14. Suj±tabuddhava½savaººan±
Tato tass±parabh±ge tasmi½yeva maº¹akappe anupubbena aparimit±yukesu sattesu anukkamena parih±yitv± navutivassasahass±yukesu j±tesu suj±tar³pak±yo parisuddhaj±to suj±to n±ma satth± loke udap±di. Sopi p±ramiyo p³retv± tusitapure nibbattitv± tato cavitv± sumaªgalanagare uggatassa n±ma rañño kule pabh±vatiy± n±ma aggamahesiy± kucchismi½ paµisandhi½ gahetv± dasanna½ m±s±na½ accayena m±tukucchito nikkhami. N±maggahaºadivase cassa n±ma½ karonto sakalajambud²pe sabbasatt±na½ sukha½ janayanto j±toti “suj±to” tvevassa n±mamaka½su. So navavassasahass±ni ag±ra½ ajjh±vasi. Sir² upasir² sirinando c±ti tassa tayo p±s±d± ahesu½. Sir²nand±devippamukh±ni tev²sati itthisahass±ni paccupaµµhit±ni ahesu½. So catt±ri nimitt±ni disv± sir²nand±deviy± upasene n±ma putte uppanne ha½savaha½ n±ma varaturaªgam±ruyha mah±bhinikkhamana½ nikkhamitv± pabbaji. Ta½ pana pabbajanta½ manuss±na½ koµi anupabbaji. Atha so tehi parivuto nava m±se padh±nacariya½ caritv± vis±khapuººam±ya sir²nandananagare sir²nandanaseµµhissa dh²t±ya dinna½ paramamadhura½ madhup±y±sa½ paribhuñjitv± s±lavane div±vih±ra½ v²tin±metv± s±yanhasamaye sunand±j²vakena dinn± aµµha tiºamuµµhiyo gahetv± ve¼ubodhi½ upasaªkamitv± tetti½sahatthavitthata½ tiºasanthara½ santharitv± s³riye dharam±neyeva sam±ra½ m±rabala½ vidhamitv± samm±sambodhi½ paµivijjhitv± sabbabuddh±nuciººa½ ud±na½ ud±netv± sattasatt±ha½ bodhisam²peyeva v²tin±metv± brahmun± ±y±cito attano kaniµµhabh±tika½ sudassanakum±ra½ purohitaputta½ devakum±rañca catusaccadhammapaµivedhasamatthe disv± ±k±sena gantv± sumaªgalanagarasam²pe sumaªgaluyy±ne otaritv± uyy±nap±lena attano bh±tika½ sudassanakum±ra½ purohitaputta½ devakum±rañca pakkos±petv± tesa½ sapariv±r±na½ majjhe nisinno dhammacakka½ pavattesi. Tattha as²tiy± koµ²na½ dhamm±bhisamayo ahosi. Aya½ paµham±bhisamayo ahosi. Yad± pana bhagav± sudassanuyy±nadv±re mah±s±lam³le yamakap±µih±riya½ katv± devesu t±vati½sesu vass±v±sa½ up±gami, tad± sattatti½sasatasahass±na½ dhamm±bhisamayo ahosi. Aya½ dutiyo abhisamayo ahosi. Yad± pana suj±to dasabalo pitusantika½ agam±si, tad± saµµhisatasahass±na½ dhamm±bhisamayo ahosi. Aya½ tatiyo abhisamayo ahosi. Tena vutta½– 1. “Tattheva maº¹akappamhi, suj±to n±ma n±yako;
s²hahanusabhakkhandho, appameyyo dur±sado.
2. “Candova vimalo buddho, satara½s²va pat±pav±;
eva½ sobhati sambuddho, jalanto siriy± sad±.
3. “P±puºitv±na sambuddho, kevala½ bodhimuttama½;
sumaªgalamhi nagare, dhammacakka½ pavattayi.
4. “Desente pavara½ dhamma½, suj±te lokan±yake;
as²tikoµ² abhisami½su, paµhame dhammadesane.
5. “Yad± suj±to amitayaso, deve vassa½ up±gami;
sattatti½sasatasahass±na½, dutiy±bhisamayo ahu.
6. “Yad± suj±to asamasamo, upagacchi pitusantika½;
saµµhisatasahass±na½, tatiy±bhisamayo ah³”ti.
Tattha tattheva maº¹akappamh²ti yasmi½ maº¹akappe sumedho bhagav± uppanno, tattheva kappe suj±topi bhagav± uppannoti attho. S²hahan³ti s²hassa viya hanu ass±ti s²hahanu. S²hassa pana heµµhimahanumeva puººa½ hoti, na uparima½. Assa pana mah±purisassa s²hassa heµµhimahanu viya dvepi paripuºº±ni dv±dasiya½ pakkhassa candasadis±ni honti. Tena vutta½ “s²hahan³”ti. Usabhakkhandhoti usabhasseva samappavaµµakkhandho, suvaµµitasuvaºº±liªgasadisakkhandhoti attho. Satara½s²v±ti divasakaro viya. Siriy±ti buddhasiriy±. Bodhimuttamanti uttama½ sambodhi½. Sudhammavat²nagare sudhammuyy±ne ±gat±na½ manuss±na½ dhamma½ desetv± saµµhisatasahass±ni ehibhikkhubh±vena pabb±jetv± tesa½ majjhe p±timokkha½ uddisi, so paµhamo sannip±to ahosi. Tato para½ tidivorohaºe bhagavato paññ±sasatasahass±na½ dutiyo sannip±to ahosi. Puna “sudassanakum±ro bhagavato santike pabbajitv± arahatta½ patto”ti sutv± “mayampi pabbajiss±m±”ti ±gat±ni catt±ri purisasatasahass±ni gahetv± sudassanatthero suj±ta½ nar±sabha½ upasaªkami. Tesa½ bhagav± dhamma½ desetv± ehibhikkhupabbajj±ya pabb±jetv± caturaªgasamann±gate sannip±te p±timokkha½ uddisi, so tatiyo sannip±to ahosi. Tena vutta½– 7. “Sannip±t± tayo ±su½, suj±tassa mahesino;
kh²º±sav±na½ vimal±na½, santacitt±na t±dina½.
8. “Abhiññ±balappatt±na½, appatt±na½ bhav±bhave;
saµµhisatasahass±ni, paµhama½ sannipati½su te.
9. “Pun±para½ sannip±te, tidivorohaºe jine;
paññ±sasatasahass±na½, dutiyo ±si sam±gamo.
10. “Upasaªkamanto nar±sabha½, sudassano aggas±vako;
cat³hi satasahassehi, sambuddha½ upasaªkam²”ti.
Tattha appatt±nanti bhav±bhave asampatt±nanti attho. “Appavatt± bhav±bhave”tipi p±µho, soyevattho. Tidivorohaºeti saggalokato otarante kattuk±rake daµµhabbo. K±rakavipall±sena vutta½. Atha v± tidivorohaºeti tidivato otaraºe. Jineti jinassa, s±mi-atthe bhumma½ daµµhabba½. Tad± kira amh±ka½ bodhisatto cakkavattir±j± hutv± “buddho loke uppanno”ti sutv± bhagavanta½ upasaªkamitv± dhammakatha½ sutv± buddhappamukhassa bhikkhusaªghassa sattahi ratanehi saddhi½ catumah±d²parajja½ datv± satthu santike pabbaji. Sakalad²pav±sino jan± raµµhupp±da½ gahetv± ±r±mikakicca½ s±dhetv± buddhappamukhassa saªghassa nicca½ mah±d±namada½su. Sopi na½ satth±– “an±gate gotamo n±ma buddho bhavissat²”ti by±k±si. Tena vutta½– 11. “Aha½ tena samayena, catud²pamhi issaro;
antalikkhacaro ±si½, cakkavatt² mahabbalo.
13. “Catud²pe mah±rajja½ ratane satta uttame;
buddhe niyy±tayitv±na, pabbaji½ tassa santike.
14. “¾r±mik± janapade, uµµh±na½ paµipiº¹iya;
upanenti bhikkhusaªghassa, paccaya½ sayan±sana½.
15. “Sopi ma½ buddho by±k±si, dasasahassimhi issaro;
ti½sakappasahassamhi, aya½ buddho bhavissati.
16. “Padh±na½ padahitv±na…pe… hess±ma sammukh± ima½; 17. “tass±pi cavana½ sutv±, bhiyyo h±sa½ janesaha½;
adhiµµhahi½ vata½ ugga½, dasap±ramip³riy±.
18. “Suttanta½ vinayañc±pi, navaªga½ satthus±sana½;
sabba½ pariy±puºitv±na, sobhayi½ jinas±sana½.
19. “Tatthappamatto viharanto, brahma½ bh±vetva bh±vana½;
abhiññ±p±rami½ gantv±, brahmalokamagañchahan”ti.
Tattha catud²pamh²ti sapariv±rad²p±na½ catunna½ mah±d²p±nanti attho. Antalikkhacaroti cakkaratana½ purakkhatv± ±k±sacaro. Ratane satt±ti hatthiratan±d²ni satta ratan±ni. Uttameti uttam±ni. Atha v± uttame buddheti attho daµµhabbo. Niyy±tayitv±n±ti datv±na. Uµµh±nanti raµµhupp±da½, ±yanti attho. Paµipiº¹iy±ti r±si½ katv± sa½ka¹¹hitv±. Paccayanti c²var±divividha½ paccaya½. Dasasahassimhi issaroti dasasahassilokadh±tuya½ issaro, tadeta½ j±tikkhetta½ sandh±ya vuttanti veditabba½. Anant±na½ lokadh±t³na½ issaro bhagav±. Ti½sakappasahassamh²ti ito paµµh±ya ti½sakappasahass±na½ matthaketi attho. Tassa pana suj±tassa bhagavato sumaªgala½ n±ma nagara½ ahosi, uggato n±ma r±j± pit±, pabh±vat² n±ma m±t±, sudassano ca sudevo ca dve aggas±vak±, n±rado n±mupaµµh±ko, n±g± ca n±gasam±l± ca dve aggas±vik±, mah±ve¼urukkho bodhi, so kira mandacchiddo ghanakkhandho paramaramaº²yo ve¼uriyamaºivaººehi vimalehi pattehi sañchannavipulas±kho may³rapiñchakal±po viya virocittha. Tassa pana bhagavato sar²ra½ paºº±sahatthubbedha½ ahosi, ±yu navutivassasahass±ni, sir²nand± n±massa aggamahes², upaseno n±ma putto. Turaªgavaray±nena nikkhami. So pana candavat²nagare sil±r±me parinibb±yi. Tena vutta½– 20. “Sumaªgala½ n±ma nagara½, uggato n±ma khattiyo;
m±t± pabh±vat² n±ma, suj±tassa mahesino.
25. “Sudassano sudevo ca, ahesu½ aggas±vak±;
n±rado n±mupaµµh±ko, suj±tassa mahesino.
26. “N±go ca n±gasam±l± ca, ahesu½ aggas±vik±;
bodhi tassa bhagavato, mah±ve¼³ti vuccati.
27. “So ca rukkho ghanakkhandho, acchiddo hoti pattiko;
uju va½so brah± hoti, dassan²yo manoramo.
28. “Ekakkhandho pava¹¹hitv±, tato s±kh± pabhijjati;
yath± subaddho morahattho, eva½ sobhati so dumo.
29. “Na tassa kaºµak± honti, n±pi chidda½ mah± ahu;
vitthiººas±kho aviralo, sandacch±yo manoramo.
31. “Paññ±saratano ±si, uccattanena so jino;
sabb±k±ravar³peto, sabbaguºamup±gato.
32. “Tassa pabh± asamasam±, niddh±vati samantato;
appam±ºo atuliyo, opammehi an³pamo.
33. “Navutivassasahass±ni, ±yu vijjati t±vade;
t±vat± tiµµham±no so, t±resi janata½ bahu½.
34. “Yath±pi s±gare ³m², gagane t±rak± yath±;
eva½ tad± p±vacana½, arahantehi cittita½.
35. “So ca buddho asamasamo, guº±ni ca t±ni atuliy±ni;
sabba½ tamantarahita½, nanu ritt± sabbasaªkh±r±”ti.
Tattha acchiddoti appacchiddo. “Anudar± kaññ±”ti-±d²su viya daµµhabba½. Keci “chidda½ hoti parittakan”ti paµhanti. Pattikoti bahupatto, k±camaºivaººehi pattehi sañchannoti attho. Uj³ti avaªko akuµilo. Va½soti ve¼u. Brah±ti samantato mah±. Ekakkhandhoti avaniruho eko adutiyo c±ti attho. Pava¹¹hitv±ti va¹¹hitv±. Tato s±kh± pabhijjat²ti tato va½saggato pañcavidh± s±kh± nikkhamitv± pabhijjittha. “Tato s±kh± pabhijjath±”tipi p±µho. Subaddhoti suµµhu pañcabandhan±k±rena baddho. Morahatthoti ±tapasanniv±raºattha½ kato baddho morapiñchakal±po vuccati. Na tassa kaºµak± hont²ti tassa va½sassa kaºµakinopi rukkhassa kaºµak± n±hesu½. Aviraloti aviralas±kh±sañchanno. Sandacch±yoti ghanacch±yo, aviralatt±va sandacch±yoti vutto. Paññ±saratano ±s²ti paññ±sahattho ahosi. Sabb±k±ravar³petoti sabbena ±k±rena varehiyeva upeto sabb±k±ravar³peto n±ma. Sabbaguºamup±gatoti anantarapadasseva vevacanamatta½. Appam±ºoti pam±ºarahito, pam±ºa½ gahetu½ asakkuºeyyatt± v± appam±ºo. Atuliyoti atulo, kenaci asadisoti attho. Opammeh²ti upamitabbehi. An³pamoti upam±rahito, “imin± ca imin± ca sadiso”ti vattu½ asakkuºeyyabh±vato an³pamoti attho. Guº±ni ca t±n²ti guº± ca te, sabbaññutaññ±º±dayo guº±ti attho. Liªgavipall±sena vutta½. Sesa½ sabbattha utt±natthamev±ti.
Suj±tabuddhava½savaººan± niµµhit±.
Niµµhito dv±dasamo buddhava½so.