21. Vipass²buddhava½savaººan±

Phussassa buddhassa aparabh±ge s±ntarakappe tasmiñca kappe v²tivatte ito ekanavutikappe vijitasabbakappo parahitaniratasaªkappo sabbattha vipass² vipass² n±ma satth± loke udap±di. So p±ramiyo p³retv± anekaratanamaºivisarasamujjotitabhavane tusitabhavane nibbattitv± tato cavitv± bandhumat²nagare anekabandhumato bandhumato rañño bandhumatiy± n±ma aggamahesiy± kucchismi½ paµisandhi½ aggahesi. So dasanna½ m±s±na½ accayena kheme migad±ye m±tudarato asitan²radar±jito puººacando viya nikkhami. N±maggahaºadivase panassa lakkhaºap±µhak± ñ±tak± ca div± ca rattiñca antarantar± nimmisasañjanitandhak±ravirahena visuddha½ passanti, vivaµehi v± akkh²hi passat²ti “vipass²”ti n±mamaka½su. “Viceyya viceyya passat²ti vipass²”ti vadanti. So aµµhavassasahass±ni ag±ra½ ajjh±vasi. Nanda-sunanda-sirim±n±mak± tayo cassa p±s±d± ahesu½.
Sudassan±devippamukh±na½ itth²na½ satasahassa½ v²sati ca sahass±ni ahesu½. “Sutan³”tipi sudassan± vuccati. So aµµhavassasahass±na½ accayena catt±ri nimitt±ni disv± sutanudeviy± samavaµµakkhandhe n±ma tanaye j±te ±jaññarathena mah±bhinikkhamana½ nikkhamitv± pabbaji. Ta½ puris±na½ catur±s²tisatasahass±ni anupabbaji½su. So tehi parivuto mah±puriso aµµham±sa½ padh±nacariya½ caritv± vis±khapuººam±ya sudassanaseµµhidh²t±ya dinna½ madhup±y±sa½ paribhuñjitv± kusumasamalaªkate s±lavane div±vih±ra½ katv± suj±tena n±ma yavap±lakena dinn± aµµha tiºamuµµhiyo gahetv± p±µalibodhi½ samalaªkata½ disv± dakkhiºadis±bh±gena ta½ up±gami.
Tass± pana p±µaliy± samavaµµakkhandho ta½ divasa½ paºº±saratano hutv± abbhuggato s±kh± paºº±saratan± ubbedhena ratanasata½ ahosi. Ta½divasameva s± p±µal² kaººik±baddhehi viya pupphehi paramasurabhigandhehi m³lato paµµh±ya sabbasañchann± ahosi. Dibbagandho v±yati, na kevala½ tad± ayameva pupphito, dasasahassi cakkav±¼esu sabbe p±µaliyo pupphit±va. Na kevala½ p±µaliyova, dasasahassicakkav±¼esu sabbarukkhagumbalat±yopi pupphi½su. Mah±samuddopi pañcavaººehi padumehi kuvalayuppalakumudehi sañchanno s²talamadhurasalilo ahosi. Sabbampi ca dasasahassi cakkav±¼abbhantara½ dhajam±l±kula½ ahosi. Tattha tattha paµim±l±gulavippakiººa½ n±n±surabhikusumasajjitadharaº²tala½ dh³pacuººandhak±ra½ ahosi. Ta½ upagantv± tepaºº±sahatthavitthata½ tiºasanthara½ santharitv± caturaªgasamann±gata½ v²riya½ adhiµµh±ya– “y±va buddho na homi, t±va ito na uµµhah±m²”ti paµiñña½ katv± nis²di. Eva½ nis²ditv± sam±ra½ m±rabala½ vidhamitv± magg±nukkamena catt±ri maggañ±º±ni magg±nantara½ catt±ri phalañ±º±ni catasso paµisambhid± catuyoniparicchedakañ±ºa½ pañcagatiparicchedakañ±ºa½ catuves±rajjañ±º±ni cha as±dh±raºañ±º±ni ca sakale ca buddhaguºe hatthagate katv± paripuººasaªkappo bodhipallaªke nisinnova–
“Anekaj±tisa½s±ra½…pe… taºh±na½ khayamajjhag±. (Dha. pa. 153-154).
“Ayoghanahatasseva, jalato j±tavedaso;
anupubb³pasantassa, yath± na ñ±yate gati.
“Eva½ samm± vimutt±na½, k±mabandhoghat±rina½;
paññ±petu½ gat² natthi, patt±na½ acala½ sukhan”ti. (Ud±. 80)–

Eva½ ud±na½ ud±netv± bodhisam²peyeva sattasatt±ha½ v²tin±metv± brahm±y±cana½ sampaµicchitv± attano vem±tikassa bh±tikassa khaº¹akum±rassa ca purohitaputtassa tissakum±rassa ca upanissayasampatti½ oloketv± ±k±sena gantv± kheme migad±ye otaritv± ubhopi te uyy±nap±lena pakkos±petv± tesa½ pariv±r±na½ majjhe dhammacakka½ pavattesi. Tad± aparimit±na½ devat±na½ dhamm±bhisamayo ahosi. Tena vutta½–

1. “Phussassa ca aparena, sambuddho dvipaduttamo;
vipass² n±ma n±mena, loke uppajji cakkhum±.
2. “Avijja½ sabba½ pad±letv±, patto sambodhimuttama½;
dhammacakka½ pavattetu½, pakk±mi bandhumat²pura½.
3. “Dhammacakka½ pavattetv±, ubho bodhesi n±yako;
gaºan±ya na vattabbo, paµham±bhisamayo ah³”ti.
Tattha pad±letv±ti bhinditv±, avijjandhak±ra½ bhinditv±ti attho. “Vattetv± cakkam±r±me”tipi p±µho, tassa ±r±meti kheme migad±yeti attho. Ubho bodhes²ti attano kaniµµhabh±tika½ khaº¹a½ r±japutta½ tissañca purohitaputtanti ubho bodhesi. Gaºan±ya na vattabboti devat±na½ abhisamayavasena gaºanaparicchedo natth²ti attho.
Ath±parena samayena khaº¹a½ r±japutta½ tissañca purohitaputta½ anupabbajit±ni catur±s²tibhikkhusahass±ni dhamm±mata½ p±yesi. So dutiyo abhisamayo ahosi. Tena vutta½–
4. “Pun±para½ amitayaso, tattha sacca½ pak±sayi;
catur±s²tisahass±na½, dutiy±bhisamayo ah³”ti.
Tattha tatth±ti kheme migad±yeti attho. “Catur±s²tisahass±ni, sambuddhamanupabbajun”ti ettha ete pana catur±s²tisahassasaªkh±t± puris± vipassissa kum±rassa upaµµh±kapuris±yeva. Te p±tova vipassikum±rassa upaµµh±na½ ±gantv± kum±ramadisv± p±tar±satth±ya gantv± bhuttap±tar±s± “kuhi½ kum±ro”ti pucchitv± tato “uyy±nabh³mi½ gato”ti sutv± “tattheva na½ dakkhiss±m±”ti nikkhant± nivattam±na½ tassa s±rathi½ disv± “kum±ro pabbajito”ti sutv± sutaµµh±neyeva sabb±bharaº±ni muñcitv± antar±paºato k±s±y±ni vatth±ni ±har±petv± kesamassu½ oh±retv± pabbaji½su. Pabbajitv± ca te gantv± mah±purisa½ pariv±rayi½su.
Tato vipass² bodhisatto “padh±nacariya½ caranto ±kiººo vihar±mi, na kho panameta½ p±tir³pa½ yatheva ma½ ime gihibh³t± pubbe pariv±retv± caranti, id±nipi tatheva ki½ imin± gaºen±”ti gaºasaªgaºik±ya ukkaºµhitv± “ajjeva gacch±m²”ti cintetv± puna– “ajja avel±, sace pan±ha½ ajja gamiss±mi, sabbepime j±nissanti, sveva gamiss±m²”ti cintesi. Ta½divasañca uruvelag±masadise ekasmi½ g±me g±mav±sino manuss± sv±tan±ya saddhi½ paris±ya mah±purisa½ nimantayi½su. Te tesa½ catur±s²tisahass±na½ mah±purisassa ca p±y±sameva paµiy±dayi½su. Atha vipass² mah±puriso punadivase vis±khapuººam±ya tasmi½ g±me tehi pabbajitajanehi saddhi½ bhattakicca½ katv± vasanaµµh±nameva agam±si. Tatra te pabbajit± mah±purisassa vatta½ dassetv± attano attano rattiµµh±nadiv±µµh±n±ni pavisi½su.
Bodhisattopi paººas±la½ pavisitv± nisinno cintesi– “aya½ k±lo nikkhamitun”ti nikkhamitv± paººas±ladv±ra½ pidahitv± bodhimaº¹±bhimukho p±y±si. Te kira pabbajit± s±ya½ bodhisattassa upaµµh±na½ gantv± paººas±la½ pariv±retv± nisinn±– “ativik±lo j±to upadh±reth±”ti vatv± paººas±ladv±ra½ vivaritv± ta½ apassant±pi “kuhi½ nu gato mah±puriso”ti n±nubandhi½su. “Gaºav±se nibbinno eko viharituk±mo maññe mah±puriso buddhabh³ta½yeva ta½ passiss±m±”ti antojambud²p±bhimukh± c±rika½ pakkami½su. Atha te– “vipassin± kira buddhatta½ patv± dhammacakka½ pavattitan”ti sutv± anukkamena sabbe te pabbajit± bandhumatiy± r±jadh±niy± kheme migad±ye sannipati½su. Tato tesa½ bhagav± dhamma½ desesi, tad± catur±s²tiy± bhikkhusahass±na½ dhamm±bhisamayo ahosi. So tatiyo abhisamayo ahosi. Tena vutta½–
5. “Catur±s²tisahass±ni, sambuddha½ anupabbaju½;
tesam±r±mapatt±na½, dhamma½ desesi cakkhum±.
6. “Sabb±k±rena bh±sato, sutv± upanis±dino;
tepi dhammavara½ gantv±, tatiy±bhisamayo ah³”ti.
Tattha catur±s²tisahass±ni, sambuddha½ anupabbajunti ettha anun± yogato sambuddhanti upayogavacana½ katanti veditabba½, sambuddhassa pacch± pabbaji½s³ti attho. Lakkhaºa½ saddasatthato gahetabba½. “Tattha ±r±mapatt±nan”tipi p±µho. Bh±satoti vadato. Upanis±dinoti gantv± upaniss±ya dhammad±na½ dadatoti attho. Tep²ti te catur±s²tisahassasaªkh±t± pabbajit± vipassissa upaµµh±kabh³t±. Gantv±ti tassa dhamma½ ñatv±. Eva½ tesa½ tatiyo abhisamayo ahosi. Kheme migad±ye vipass²samm±sambuddha½ dve ca aggas±vake anupabbajit±na½ bhikkh³na½ aµµhasaµµhisatasahass±na½ majjhe nisinno vipass² bhagav±–
“Khant²parama½ tapo titikkh±, nibb±na½ parama½ vadanti buddh±;
na hi pabbajito par³pagh±t², na samaºo hoti para½ viheµhayanto.
“Sabbap±passa akaraºa½, kusalassa upasampad±;
sacittapariyodapana½, eta½ buddh±na s±sana½.
“An³pav±do an³pagh±to, p±timokkhe ca sa½varo;
mattaññut± ca bhattasmi½, pantañca sayan±sana½;
adhicitte ca ±yogo, eta½ buddh±na s±sanan”ti. (D². ni. 2.90; dha. pa. 183, 184, 185)–

Ima½ p±timokkha½ uddisi. Im± pana sabbabuddh±na½ p±timokkhuddesag±th±yo hont²ti veditabba½. So paµhamo sannip±to ahosi. Puna yamakap±µih±riya½ disv± pabbajit±na½ bhikkh³na½ satasahass±na½ dutiyo sannip±to ahosi. Yad± pana vipassissa vem±tik± tayo bh±taro paccanta½ v³pasametv± bhagavato upaµµh±nakiriy±ya laddhavar± hutv± attano nagara½ netv± upaµµhahant± tassa dhamma½ sutv± pabbaji½su. Tesa½ as²tisatasahass±na½ majjhe nis²ditv± bhagav± kheme migad±ye p±timokkha½ uddisi, so tatiyo sannip±to ahosi. Tena vutta½–

7. “Sannip±t± tayo ±su½, vipassissa mahesino;
kh²º±sav±na½ vimal±na½, santacitt±na t±dina½.
8. “Aµµhasaµµhisatasahass±na½, paµhamo ±si sam±gamo;
bhikkhusatasahass±na½, dutiyo ±si sam±gamo.
9. “As²tibhikkhusahass±na½, tatiyo ±si sam±gamo;
tattha bhikkhugaºamajjhe, sambuddho atirocat²”ti.
Tattha aµµhasaµµhisatasahass±nanti aµµhasaµµhisahass±dhik±na½ satasahassabhikkh³nanti attho. Tatth±ti tattha kheme migad±ye. Bhikkhugaºamajjheti bhikkhugaºassa majjhe. “Tassa bhikkhugaºamajjhe”tipi p±µho, tassa bhikkhugaºassa majjheti attho.
Tad± amh±ka½ bodhisatto mahiddhiko mah±nubh±vo atulo n±ma n±gar±j± hutv± anekan±gakoµisatasahassapariv±ro hutv± sapariv±rassa dasabalassa asamabalas²lassa karuº±s²talahadayassa sakk±rakaraºattha½ sattaratanamaya½ candamaº¹alasaªk±sa½ daµµhabbas±ramaº¹a½ maº¹apa½ k±retv± tattha nis²d±petv± satt±ha½ dibbavibhav±nur³pa½ mah±d±na½ datv± sattaratanakhacita½ mah±raha½ suvaººamaya½ n±n±maºijutivisarasamujjala½ p²µha½ bhagavato ad±si. Tad± na½ p²µh±numodan±vas±ne “ito aya½ ekanavutikappe buddho bhavissat²”ti by±k±si. Tena vutta½–
10. “Aha½ tena samayena, n±gar±j± mahiddhiko;
atulo n±ma n±mena, puññavanto jutindharo.
11. “Nek±na½ n±gakoµ²na½, pariv±retv±naha½ tad±;
vajjanto dibbaturiyehi, lokajeµµha½ up±gami½.
12. “Upasaªkamitv± sambuddha½, vipassi½ lokan±yaka½;
maºimuttaratanakhacita½, sabb±bharaºabh³sita½;
nimantetv± dhammar±jassa, suvaººap²µhamad±saha½.
13. “Sopi ma½ buddho by±k±si, saªghamajjhe nis²diya;
ekanavutito kappe, aya½ buddho bhavissati.
14. “Ahu kapilavhay± ramm±, nikkhamitv± tath±gato;
padh±na½ padahitv±na, katv± dukkarak±rika½.
15. “Ajap±larukkham³lasmi½, nis²ditv± tath±gato;
tattha p±y±sa½ paggayha, nerañjaramupehiti.
16. “Nerañjar±ya t²ramhi, p±y±sa½ ada so jino;
paµiyattavaramaggena, bodhim³lamupehiti.
17. “Tato padakkhiºa½ katv±, bodhimaº¹a½ anuttaro;
assattham³le sambodhi½, bujjhissati mah±yaso.
18. “Imassa janik± m±t±, m±y± n±ma bhavissati;
pit± suddhodano n±ma, aya½ hessati gotamo.
19. “An±sav± v²tar±g±, santacitt± sam±hit±;
kolito upatisso ca, agg± hessanti s±vak±;
±nando n±mupaµµh±ko, upaµµhissatima½ jina½.
20. “Khem± uppalavaºº± ca, agg± hessanti s±vik±;
an±sav± v²tar±g±, santacitt± sam±hit±;
bodhi tassa bhagavato, assatthoti pavuccati…pe….
23. “Tass±ha½ vacana½ sutv±, bhiyyo citta½ pas±dayi½;
uttari½ vatamadhiµµh±si½, dasap±ramip³riy±”ti.
Tattha puññavantoti puññav±, samupacitapuññasañcayoti attho. Jutindharoti pabh±yutto. Nek±na½ n±gakoµ²nanti anek±hi n±gakoµ²hi, karaºatthe s±mivacana½ daµµhabba½. Pariv±retv±n±ti bhagavanta½ pariv±retv±. Ahanti att±na½ niddisati. Vajjantoti v±dento t±¼ento. Maºimuttaratanakhacitanti maºimutt±d²hi vividhehi ratanehi khacitanti attho. Sabb±bharaºabh³sitanti sabb±bharaºehi v±¼ar³p±d²hi ratanamayehi maº¹itanti attho. Suvaººap²µhanti suvaººamaya½ p²µha½. Ad±sahanti ad±si½ aha½.
Tassa pana vipassissa bhagavato bandhumat² n±ma nagara½ ahosi. Bandhum± n±ma r±j± pit±, bandhumat² n±ma m±t±, khaº¹o ca tisso ca dve aggas±vak±, asoko n±mupaµµh±ko, cand± ca candamitt± ca dve aggas±vik±, p±µalirukkho bodhi, sar²ra½ as²tihatthubbedha½ ahosi, sar²rappabh± sabbak±la½ satta yojan±ni pharitv± aµµh±si as²tivassasahass±ni ±yu, sutanu n±massa aggamahes², samavaµµakkhandho n±massa putto, ±jaññarathena nikkhami. Tena vutta½–
24. “Nagara½ bandhumat² n±ma, bandhum± n±ma khattiyo;
m±t± bandhumat² n±ma, vipassissa mahesino.
29. “Khaº¹o ca tissan±mo ca, ahesu½ aggas±vak±;
asoko n±mupaµµh±ko, vipassissa mahesino.
30. “Cand± ca candamitt± ca, ahesu½ aggas±vik±;
bodhi tassa bhagavato, p±µal²ti pavuccati.
32. “As²tihatthamubbedho, vipass² lokan±yako;
pabh± niddh±vat² tassa, samant± sattayojane.
33. “As²tivassasahass±ni, ±yu buddhassa t±vade;
t±vat± tiµµham±no so, t±resi janata½ bahu½.
34. “Bahudevamanuss±na½, bandhan± parimocayi;
magg±maggañca ±cikkhi, avasesaputhujjane.
35. “¾loka½ dassayitv±na, desetv± amata½ pada½;
jalitv± aggikkhandhova, nibbuto so sas±vako.
36. “Iddhivara½ puññavara½, lakkhaºañca kusumita½;
sabba½ tamantarahita½, nanu ritt± sabbasaªkh±r±”ti.
Tattha bandhan±ti devamanusse k±mar±gasa½yojan±dibandhan± mocesi, vik±ses²ti attho. Magg±maggañca ±cikkh²ti “amat±dhigam±ya aya½ maggo ucchedasassatadiµµhivirahit± majjhim± paµipad± maggo k±yakilamath±diko n±ya½ maggo”ti sesaputhujjane ±cikkh²ti attho. ¾loka½ dassayitv±n±ti maggañ±º±loka½ vipassan±ñ±º±lokañca dassayitv±. Lakkhaºañca kusumitanti cittalakkhaº±d²hi phullita½ maº¹ita½ bhagavato sar²ranti attho. Sesa½ sabbattha g±th±su utt±namev±ti.

Vipass²buddhava½savaººan± niµµhit±.

Niµµhito ek³nav²satimo buddhava½so.