Santikenid±nakath±

Ud±na½ ud±netv± nisinnassa bhagavato etadahosi– “aha½ kappasatasahass±dhik±ni catt±ri asaªkhyeyy±ni imassa pallaªkassa k±raº± sandh±vi½, aya½ me pallaªko vijayapallaªko maªgalapallaªko, ettha me nisinnassa y±va saªkappo na paripuººo, na t±va ito vuµµhahiss±m²”ti anekakoµisatasahassasaªkh± sam±pattiyo sam±pajjanto satt±ha½ tattheva nis²di. Ya½ sandh±ya vutta½– “atha kho bhagav± satt±ha½ ekapallaªkena nis²di vimuttisukhapaµisa½ved²”ti (mah±va. 1).
Athekacc±na½ devat±na½– “ajj±pi t±va n³na siddhatthassa kattabbakicca½ atthi. Pallaªkasmiñhi ±laya½ na vijahat²”ti parivitakko udap±di. Atha satth± devat±na½ vitakka½ ñatv± t±sa½ vitakk³pasamanattha½ veh±sa½ abbhuggantv± yamakap±µih±riya½ dassesi. Eva½ imin± p±µih±riyena devat±na½ vitakka½ v³pasametv± pallaªkato ²saka½ p±c²nanissite uttaradis±bh±ge µhatv±– “imasmi½ vata me pallaªke sabbaññutaññ±ºa½ paµividdhan”ti catt±ri asaªkhyeyy±ni kappasatasahassañca p³rit±na½ p±ram²na½ phal±dhigamanaµµh±na½ pallaªkañca bodhirukkhañca animisehi akkh²hi olokayam±no satt±ha½ v²tin±mesi, ta½ µh±na½ animisacetiya½ n±ma j±ta½.
Atha pallaªkassa ca µhitaµµh±nassa ca antar± caªkama½ m±petv± puratthimapacchimato ±yate ratanacaªkame caªkamanto satt±ha½ v²tin±mesi, ta½ µh±na½ ratanacaªkamacetiya½ n±ma j±ta½.
Catutthe pana satt±he bodhito pacchimuttaradis±bh±ge devat± ratanaghara½ m±payi½su. Tattha pallaªkena nis²ditv± abhidhammapiµaka½ vicinanto satt±ha½ v²tin±mesi, ta½ pana µh±na½ ratanagharacetiya½ n±ma j±ta½.
Eva½ bhagav± bodhisam²peyeva catt±ri satt±h±ni v²tin±metv± pañcame satt±he bodhirukkham³l± yena ajap±lanigrodho tenupasaªkami. Tatr±pi dhamma½ vicinanto vimuttisukhañca paµisa½vedento nis²di.
Satth± tattha satt±ha½ v²tin±metv± mucalindam³la½ agam±si. Tattha satt±havaddalik±ya uppann±ya s²t±dipaµib±hanattha½ mucalindena n±gar±jena sattakkhattu½ bhogehi parikkhitto asamb±dh±ya gandhakuµiy± viharanto viya vimuttisukha½ paµisa½vediyam±no tattha satt±ha½ v²tin±metv± r±j±yatanam³la½ upasaªkami. Tatthapi vimuttisukha½ paµisa½vediyam±nova satt±ha½ nis²di. Ett±vat± satta satt±h±ni paripuºº±ni. Etthantare bhagavato neva mukhadhovana½ na sar²rapaµijaggana½ n±h±rakicca½ ahosi, phalasukheneva v²tivattesi. Atha sattasatt±hamatthake ek³napaññ±satime divase sakkena dev±namindena upan²tena n±galat±dantakaµµhena ca anotattadahodakena ca mukha½ dhovitv± tattheva r±j±yatanam³le nis²di.
Tasmi½ samaye tapussabhallik± n±ma dve v±ºij± ñ±tis±lohit±ya devat±ya satthu ±h±rad±ne uss±hit± manthañca madhupiº¹ikañca ±d±ya– “paµiggaºh±tu bhagav± ima½ ±h±ra½ anukampa½ up±d±y±”ti satth±ra½ upasaªkamitv± aµµha½su. Bhagav± p±y±sapaµiggahaºadivaseyeva devadattiyassa pattassa antarahitatt±– “na kho tath±gat± hatthesu ±h±ra½ paµiggaºhanti, kimhi nu kho aha½ ima½ paµiggaºheyyan”ti cintesi. Athassa bhagavato ajjh±saya½ viditv± cat³hi dis±hi catt±ro mah±r±j±no indan²lamaºimaye catt±ro patte upan±mesu½. Bhagav± te paµikkhipi. Puna muggavaººe sil±maye catt±ro patte upan±mesu½. Bhagav± tesa½ catunnampi devaputt±na½ anukampa½ up±d±ya paµiggahetv± ek²bh±va½ upanetv± tasmi½ paccagghe selamaye patte ±h±ra½ paµiggahetv± paribhuñjitv± anumodanamak±si. Te dve bh±taro v±ºij± buddhañca dhammañca saraºa½ gantv± dvev±cik± up±sak± ahesu½.
Atha satth± puna ajap±lanigrodhameva gantv± nigrodham³le nis²di. Athassa tattha nisinnamattasseva adhigatassa dhammassa gambh²rata½ paccavekkhantassa sabbabuddh±na½ ±ciººo– “adhigato kho my±ya½ dhammo”ti-±din± (d². ni. 2.64; ma. ni. 1.281; 2.337; sa½. ni. 1.172; mah±va. 7) paresa½ dhamma½ adesetuk±mat±k±rappatto parivitakko udap±di. Atha brahm± sahampati “nassati vata bho loko, vinassati vata bho loko”ti (d². ni. 2.66; ma. ni. 1.282; 2.338; sa½. ni. 1.172; mah±va. 8) dasasu cakkav±¼asahassesu sakkasuy±masantusitanimm±naratiparanimmitavasavattimah±brahm±no ca gahetv± satthu santika½ ±gantv±– “desetu, bhante, bhagav± dhamman”ti-±din± (d². ni. 2.66; ma. ni. 1.282; 2.338; sa½. ni. 1.172; mah±va. 8) nayena dhammadesana½ ±y±ci.
Atha satth± tassa paµiñña½ datv±– “kassa nu kho aha½ paµhama½ dhamma½ deseyyan”ti cintento ±¼±rudak±na½ k±laªkatabh±va½ ñatv±– “bah³pak±r± kho me pañcavaggiy± bhikkh³”ti pañcavaggiye ±rabbha manasik±ra½ katv±– “kaha½ nu kho te etarahi viharant²”ti ±vajjento– “b±r±ºasiya½ isipatane migad±ye”ti ñatv±– “tattha gantv± dhammacakka½ pavattess±m²”ti katip±ha½ bodhimaº¹as±manteyeva piº¹±ya caranto viharitv± ±s±¼hipuººamiya½ b±r±ºasi½ gamiss±m²”ti pattac²varam±d±ya aµµh±rasayojanamagga½ paµipajji. Antar±magge haµµhatupaga½ upaka½ n±ma ±j²vaka½ disv± tassa attano buddhabh±va½ ±cikkhitv± ta½divasa½yeva s±yanhasamaye isipatana½ agam±si.
Pañcavaggiy± pana tath±gata½ d³ratova ±gacchanta½ disv±– “aya½, ±vuso, samaºo gotamo paccayab±hull±ya ±vatto paripuººak±yo p²ºindriyo suvaººavaººo hutv± ±gacchati, imassa abhiv±dan±d²ni na kariss±ma, ±sanamatta½ pana paññ±peyy±m±”ti katika½ aka½su. Bhagav± tesa½ citt±c±ra½ ñatv± sabbasattesu anodhissakavasena pharaºasamattha½ mettacitta½ sa½khipitv± odhissakavasena mettacittena phari. Te bhagavato mettacittena phuµµh± tath±gate upasaªkamante sak±ya katik±ya saºµh±tu½ asakkont± abhiv±dan±d²ni sabbakicc±ni aka½su. Vitth±rakath± vinayamah±vagg±d²su vuttanayeneva veditabb±.
Atha bhagav± attano buddhabh±va½ te ñ±petv± paññattavarabuddh±sane nis²ditv± uttar±s±¼hanakkhattayoge vattam±ne aµµh±rasahi brahmakoµ²hi parivuto pañcavaggiye there ±mantetv± dhammacakkappavattanasuttanta½ desesi. Tesu aññ±sikoº¹añño desan±nus±rena ñ±ºa½ pesento suttapariyos±ne aµµh±rasahi brahmakoµ²hi saddhi½ sot±pattiphale patiµµh±si. Tena vutta½–
1. “Ahametarahi sambuddho, gotamo sakyava¹¹hano;
padh±na½ padahitv±na, patto sambodhimuttama½.
2. “Brahmun± y±cito santo, dhammacakka½ pavattayi½;
aµµh±rasanna½ koµ²na½, paµham±bhisamayo ah³”ti.
Tattha ahanti att±na½ niddisati. Etarah²ti asmi½ k±le. Sakyava¹¹hanoti s±kiyakulava¹¹hano. “Sakyapuªgavo”tipi p±µho. Padh±nanti v²riya½ vuccati. Padahitv±n±ti ghaµetv± v±yamitv±, dukkarak±rika½ katv±ti attho. Aµµh±rasanna½ koµ²nanti b±r±ºasiya½ isipatane migad±ye dhammacakkappavattanasuttantakath±ya aññ±sikoº¹aññattherappamukh±na½ aµµh±rasanna½ brahmakoµ²na½ paµham±bhisamayo ahos²ti attho.
Id±ni bhagav± at²ta½ kathetv± an±gata½ abhisamaya½ kathento–
3. “Tato parañca desente, naradevasam±game;
gaºan±ya na vattabbo, dutiy±bhisamayo ah³”ti.– ¾dim±ha.
Tattha naradevasam±gameti tato aparena samayena mah±maªgalasam±game dasasu cakkav±¼asahassesu devamanuss±na½ majjhe maªgalasuttapariyos±ne (khu. p±. 5.1 ±dayo; su. ni. 261 ±dayo) gaºanapatha½ v²tivatt±na½ naradev±na½. Dutiy±bhisamayo ah³ti hessat²ti attho. An±gatavacane vattabbe sotapatitatt± “ah³”ti at²tavacana½ vutta½, k±lavipariy±yavasena v±. Esa nayo ito paresu ²disesu vacanesu ca. Puna r±hulov±dasuttantadesan±ya (ma. ni. 3.416 ±dayo) gaºanapathav²tivatte satte abhisamay±matap±na½ p±yesi. Aya½ tatiy±bhisamayo. Tena vutta½–
4. “Idhev±ha½ etarahi, ovadi½ mama atraja½;
gaºan±ya na vattabbo, tatiy±bhisamayo ah³”ti.
Bhagavato kira ekova s±vakasannip±to ahosi. Uruvelakassap±d²na½ jaµil±na½ sahassa½, dvinna½ aggas±vak±na½ a¹¹hattiyasat±n²ti imesa½ a¹¹hate¼asasat±na½ sannip±to ahosi. Tena vutta½–
5. “Ekosi sannip±to me, s±vak±na½ mahesina½;
a¹¹hate¼asasat±na½, bhikkh³n±si sam±gamo”ti.
Tattha ekos²ti ekova ±si. A¹¹hate¼asasat±nanti mama s±vak±na½ paññ±s±dhik±na½ dv±dasasat±na½. Bhikkh³n±s²ti bhikkh³na½ ±si Tesa½ pana majjhagato bhagav± caturaªgasannip±te p±timokkha½ uddisi.
Atha bhagav± attano pavatti½ dassento–
6. “Virocam±no vimalo, bhikkhusaªghassa majjhago;
dad±mi patthita½ sabba½, maº²va sabbak±mado”ti.– ¾dim±ha.
Tattha virocam±noti anantabuddhasiriy± virocam±no. Vimaloti vigatar±g±dikilesamalo. Maº²va sabbak±madoti cint±maºi viya sabbak±madado ahampi icchita½ patthita½ sabba½ lokiyalokuttarasukhavisesa½ dem²ti attho.
Id±ni patthitapatthana½ dassento–
7. “Phalam±kaªkham±n±na½, bhavacchandajahesina½;
catusacca½ pak±semi, anukamp±ya p±ºinan”ti.– ¾dim±ha.
Tattha phalanti sot±pattiphal±dika½ catubbidha½ phala½. Bhavacchandajahesinanti bhavataºh±pah±yina½, bhavataºha½ pajahituk±m±na½. Anukamp±y±ti anudday±ya.
8. Id±ni catusaccappak±sane, abhisamaya½ dassento “dasav²sasahass±nan”ti ±dim±ha.
Tattha dasav²sasahass±nanti dasasahass±nañca v²satisahass±nañca. Ekadvinnanti-±din± nayen±ti attho. Navamadasamag±th± utt±natth±va.
11-12. Ek±dasamadv±dasamag±th±su id±netarah²ti ubhopi ekatth±, veneyyavasena purisapuggal± viya vutt±. Atha v± id±n²ti mayi uppanne. Etarah²ti mayi dhamma½ desente. Apattam±nas±ti appatta-arahattaphal±. Ariyañjasanti ariya½ aµµhaªgika½ magga½. Thomayant±ti pasa½sant±. Bujjhissant²ti an±gate catusaccadhamma½ paµivijjhissant²ti attho. Sa½s±rasaritanti sa½s±ras±gara½.
Id±ni attano j±tanagar±di½ dassento–
13. “Nagara½ kapilavatthu me, r±j± suddhodano pit±;
mayha½ janettik± m±t±, m±y±dev²ti vuccati.
14. “Ek³nati½savass±ni, ag±ra½ ajjhaha½ vasi½;
rammo surammo subhako, tayo p±s±damuttam±.
15. “Catt±l²sasahass±ni, n±riyo samalaªkat±;
bhaddakañcan± n±ma n±r², r±hulo n±ma atrajo.
16. “Nimitte caturo disv±, assay±nena nikkhami½;
chabbassa½ padh±nac±ra½, acari½ dukkara½ aha½.
17. “B±r±ºasiya½ isipatane, cakka½ pavattita½ may±;
aha½ gotamasambuddho, saraºa½ sabbap±ºina½.
18. “Kolito upatisso ca, dve bhikkh³ aggas±vak±;
±nando n±mupaµµh±ko, santik±vacaro mama;
khem± uppalavaºº± ca, bhikkhun² aggas±vik±.
19. “Citto hatth±¼avako ca, aggupaµµh±kup±sak±;
nandam±t± ca uttar±, aggupaµµh±kup±sik±.
20. “Aha½ assattham³lamhi, patto sambodhimuttama½;
by±mappabh± sad± mayha½, so¼asahatthamuggat±.
21. “Appa½ vassasata½ ±yu, id±netarahi vijjati;
t±vat± tiµµham±noha½, t±remi janata½ bahu½.
22. “Ýhapayitv±na dhammukka½, pacchima½ janabodhana½;
ahampi na cirasseva, saddhi½ s±vakasaªghato;
idheva parinibbissa½, agg²v±h±rasaªkhay±”ti.– ¾dim±ha.
Mama pana rammasurammasubhan±mak± tayo p±s±d± navabh³mikasattabh³mikapañcabh³mik±, catt±l²sasahass± n±µakitthiyo, yasodhar± n±ma mama aggamahes² soha½ catt±ro nimitte disv± assay±nena mah±bhinikkhamana½ nikkhami½. Tato chabbass±ni padh±na½ padahitv± vis±khapuººam±ya uruvel±ya½ sen±nigame sen±kuµumbikassa dh²t±ya sampas±daj±t±ya suj±t±ya n±ma dinna½ madhup±y±sa½ paribhuñjitv± s±lavane div±vih±ra½ katv± s±yanhasamaye sotthiyena n±ma tiºah±rakena dinn± aµµha tiºamuµµhiyo gahetv± assatthabodhirukkham³la½ upagantv± tattha m±rabala½ viddha½setv± sambodhi½ pattosm²ti sabba½ by±k±si.
Tattha saddhi½ s±vakasaªghatoti saddhi½ s±vakasaªghena. Parinibbissanti parinibb±yiss±mi. Agg²v±h±rasaªkhay±ti aggi viya indhanakkhayena yath± aggi nirup±d±no nibb±yati, eva½ ahampi nirup±d±no parinibb±yiss±m²ti attho.
23-4. T±ni ca atulatej±n²ti aggas±vakayug±d²ni t±ni asadisatej±ni. Im±ni ca dasabal±n²ti et±ni ca s±r²radasabal±ni guºadh±raºo dehoti cha-as±dh±raºañ±º±diguºadharo aya½ deho ca. Tamantarahissant²ti sabb±ni et±ni vuttappak±r±ni antaradh±yissanti vinassissanti. Nanu ritt± sabbasaªkh±r±ti ettha nan³ti aya½ anumati-atthe nip±to. Ritt±ti niccas±radhuvas±rarahitatt± tucch±, sabbameva pana saªkhata½ khayadhamma½ vayadhamma½ vir±gadhamma½ nirodhadhamma½ hutv± abh±vato anicca½, upp±d±dipaµip²¼itatt± dukkha½, avasavattanato anatt±. Tasm± saªkh±resu lakkhaºattaya½ ±ropetv± vipassana½ va¹¹hetv± amatamasaªkhata½ accuta½ nibb±na½ adhigacchatha. Aya½ vo amh±ka½ anus±san² ida½ amh±ka½ s±sana½ appam±dena samp±deth±ti. Desan±pariyos±ne kira devat±na½ koµisatasahassassa anup±d±ya ±savehi citt±ni vimucci½su. Sesamaggaphalesu patiµµhit± pana gaºanapatha½ v²tivatt± ahesu½.
Eva½ bhagav± kappan±maj±ti-±divavatthita½ sakalampi buddhava½sa½ ±k±se ratanacaªkame caªkamantova kathetv± ñ±tijana½ vand±petv± ±k±sato otaritv± paññattavarabuddh±sane nis²di. Eva½ nisinne pana bhagavati lokan±the sikh±ppatto ñ±tisam±gamo ahosi. Sabbe ekaggacitt± nis²di½su Tato mah±megho pokkharavassa½ vassi. Taªkhaºe udaka½ heµµh± viravanta½ gacchati. Temetuk±mova temeti, atemituk±massa sar²re ekabindumattampi na patati. Ta½ disv± sabbe acchariyabbhutacittaj±t± hutv±– “aho acchariya½, aho abbhutan”ti katha½ samuµµh±pesu½. Ta½ sutv± satth±– “na id±neva mayha½ ñ±tisam±game pokkharavassa½ vassi, at²tepi vass²”ti imiss± aµµhuppattiy± vessantaraj±taka½ (j±. 2.22.1655 ±dayo) kathesi. S± dhammadesan± s±tthik± j±t±. Tato bhagav± uµµh±y±san± vih±ra½ p±visi.

Iti madhuratthavil±siniy± buddhava½saµµhakath±ya

Gotamabuddhava½savaººan± niµµhit±.

Niµµhito pañcav²satimo buddhava½so.