±dhammo by±dhidhammo maraºadhammo, eva½bh³tena may± aj±ti½ ajara½ aby±dhi½ adukkha½ sukha½ s²tala½ amatamah±nibb±na½ pariyesitu½ vaµµati, avassa½ bhavato muccitv± nibb±nag±min± ekena maggena bhavitabban”ti. Tena vutta½–
“Rahogato nis²ditv±, eva½ cintesaha½ tad±;
dukkho punabbhavo n±ma, sar²rassa ca bhedana½.
“J±tidhammo jar±dhammo, by±dhidhammo saha½ tad±;
ajara½ amata½ khema½, pariyesiss±mi nibbuti½.
“Ya½n³nima½ p³tik±ya½, n±n±kuºapap³rita½;
cha¹¹ayitv±na gaccheyya½, anapekkho anatthiko.
“Atthi hehiti so maggo, na so sakk± na hetuye;
pariyesiss±mi ta½ magga½, bhavato parimuttiy±”ti.
Tato uttaripi eva½ cintesi– yath± hi loke dukkhassa paµipakkhabh³ta½ sukha½ n±ma atthi, eva½ bhave sati tappaµipakkhena vibhaven±pi bhavitabba½. Yath± ca uºhe sati tassa v³pasamabh³ta½ s²tampi atthi, eva½ r±g±d²na½ agg²na½ v³pasamena nibb±nen±pi bhavitabba½. Yath± ca p±passa l±makassa dhammassa paµipakkhabh³to kaly±ºo anavajjadhammopi atthiyeva, evameva p±pik±ya j±tiy± sati sabbaj±tikkhepanato aj±tisaªkh±tena nibb±nen±pi bhavitabbamev±ti. Tena vutta½–
“Yath±pi dukkhe vijjante, sukha½ n±mapi vijjati;
eva½ bhave vijjam±ne, vibhavopi icchitabbako.
“Yath±pi uºhe vijjante, apara½ vijjati s²tala½;
eva½ tividhaggi vijjante, nibb±na½ icchitabbaka½.
“Yath±pi p±pe vijjante, kaly±ºamapi vijjati;
evameva j±ti vijjante, aj±tipicchitabbakan”ti.
Aparampi cintesi– yath± n±ma g³thar±simhi nimuggena purisena d³rato pañcavaººapadumasañchanna½ mah±ta¼±ka½ disv± “katarena nu kho maggena ettha gantabban”ti ta½ ta¼±ka½ gavesitu½ yutta½. Ya½ tassa agavesana½, na so ta¼±kassa doso. Evameva kilesamaladhovane amatamah±nibb±nata¼±ke vijjante tassa agavesana½ na amatanibb±namah±ta¼±kassa doso. Yath± ca corehi sampariv±rito puriso pal±yanamagge vijjam±nepi sace na pal±yati, na so maggassa doso, purisasseva doso. Evameva kilesehi pariv±retv± gahitassa purisassa vijjam±neyeva nibb±nag±mimhi sive magge maggassa agavesana½ n±ma na maggassa doso, puggalasseva doso. Yath± ca by±dhip²¼ito puriso vijjam±ne by±dhitikicchake vejje sace ta½ vejja½ gavesitv± by±dhi½ na tikicch±peti, na so vejjassa doso, purisasseva doso. Evameva yo kilesaby±dhip²¼ito puriso kilesav³pasamamaggakovida½ vijjam±nameva ±cariya½ na gavesati, tasseva doso, na kilesavin±sakassa ±cariyass±ti. Tena vutta½–
“Yath± g³thagato puriso, ta¼±ka½ disv±na p³rita½;
na gavesati ta½ ta¼±ka½, na doso ta¼±kassa so.
“Eva½ kilesamaladhove, vijjante amatanta¼e;
na gavesati ta½ ta¼±ka½, na doso amatanta¼e.
“Yath± ar²hi pariruddho, vijjante gamanampathe;
na pal±yati so puriso, na doso añjasassa so.
“Eva½ kilesapariruddho, vijjam±ne sive pathe;
na gavesati ta½ magga½, na doso sivamañjase.
“Yath±pi by±dhito puriso, vijjam±ne tikicchake;
na tikicch±peti ta½ by±dhi½, na doso so tikicchake.
“Eva½ kilesaby±dh²hi, dukkhito parip²¼ito;
na gavesati ta½ ±cariya½, na doso so vin±yake”ti.
Aparampi cintesi– yath± maº¹anaj±tiko puriso kaºµhe ±satta½ kuºapa½ cha¹¹etv± sukh² gacchati, eva½ may±pi ima½ p³tik±ya½ cha¹¹etv± anapekkhena nibb±nanagara½ pavisitabba½. Yath± ca naran±riyo ukk±rabh³miya½ ucc±rapass±va½ katv± na ta½ ucchaªgena v± ±d±ya dasantena v± veµhetv± gacchanti, jiguccham±n± pana anapekkh±va cha¹¹etv± gacchanti, eva½ may±pi ima½ p³tik±ya½ anapekkhena cha¹¹etv± amata½ nibb±nanagara½ pavisitu½ vaµµati. Yath± ca n±vik± n±ma jajjara½ n±va½ anapekkh± cha¹¹etv± gacchanti, eva½ ahampi ima½ navahi vaºamukhehi paggharanta½ k±ya½ cha¹¹etv± anapekkho nibb±napura½ pavisiss±mi. Yath± ca puriso n±n±ratan±ni ±d±ya corehi saddhi½ magga½ gacchanto attano ratanan±sabhayena te cha¹¹etv± khema½ magga½ gaºh±ti, eva½ ayampi karajak±yo ratanavilopakacorasadiso. Sac±ha½ ettha taºha½ kariss±mi, ariyamaggakusaladhammaratana½ me nassissati. Tasm± may± ima½ corasadisa½ k±ya½ cha¹¹etv± nibb±nanagara½ pavisitu½ vaµµat²ti. Tena vutta½–
“Yath±pi kuºapa½ puriso, kaºµhe baddha½ jigucchiya;
mocayitv±na gaccheyya, sukh² ser² saya½vas².
“Tathevima½ p³tik±ya½, n±n±kuºapasañcaya½;
cha¹¹ayitv±na gaccheyya½, anapekkho anatthiko.
“Yath± ucc±raµµh±namhi, kar²sa½ naran±riyo;
cha¹¹ayitv±na gacchanti, anapekkh± anatthik±.
“Evamev±ha½ ima½ k±ya½, n±n±kuºapap³rita½;
cha¹¹ayitv±na gacchissa½, vacca½ katv± yath± kuµi½.
“Yath±pi jajjara½ n±va½, palugga½ udag±hini½;
s±m² cha¹¹etv± gacchanti, anapekkh± anatthik±.
“Evamev±ha½ ima½ k±ya½, navacchidda½ dhuvassava½;
cha¹¹ayitv±na gacchissa½, jiººan±va½va s±mik±.
“Yath±pi puriso corehi, gacchanto bhaº¹am±diya;
bhaº¹acchedabhaya½ disv±, cha¹¹ayitv±na gacchati.
“Evameva aya½ k±yo, mah±corasamo viya;
pah±yima½ gamiss±mi, kusalacchedan±bhay±”ti.
Eva½ sumedhapaº¹ito n±n±vidh±hi upam±hi ima½ nekkhamm³pasa½hita½ attha½ cintetv± sakanivesane aparimita½ bhogakkhandha½ heµµh± vuttanayena kapaºaddhik±d²na½ vissajjetv± mah±d±na½ datv± vatthuk±me ca kilesak±me ca pah±ya amaranagarato nikkhamitv± ekakova himavante dhammika½ n±ma pabbata½ niss±ya assama½ katv± tattha paººas±lañca caªkamañca m±petv± pañcahi n²varaºadosehi vivajjita½ “eva½ sam±hite citte”ti-±din± nayena vuttehi aµµhahi k±raºaguºehi samupeta½ abhiññ±saªkh±ta½ bala½ ±haritu½ tasmi½ assamapade navadosasamann±gata½ s±µaka½ pajahitv± dv±dasaguºasamann±gata½ v±kac²ra½ niv±setv± isipabbajja½ pabbaji. Eva½ pabbajito aµµhadosasam±kiººa½ ta½ paººas±la½ pah±ya dasaguºasamann±gata½ rukkham³la½ upagantv± sabba½ dhaññavikati½ pah±ya pavattaphalabhojano hutv± nisajjaµµh±nacaªkamanavaseneva padh±na½ padahanto satt±habbhantareyeva aµµhanna½ sam±patt²na½ pañcannañca abhiññ±na½ l±bh² ahosi. Eva½ ta½ yath±patthita½ abhiññ±bala½ p±puºi. Tena vutta½–
“Ev±ha½ cintayitv±na, nekakoµisata½ dhana½;
n±th±n±th±na½ datv±na, himavantamup±gami½.
“Himavantass±vid³re dhammiko n±ma pabbato;
assamo sukato mayha½, paººas±l± sum±pit±.
“Caªkama½ tattha m±pesi½, pañcadosavivajjita½;
aµµhaguºasamupeta½, abhiññ±balam±hari½.
“S±µaka½ pajahi½ tattha, navadosamup±gata½;
v±kac²ra½ niv±sesi½, dv±dasaguºamup±gata½.
“Aµµhadosasam±kiººa½, pajahi½ paººas±laka½;
up±gami½ rukkham³la½, guºe dasahup±gata½.
“V±pita½ ropita½ dhañña½, pajahi½ niravasesato;
anekaguºasampanna½, pavattaphalam±diyi½.
“Tatthappadh±na½ padahi½, nisajjaµµh±nacaªkame;
abbhantaramhi satt±he, abhiññ±balap±puºin”ti.
Tattha “assamo sukato mayha½, paººas±l± sum±pit±”ti im±ya p±¼iy± sumedhapaº¹itena assamapaººas±l±caªkam± sahatth± m±pit± viya vutt±. Aya½ panettha attho– mah±satta½ “himavanta½ ajjhog±hetv± ajja dhammika½ pabbata½ pavisiss±m²”ti nikkhanta½ disv± sakko dev±namindo vissakammadevaputta½ ±mantesi– “t±ta, aya½ sumedhapaº¹ito pabbajiss±m²ti nikkhanto, etassa vasanaµµh±na½ m±peh²”ti. So tassa vacana½ sampaµicchitv± ramaº²ya½ assama½, sugutta½ paººas±la½, manorama½ caªkamañca m±pesi. Bhagav± pana tad± attano puññ±nubh±vena nipphanna½ ta½ assamapada½ sandh±ya s±riputta, tasmi½ dhammikapabbate–
“Assamo sukato mayha½, paººas±l± sum±pit±;
caªkama½ tattha m±pesi½, pañcadosavivajjitan”ti.–

¾ha Tattha sukato mayhanti sukato may±. Paººas±l± sum±pit±ti paººacchadanas±l±pi me sum±pit± ahosi.

Pañcadosavivajjitanti pañcime caªkamados± n±ma– thaddhavisamat±, antorukkhat±, gahanacchannat±, atisamb±dhat±, ativis±lat±ti. Thaddhavisamabh³mibh±gasmiñhi caªkame caªkamantassa p±d± rujjanti, phoµ± uµµhahanti, citta½ ekagga½ na labhati, kammaµµh±na½ vipajjati. Mudusamatale pana ph±suvih±ra½ ±gamma kammaµµh±na½ sampajjati. Tasm± thaddhavisamabh³mibh±gat± eko dosoti veditabbo. Caªkamassa anto v± majjhe v± koµiya½ v± rukkhe sati pam±dam±gamma caªkamantassa nal±µa½ v± s²sa½ v± paµihaññat²ti antorukkhat± dutiyo doso. Tiºalat±digahanacchanne caªkame caªkamanto andhak±ravel±ya½ urag±dike p±ºe akkamitv± v± m±reti, tehi v± daµµho dukkha½ ±pajjat²ti gahanacchannat± tatiyo doso. Atisamb±dhe caªkame vitth±rato ratanike v± a¹¹haratanike v± caªkamantassa paricchede pakkhalitv± nakh±pi aªguliyopi bhijjant²ti atisamb±dhat± catuttho doso. Ativis±le caªkame caªkamantassa citta½ vidh±vati, ekaggata½ na labhat²ti ativis±lat± pañcamo doso. Puthulato pana diya¹¹haratana½ dv²su passesu ratanamatta-anucaªkama½ d²ghato saµµhihattha½ mudutala½ samavippakiººav±luka½ caªkama½ vaµµati cetiyagirimhi d²pappas±dakamahindattherassa caªkamana½ viya, t±disa½ ta½ ahosi. Ten±ha “caªkama½ tattha m±pesi½, pañcadosavivajjitan”ti.