“Vipassissa aparena, sambuddho dvipaduttamo;
sikhivhayo n±ma jino, asamo appaµipuggalo”ti.
Tassa aparabh±ge vessabh³ n±ma satth± udap±di. Tass±pi tayo s±vakasannip±t± ahesu½. Paµhamasannip±te as²ti bhikkhusahass±ni ahesu½, dutiye sattati, tatiye saµµhi. Tad± bodhisatto sudassano n±ma r±j± hutv± buddhappamukhassa bhikkhusaªghassa sac²vara½ mah±d±na½ datv± tassa santike pabbajitv± ±c±raguºasampanno buddharatane citt²k±rap²tibahulo ahosi. Sopi na½ bhagav± “ito ekati½sakappe buddho bhavissas²”ti by±k±si. Tassa pana bhagavato anoma½ n±ma nagara½ ahosi, suppat²to n±ma r±j± pit±, yasavat² n±ma m±t± soºo ca uttaro ca dve aggas±vak±, upasanto n±mupaµµh±ko, d±m± ca sam±l± ca dve aggas±vik±, s±larukkho bodhi, sar²ra½ saµµhihatthubbedha½ ahosi, saµµhi vassasahass±ni ±y³ti.
“Tattheva maº¹akappamhi, asamo appaµipuggalo;
vessabh³ n±ma n±mena, loke uppajji so jino”ti.
Tassa aparabh±ge imasmi½ kappe catt±ro buddh± nibbatt± kakusandho, koº±gamano, kassapo, amh±ka½ bhagav±ti. Kakusandhassa bhagavato ekova s±vakasannip±to, tattha catt±l²sa bhikkhusahass±ni ahesu½. Tad± bodhisatto khemo n±ma r±j± hutv± buddhappamukhassa bhikkhusaªghassa sapattac²vara½ mah±d±nañceva añjan±dibhesajj±ni ca datv± satthu dhammadesana½ sutv± pabbaji. Sopi na½ satth± by±k±si. Kakusandhassa pana bhagavato khema½ n±ma nagara½ ahosi, aggidatto n±ma br±hmaºo pit±, vis±kh± n±ma br±hmaº² m±t±, vidhuro ca sañj²vo ca dve aggas±vak±, buddhijo n±mupaµµh±ko, s±m± ca campak± ca dve aggas±vik± mah±sir²sarukkho bodhi, sar²ra½ catt±l²sahatthubbedha½ ahosi, catt±l²sa vassasahass±ni ±y³ti.
“Vessabhussa aparena, sambuddho dvipaduttamo;
kakusandho n±ma n±mena, appameyyo dur±sado”ti.
Tassa aparabh±ge koº±gamano n±ma satth± udap±di. Tass±pi eko s±vakasannip±to, tattha ti½sa bhikkhusahass±ni ahesu½. Tad± bodhisatto pabbato n±ma r±j± hutv± amaccagaºaparivuto satthu santika½ gantv± dhammadesana½ sutv± buddhappamukha½ bhikkhusaªgha½ nimantetv± mah±d±na½ pavattetv± paµµuººac²napaµµakoseyyakambaladuk³l±ni ceva suvaººap±dukañca datv± satthu santike pabbaji. Sopi na½ by±k±si. Tassa bhagavato sobhavat² n±ma nagara½ ahosi, yaññadatto n±ma br±hmaºo pit±, uttar± n±ma br±hmaº² m±t±, bhiyyaso ca uttaro ca dve aggas±vak±, sotthijo n±mupaµµh±ko, samudd± ca uttar± ca dve aggas±vik±, udumbararukkho bodhi, sar²ra½ ti½sahatthubbedha½ ahosi, ti½sa vassasahass±ni ±y³ti.
“Kakusandhassa aparena, sambuddho dvipaduttamo;
koº±gamano n±ma jino, lokajeµµho nar±sabho”ti.
Tassa aparabh±ge kassapo n±ma satth± udap±di. Tass±pi eko s±vakasannip±to, tattha v²sati bhikkhusahass±ni ahesu½. Tad± bodhisatto jotip±lo n±ma m±ºavo hutv± tiººa½ ved±na½ p±rag³ bh³miyañca antalikkhe ca p±kaµo ghaµ²k±rassa kumbhak±rassa mitto ahosi. So tena saddhi½ satth±ra½ upasaªkamitv± dhammakatha½ sutv± pabbajitv± ±raddhav²riyo t²ºi piµak±ni uggahetv± vatt±vattasampattiy± buddhassa s±sana½ sobhesi. Sopi na½ by±k±si. Tassa bhagavato j±tanagara½ b±r±ºas² n±ma ahosi, brahmadatto n±ma br±hmaºo pit±, dhanavat² n±ma br±hmaº² m±t±, tisso ca bh±radv±jo ca dve aggas±vak±, sabbamitto n±mupaµµh±ko, anu¼± ca uruve¼± ca dve aggas±vik±, nigrodharukkho bodhi, sar²ra½ v²satihatthubbedha½ ahosi, v²sati vassasahass±ni ±y³ti.
“Koº±gamanassa aparena, sambuddho dvipaduttamo;
kassapo n±ma gottena, dhammar±j± pabhaªkaro”ti.
Yasmi½ pana kappe d²paªkaro dasabalo udap±di, tasmi½ aññepi tayo buddh± ahesu½. Tesa½ santik± bodhisattassa by±karaºa½ natthi, tasm± te idha na dassit±. Aµµhakath±ya½ pana tamh± kapp± paµµh±ya sabbepi buddhe dassetu½ ida½ vutta½–
“Taºhaªkaro medhaªkaro, athopi saraºaªkaro;
d²paªkaro ca sambuddho, koº¹añño dvipaduttamo.
“Maªgalo ca sumano ca, revato sobhito muni;
anomadass² padumo, n±rado padumuttaro.
“Sumedho ca suj±to ca, piyadass² mah±yaso;
atthadass² dhammadass², siddhattho lokan±yako.
“Tisso phusso ca sambuddho, vipass² sikhi vessabh³;
kakusandho koº±gamano, kassapo c±ti n±yako.
“Ete ahesu½ sambuddh±, v²tar±g± sam±hit±;
satara½s²va uppann±, mah±tamavinodan±;
jalitv± aggikhandh±va, nibbut± te sas±vak±”ti.
Tattha amh±ka½ bodhisatto d²paªkar±d²na½ catuv²satiy± buddh±na½ santike adhik±ra½ karonto kappasatasahass±dhik±ni catt±ri asaªkhyeyy±ni ±gato. Kassapassa pana bhagavato orabh±ge µhapetv± ima½ samm±sambuddha½ añño buddho n±ma natthi. Iti d²paªkar±d²na½ catuv²satiy± buddh±na½ santike laddhaby±karaºo pana bodhisatto yenena–
“Manussatta½ liªgasampatti, hetu satth±radassana½;
pabbajj± guºasampatti, adhik±ro ca chandat±;
aµµhadhammasamodh±n±, abhin²h±ro samijjhat²”ti. (Bu. va½. 2.59)–
Ime aµµha dhamme samodh±netv± d²paªkarap±dam³le kat±bhin²h±rena “handa buddhakare dhamme, vicin±mi ito cito”ti uss±ha½ katv± “vicinanto tad±dakkhi½, paµhama½ d±nap±ramin”ti d±nap±ramit±dayo buddhak±rakadhamm± diµµh±, te p³rentoyeva y±va vessantarattabh±v± ±gami. ¾gacchanto ca ye te kat±bhin²h±r±na½ bodhisatt±na½ ±nisa½s± sa½vaººit±–
“Eva½ sabbaªgasampann±, bodhiy± niyat± nar±;
sa½sara½ d²ghamaddh±na½, kappakoµisatehipi.
“Av²cimhi nuppajjanti, tath± lokantaresu ca;
nijjh±mataºh± khuppip±s±, na honti k±lakañjak±.
“Na honti khuddak± p±º±, uppajjant±pi duggati½;
j±yam±n± manussesu, jaccandh± na bhavanti te.
“Sotavekallat± natthi, na bhavanti m³gapakkhik±;
itthibh±va½ na gacchanti, ubhatobyañjanapaº¹ak±.
“Na bhavanti pariy±pann±, bodhiy± niyat± nar±;
mutt± ±nantarikehi, sabbattha suddhagocar±.
“Micch±diµµhi½ na sevanti, kammakiriyadassan±;
vasam±n±pi saggesu, asañña½ n³papajjare.
“Suddh±v±sesu devesu, hetu n±ma na vijjati;
nekkhammaninn± sappuris±, visa½yutt± bhav±bhave;
caranti lokatthacariy±yo, p³renti sabbap±ram²”ti.
Te ±nisa½se adhigantv±va ±gato. P±ramiyo p³rentassa cassa akittibr±hmaºak±le saªkhabr±hmaºak±le dhanañcayar±jak±le mah±sudassanak±le mah±govindak±le nimimah±r±jak±le candakum±rak±le visayhaseµµhik±le sivir±jak±le vessantarak±leti d±nap±ramit±ya p³ritattabh±v±na½ parim±ºa½ n±ma natthi. Ekantena panassa sasapaº¹itaj±take–
“Bhikkh±ya upagata½ disv±, sakatt±na½ pariccaji½;
d±nena me samo natthi, es± me d±nap±ram²”ti. (Cariy±. 1.tassud±na½)–
Eva½ attaparicc±ga½ karontassa d±nap±ramit± paramatthap±ram² n±ma j±t±. Tath± s²lavar±jak±le campeyyan±gar±jak±le bh³ridattan±gar±jak±le chaddantan±gar±jak±le jayaddisar±japuttak±le al²nasattukum±rak±leti s²lap±ramit±ya p³ritattabh±v±na½ parim±ºa½ n±ma natthi. Ekantena panassa saªkhap±laj±take–
“S³lehi vijjhiyantopi, koµµiyantopi sattihi;
bhojaputte na kupp±mi, es± me s²lap±ram²”ti. (Cariy±. 2.91)–
Eva½ attaparicc±ga½ karontassa s²lap±ramit± paramatthap±ram² n±ma j±t±. Tath± somanassakum±rak±le, hatthip±lakum±rak±le, ayogharapaº¹itak±leti mah±rajja½ pah±ya nekkhammap±ramit±ya p³ritattabh±v±na½ parim±ºa½ n±ma natthi. Ekantena panassa c³¼asutasomaj±take–
“Mah±rajja½ hatthagata½, khe¼apiº¹a½va cha¹¹ayi½;
cajato na hoti lagga½, es± me nekkhammap±ram²”ti.–
Eva½ nissaªgat±ya rajja½ cha¹¹etv± nikkhamantassa nekkhammap±ramit± paramatthap±ram² n±ma j±t±. Tath± vidhurapaº¹itak±le, mah±govindapaº¹itak±le, kudd±lapaº¹itak±le, arakapaº¹itak±le, bodhiparibb±jakak±le, mahosadhapaº¹itak±leti, paññ±p±ramit±ya p³ritattabh±v±na½ parim±ºa½ n±ma natthi. Ekantena panassa sattubhastaj±take senakapaº¹itak±le–
“Paññ±ya vicinantoha½, br±hmaºa½ mocayi½ dukh±;
paññ±ya me samo natthi, es± me paññ±p±ram²”ti.–
Antobhastagata½ sappa½ dassentassa paññ±p±ramit± paramatthap±ram² n±ma j±t±. Tath± v²riyap±ramit±d²nampi p³ritattabh±v±na½ parim±ºa½ n±ma natthi. Ekantena panassa mah±janakaj±take–
“At²radass² jalamajjhe, hat± sabbeva m±nus±;
cittassa aññath± natthi, es± me v²riyap±ram²”ti.–
Eva½ mah±samudda½ tarantassa pavatt± v²riyap±ramit± paramatthap±ram² n±ma j±t±. Khantiv±dij±take–
“Acetana½va koµµente, tiºhena pharasun± mama½;
k±sir±je na kupp±mi, es± me khantip±ram²”ti.–
Eva½ acetanabh±vena viya mah±dukkha½ adhiv±sentassa khantip±ramit± paramatthap±ram² n±ma j±t±. Mah±sutasomaj±take–
“Saccav±ca½ anurakkhanto, cajitv± mama j²vita½;
mocesi½ ekasata½ khattiye, es± me saccap±ram²”ti.–
Eva½ j²vita½ cajitv± saccamanurakkhantassa saccap±ramit± paramatthap±ram² n±ma j±t±. M³gapakkhaj±take–
“M±t± pit± na me dess±, napi me dessa½ mah±yasa½;
sabbaññuta½ piya½ mayha½, tasm± vatamadhiµµhahin”ti. (Cariy±. 3.6 thoka½ visadisa½)–
Eva½ j²vitampi cajitv± vata½ adhiµµhahantassa adhiµµh±nap±ramit± paramatthap±ram² n±ma j±t±. Ekar±jaj±take–
“Na ma½ koci uttasati, napiha½ bh±y±mi kassaci;
mett±balenupatthaddho, ram±mi pavane tad±”ti. (Cariy±. 3.113)–
Eva½ j²vitampi anoloketv± mett±yantassa mett±p±ramit± paramatthap±ram² n±ma j±t±. Lomaha½saj±take–
“Sus±ne seyya½ kappemi, chavaµµhika½ upadh±yaha½;
g±maº¹al± up±gantv±, r³pa½ dassentinappakan”ti. (Cariy±. 3.119)–
Eva½ g±mad±rakesu niµµhubhan±d²hi ceva m±l±gandh³pah±r±d²hi ca sukhadukkha½ upp±dentesupi upekkha½ anativattantassa upekkh±p±ramit± paramatthap±ram² n±ma j±t±. Ayamettha saªkhepo, vitth±rato panesa attho cariy±piµakato gahetabbo. Eva½ p±ramiyo p³retv± vessantarattabh±ve µhito–
“Acetan±ya½ pathav², aviññ±ya sukha½ dukha½;
s±pi d±nabal± mayha½, sattakkhattu½ pakampath±”ti. (Cariy±. 1.124)–
Eva½ mah±pathavikampan±d²ni mah±puññ±ni katv± ±yupariyos±ne tato cuto tusitabhavane nibbatti. Iti d²paªkarap±dam³lato paµµh±ya y±va aya½ tusitapure nibbatti, ettaka½ µh±na½ d³renid±na½ n±m±ti veditabba½.
D³renid±nakath± niµµhit±.