Atha sakko devar±j± dibbena cakkhun± olokento yojanikena ratanacaªkoµakena ta½ paµiggahetv± t±vati½sabhavane tiyojana½ sattaratanamaya½ c³¼±maºicetiya½ n±ma patiµµh±pesi. Yath±ha–
“Chetv±na mo¼i½ varagandhav±sita½, veh±yasa½ ukkhipi aggapuggalo;
sahassanetto siras± paµiggahi, suvaººacaªkoµavarena v±savo”ti. (Ma. ni. aµµha. 1.222; sa½. ni. aµµha. 2.2.12; apa. aµµha. 1.avid³renid±nakath±; j±. aµµha. 1.avid³renid±nakath±).
Puna bodhisatto cintesi– “im±ni k±sikavatth±ni mahaggh±ni, na mayha½ samaºas±rupp±n²”ti. Athassa kassapabuddhak±le pur±ºasah±yako ghaµik±ramah±brahm± eka½ buddhantara½ vin±sabh±v±ppattena mittabh±vena cintesi– “ajja me sah±yako mah±bhinikkhamana½ nikkhanto, samaºaparikkh±ramassa gahetv± gacchiss±m²”ti.
“Tic²varañca patto ca, v±si s³ci ca bandhana½;
pariss±vanañca aµµhete, yuttayogassa bhikkhuno”ti. (D². ni. aµµha. 1.215; ma. ni. aµµha. 1.294; 2.349; a. ni. aµµha. 2.4.198; p±r±. aµµha. 1.45 padabh±jan²yavaººan±; apa. aµµha. 1.avid³renid±nakath±; j±. aµµha. 1.avid³renid±nakath±; mah±ni. aµµha. 206)–

Ime aµµha samaºaparikkh±re ±haritv± ad±si. Mah±puriso arahaddhaja½ niv±setv± uttama½ pabbajj±vesa½ gahetv± s±µakayugala½ ±k±se khipi. Ta½ mah±brahm± paµiggahetv± brahmaloke dv±dasayojanika½ sabbaratanamaya½ cetiya½ katv± ta½ anto pakkhipitv± µhapesi. Atha na½ mah±satto– “channa, mama vacanena m±t±pit³na½ ±rogya½ vadeh²”ti vatv± uyyojesi. Tato channo mah±purisa½ vanditv± padakkhiºa½ katv± pakk±mi. Kaº¹ako pana channena saddhi½ mantayam±nassa bodhisattassa vacana½ suºanto µhatv±– “natthi d±ni mayha½ puna s±mino dassanan”ti cakkhupathamassa vijahanto viyogadukkhamadhiv±setu½ asakkonto hadayena phalitena k±la½ katv± suraripudurabhibhavane t±vati½sabhavane kaº¹ako n±ma devaputto hutv± nibbatti. Tassa uppatti vimalatthavil±siniy± vim±navatthuµµhakath±ya gahetabb±. Channassa paµhama½ ekova soko ahosi. So kaº¹akassa k±lakiriy±ya dutiyena sokena p²¼iyam±no rodanto paridevanto dukkhena agam±si.

Bodhisattopi pabbajitv± tasmi½yeva padese anupiya½ n±ma ambavana½ atthi, tattheva satt±ha½ pabbajj±sukhena v²tin±metv± tato pacch± sañjh±ppabh±nurañjitasaliladharasa½vuto saradasamaye paripuººarajanikaro viya k±s±vavarasa½vuto ekakopi anekajanaparivuto viya virocam±no ta½ vanav±simigapakkh²na½ nayan±matap±namiva karonto ekacaro s²ho viya naras²ho mattam±taªgavil±sag±m² samass±sento viya vasundhara½ p±datalehi ekadivaseneva ti½sayojanika½ magga½ gantv± uttuªgataraªgabhaªga½ asaªga½ gaªga½ nadi½ uttaritv± ratanajutivisaravir±jitavararucirar±jagaha½ r±jagaha½ n±ma nagara½ p±visi. Pavisitv± ca pana sapad±na½ piº¹±ya cari. Sakala½ pana ta½ nagara½ bodhisattassa r³padassanena dhanap±lake paviµµhe ta½ nagara½ viya asurinde paviµµhe devanagara½ viya saªkhobhamagam±si. Piº¹±ya carante mah±purise nagarav±sino manuss± mah±sattassa r³padassanena sañj±tap²tisomanass± j±tavimhit± bodhisattassa r³padassan±vajjitahaday± ahesu½.
Tesa½ manuss±na½ aññataro aññataramevam±ha– “kinnu ya½, bho, r±hubhayena nig³¼hakiraºaj±lo puººacando manussalokam±gato”ti. Tamañño sita½ katv± evam±ha– “ki½ kathesi, samma, kad± n±ma tay± puººacando manussalokam±gato diµµhapubbo, nanu esa kusumaketuk±madevo vesantaram±d±ya amh±ka½ mah±r±jassa n±gar±nañca paramal²¼±vibh³ti½ disv± k²¼itum±gato”ti. Tamañño sita½ katv± evam±ha– “ki½, bho, tva½ ummattosi, nanu k±mo issarakodhahut±sanaparida¹¹hasar²ro surapatidasasatanayano eso amarapurasaññ±ya idh±gato”ti! Tamañño ²saka½ hasitv±– “ki½ vadesi, bho, te pubb±paravirodha½, kuto panassa dasasatanayan±ni, kuto vajira½, kuto er±vaºo. Addh± brahm± esa br±hmaºajana½ pamatta½ ñatv± vedavedaªg±d²su niyojanatth±ya ±gato”ti. Te sabbepi apas±detv± añño paº¹itaj±tiko evam±ha– “nev±ya½ puººacando na ca k±madevo, n±pi dasasatanayano, na c±pi brahm±, sabbalokan±yako satth± esa acchariyamanusso”ti.
Eva½ sallapantesu eva n±garesu r±japuris± gantv± ta½ pavatti½ rañño bimbis±rassa ±rocesu½– “deva, devo v± gandhabbo v± ud±hu n±gar±j± v± yakkho v± ko nu v± amh±ka½ nagare piº¹±ya carat²”ti. R±j± ta½ sutv± uparip±s±datale µhatv± mah±purisa½ disv± acchariyabbhutacittaj±to r±japurise ±º±pesi– “gacchatha, bhaºe, ta½ v²ma½satha, sace amanusso bhavissati, nagar± nikkhamitv± antaradh±yissati, sace devat± bhavissati, ±k±sena gamissati, sace n±gar±j± bhavissati, pathaviya½ nimujjitv± gamissati, sace manusso bhavissati, yath±laddha½ bhikkha½ paribhuñjissat²”ti.
Mah±purisopi santindriyo santam±naso r³pasobh±ya mah±janassa nayan±ni ±ka¹¹hento viya yugamatta½ pekkham±no missakabhatta½ y±panamatta½ sa½haritv± paviµµhadv±reneva nagar± nikkhamitv± paº¹avapabbatacch±y±ya puratth±bhimukho nis²ditv± ±h±ra½ paccavekkhitv± nibbik±ro paribhuñji. Tato r±japuris± gantv± ta½ pavatti½ rañño ±rocesu½. Tato d³tavacana½ sutv± magadh±dhipati r±j± b±lajanehi duranus±ro merumand±ras±ro sattas±ro bimbis±ro bodhisattassa guºassavaneneva sañj±tadassanakut³halo vegena nagarato nikkhamitv± paº¹avapabbat±bhimukho gantv± y±n± oruyha bodhisattassa santika½ gantv± tena kat±nuñño bandhujanasinehas²tale sil±tale nis²ditv± bodhisattassa iriy±pathe pas²ditv± katapaµisanth±ro n±magott±d²ni pucchitv± bodhisattassa sabba½ issariya½ niyy±tesi. Bodhisatto– “mayha½, mah±r±ja, vatthuk±mehi v± kilesak±mehi v± attho natthi. Ahañhi param±bhisambodhi½ patthayanto nikkhanto”ti ±ha. R±j± anekappak±rena y±cantopi tassa citta½ alabhitv±– “addh± buddho bhavissati, buddhabh³tena pana tay± paµhama½ mama vijita½ ±gantabban”ti vatv± nagara½ paviµµho.
“Atha r±jagaha½ varar±jagaha½, narar±javare nagara½ tu gate;
girir±javaro munir±javaro, migar±jagato sugatopi gato”.
Atha bodhisatto anupubbena c±rika½ caram±no ±¼±rañca k±l±ma½ udakañca r±maputta½ upasaªkamitv± aµµha sam±pattiyo nibbattetv±– “n±ya½ maggo bodhiy±”ti ta½ sam±pattibh±vana½ analaªkaritv± mah±padh±na½ padahituk±mo uruvela½ gantv±– “ramaº²yo vat±ya½ bh³mibh±go”ti tattheva v±sa½ upagantv± mah±padh±na½ padahi. Lakkhaºaparigg±hakabr±hmaº±na½ catt±ro putt± koº¹añño br±hmaºo c±ti ime pañca jan± paµhama½yeva pabbajit± g±manigamar±jadh±n²su bhikkh±cariya½ carant± tattha bodhisatta½ samp±puºi½su. Atha na½ chabbass±ni mah±padh±na½ padahanta½– “id±ni buddho bhavissati, id±ni buddho bhavissat²”ti pariveºasammajjan±dik±ya vattapaµipattiy± upaµµhaham±n± santik±vacar±vassa ahesu½. Bodhisattopi– “koµippatta½ dukkara½ kariss±m²”ti ekatilataº¹ul±d²hi v²tin±mesi. Sabbasopi ±h±rupaccheda½ ak±si. Devat±pi lomak³pehi dibboja½ upah±rayam±n± pakkhipi½su.
Athassa t±ya nir±h±rat±ya paramakisabh±vappattak±yassa suvaººavaººo k±yo k±¼avaººo ahosi, dvatti½samah±purisalakkhaº±ni paµicchann±ni ahesu½. Atha bodhisatto dukkarak±rik±ya anta½ gantv±– “n±ya½ maggo bodhiy±”ti o¼±rika½ ±h±ra½ ±h±retu½ g±manigamesu piº¹±ya caritv± ±h±ra½ ±hari. Athassa dvatti½samah±purisalakkhaº±ni p±katik±ni ahesu½, k±yo suvaººavaººo ahosi. Atha pañcavaggiy± bhikkh³ ta½ disv±– “aya½ chabbass±ni dukkarak±rika½ karontopi sabbaññuta½ paµivijjhitu½ n±sakkhi, id±ni g±manigamar±jadh±n²su piº¹±ya caritv± o¼±rika½ ±h±ra½ ±hariyam±no ki½ sakkhissati, b±hulliko esa padh±navibbhanto, ki½ no imin±”ti mah±purisa½ pah±ya b±r±ºasiya½ isipatana½ agama½su.
Atha mah±puriso vis±khapuººam±ya uruvel±ya½ sen±nigame sen±kuµumbikassa gehe nibbatt± suj±t± n±ma d±rik± ahosi T±ya sampas±danaj±t±ya dinna½ pakkhittadibboja½ madhup±y±sa½ paribhuñjitv± suvaººap±ti½ gahetv± nerañjar±ya paµisota½ khipitv± k±¼an±gar±ja½ supanta½ bodhesi. Atha bodhisatto nerañjar±t²re surabhikusumasamalaªkate n²lobh±se manorame s±lavane div±vih±ra½ katv± s±yanhasamaye devat±hi alaªkatena maggena bodhirukkh±bhimukho p±y±si. Devan±gayakkhasiddh±dayo dibbehi m±l±gandhavilepanehi p³jayi½su. Tasmi½ samaye sotthiyo n±ma tiºah±rako tiºa½ ±d±ya paµipathe ±gacchanto mah±purisassa ±k±ra½ ñatv± aµµha tiºamuµµhiyo ad±si. Bodhisatto tiºa½ gahetv± asitañjanagirisaªk±sa½ ±carantamiva dinakaraj±la½ sakahadayamiva karuº±s²tala½ s²tacch±ya½ vividhavihagagaºasamp±tavirahita½ mandam±ruterit±ya ghanas±kh±ya samalaªkata½ naccantamiva p²tiy± rañjam±namiva ca tarugaº±na½ virocam±navijayatarumassatthabodhirukkham³lamupagantv± assatthadumar±ja½ tikkhattu½ padakkhiºa½ katv± pubbuttaradis±bh±ge µhito t±ni tiº±ni agge gahetv± c±lesi. T±vadeva cuddasahattho pallaªko ahosi. T±ni ca tiº±ni cittak±rena lekh±gahit±ni viya ahesu½. Bodhisatto tattha cuddasahatthe tiºasanthare tisandhipallaªka½ ±bhujitv± caturaªgasamann±gatav²riya½ adhiµµhahitv± suvaººap²µhe µhapitarajatakkhandha½ viya ca paññ±sahattha½ bodhikkhandha½ piµµhito katv± upari maºichattena viya bodhis±kh±hi dh±riyam±no nis²di. Suvaººavaººe panassa c²vare bodhi-aªkur± patam±n± suvaººapaµµe pav±¼± viya nikkhitt± virocayi½su.
Bodhisatte pana tattha nisinneyeva vasavattim±ro devaputto– “siddhatthakum±ro mama visayamatikkamituk±mo, na d±n±hamatikkamitumassa dass±m²”ti m±rabalassa tamattha½ ±rocetv± m±rabalam±d±ya nikkhami. S± kira m±rasen± m±rassa purato dv±dasayojan± ahosi, tath± dakkhiºato ca v±mapassato ca, pacchato pana cakkav±¼apariyanta½ katv± µhit±, uddha½ navayojanubbedh± ahosi. Yass± pana unnadantiy± saddo navayojanasahassato paµµh±ya pathavi-undriyanasaddo viya suyyati. Tasmi½ samaye sakko devar±j± vijayuttara½ n±ma saªkha½ dhamam±no aµµh±si. So kira saªkho v²sahatthasatiko ahosi. Pañcasikho gandhabbadevaputto tig±vut±yata½ be¼uvapaº¹uv²ºa½ ±d±ya v±dayam±no maªgalayutt±ni g²t±ni g±yam±no aµµh±si. Suy±mo devar±j± tig±vut±yata½ saradasamayarajanikarasassirika½ dibbac±mara½ gahetv± manda½ manda½ b²jayam±no aµµh±si. Brahm± ca sahampati tiyojanavitthata½ dutiyamiva puººacanda½ setacchatta½ bhagavato uddha½ dh±retv± aµµh±si. Mah±k±¼opi n±gar±j± as²tiy± n±gan±µakasahassehi parivuto thutisaªg²t±ni pavattento mah±satta½ namassam±no aµµh±si. Dasasu cakkav±¼asahassesu devat±yo n±n±vidhehi surabhikusumad±madh³pacuºº±d²hi p³jayam±n± s±dhuk±ra½ pavattayam±n± aµµha½su.
Atha m±ro devaputto diya¹¹hayojanasatika½ himagirisikharasadisa½ paramaruciradassana½ girimekhala½ n±ma ratanakhacitavarav±raºa½ ariv±raºav±raºa½ abhiruhitv± b±husahassa½ m±petv± aggahitaggahaºena n±n±vudh±ni aggah±pesi. M±raparis±pi asipharasusarasattisabal± samussitadhanumusala-ph±la-saªku-kunta-tomara-upala-lagu¼a-valaya-kaºaya-kappaºa-cakkakaµakadh±r±ruru- s²ha-khagga-sarabha-var±ha-byaggha-v±naroraga-majj±rol³kavadan± mahi½sa-pasada-turaªga-dirad±divadan± ca n±n±bh²mavir³pab²bhacchak±y± manussayakkhapis±casadisak±y± ca mah±satta½ bodhisatta½ bodhim³le nisinna½ ajjhottharam±n± gantv± pariv±rayitv± m±rassa sandesa½ samudikkham±n± aµµh±si.
Tato m±rabale bodhimaº¹amupasaªkamanteyeva tesa½ sakk±d²na½ ekopi µh±tu½ n±sakkhi. Sammukhasammukhaµµh±neneva pal±yi½su. Sakko pana devar±j± ta½ vijayuttarasaªkha½ piµµhiya½ katv± pal±yitv± cakkav±¼amukhavaµµiya½ aµµh±si. Mah±brahm± setacchatta½ cakkav±¼akoµiya½ µhapetv± brahmalokameva agam±si. K±¼o n±gar±j± sabban±µak±ni cha¹¹etv± pathaviya½ nimujjitv± pañcayojanasatika½ mañjerikan±gabhavana½ gantv± hatthena mukha½ pidahitv± nipajji. Ekadevat±pi tattha µh±tu½ samatth± n±ma n±hosi. Mah±puriso pana suññavim±ne mah±brahm± viya ekakova nis²di. “Id±ni m±ro ±gamissat²”ti paµhamameva anekar³p±ni aniµµh±ni dunnimitt±ni p±turahesu½.
“Pamattabandhussa ca yuddhak±le, tilokabandhussa ca vattam±ne;
ukk± samant± nipati½su ghor±, dh³mandhak±r± ca dis± ahesu½.
“Acetan±yampi sacetan± yath±, gat± viyoga½ patineva k±min²;
lateva v±t±bhihat± sas±gar±, pakampi n±n±sadhar± dhar± mah².
“Ahesumuddh³tajal± samudd±, vahi½su najjo paµilomameva;
k³µ±ni n±n±tarusaªghaµ±ni, bhetv± gir²na½ pathavi½ bhaji½su.
“Pav±yi v±to pharuso samant±, nighaµµasaddo tumulo ahosi;
bhajittha ghora½ ravirandhak±ra½, kabandhar³pa½ gagane carittha.
“Eva½pak±ra½ asiva½ aniµµha½, ±k±saga½ bh³migatañca ghora½;
anekar³pa½ kira dunnimitta½, ahosi m±r±gamane samant±.
“Ta½ devadeva½ abhihantuk±ma½, k±ma½ tu disv± pana devasaªgh±;
h±h±ti sadda½ anukampam±n±, aka½su saddhi½ amaraªgan±hi.
“Pacch±pi passi½su sudantar³pa½, dis±vidis±su pal±yam±na½;
sa-antaka½ ta½ sabala½ aneka½, hatthe ca thar³ ca p±t± tayi½su.
“Vihaªgam±na½ garu¼ova majjhe, majjhe mig±na½ paramova s²ho;
mah±yaso m±rabalassa majjhe, vis±rado v²tabhayo nis²di”.
Atha m±ro– “siddhattha½ bhi½s±petv± pal±pess±m²”ti v±tavassa½ paharaºavassa½ p±s±ºavassa½ puna aªg±rakukku¼av±lukakalalandhak±ravuµµh²hi navahi m±ra-iddh²hi bodhisatta½ pal±petu½ asakkonto kuddham±naso– “ki½, bhaºe, tiµµhatha, ima½ siddhatthamasiddhattha½ karotha, gaºhatha hanatha chindatha bandhatha na muñcatha pal±peth±”ti m±raparisa½ ±º±petv± sayañca girimekhalassa khandhe nis²ditv± ekena karena sara½ bhamayanto bodhisatta½ upasaªkamitv±– “bho siddhattha, uµµhaha pallaªk±”ti ±ha. M±raparis±pi mah±sattassa atighora½ p²¼amak±si. Atha mah±puriso– “kad± te p³rit±, m±ra, pallaªkatth±ya p±ram²”ti-±d²ni vacan±ni vatv± dakkhiºahattha½ pathavi½ ninn±mesi. Taªkhaºaññeva cuddasasahass±dhik±ni dasasatasahassayojanabahal±ni pathavisandh±rak±ni v±tudak±ni paµhama½ kampetv± tadantara½ catunahut±dhikadviyojanasatasahassabahal± aya½ mah±pathav² chadh± pakampittha. Upari ±k±se anekasahass±ni vijjulat± ca asan² ca phali½su. Atha girimekhaladirado jaººukena pati. M±ro girimekhalakkhandhe nisinno bh³miya½ pati. M±raparis±pi dis±vidis±su bhusamuµµhi viya vikiri½su.
Atha mah±purisopi ta½ sam±ra½ m±rabala½ khantimett±v²riyapaññ±d²na½ attano p±ram²nam±nubh±vena viddha½setv± paµhamay±me pubbeniv±sa½ anussaritv± majjhimay±me dibbacakkhu½ visodhetv± pacc³sasamaye sabbabuddh±na½ ±ciººe paccay±k±re ñ±ºa½ ot±retv± ±n±p±nacatutthajjh±na½ nibbattetv± tameva p±daka½ katv± vipassana½ va¹¹hetv± maggapaµip±µiy± adhigatena catutthamaggena sabbakilese khepetv± sabbabuddhaguºe paµivijjhitv± sabbabuddh±ciººa½–
“Anekaj±tisa½s±ra½, sandh±vissa½ anibbisa½;
gahak±ra½ gavesanto, dukkh± j±ti punappuna½.
“Gahak±raka diµµhosi, puna geha½ na k±hasi;
sabb± te ph±suk± bhagg±, gahak³µa½ visaªkhata½;
visaªkh±ragata½ citta½, taºh±na½ khayamajjhag±”ti. (Dha. pa. 153-154)–

Ud±na½ ud±nesi.