11. N±radabuddhava½savaººan±
Padumabuddhe pana parinibbute tassa s±sane ca antarahite vassasatasahass±yuk± manuss± anukkamena parih±yam±n± dasavass±yuk± ahesu½. Puna va¹¹hitv± asaªkhyeyy±yuk± hutv± parih±yam±n± navutivassasahass±yuk± ahesu½. Tad± dasabaladharo tevijjo catuves±rajjavis±rado vimuttis±rado n±rado n±ma narasattuttamo satth± loke udap±di. So catt±ri asaªkhyeyy±ni kappasatasahassañca p±ramiyo p³retv± tusitabhavane nibbattitv± tato cavitv± dhaññavat² n±ma nagare sakav²riyavijitav±sudevassa sudevassa n±ma rañño kule aggamahesiy± nir³pam±ya anom±ya n±ma deviy± kucchismi½ paµisandhi½ aggahesi. So dasanna½ m±s±na½ accayena dhanañjayuyy±ne m±tukucchito nikkhami. N±maggahaºadivase pana n±makaraºe kayiram±ne sakalajambud²pe manuss±na½ upabhogakkham±ni anur³p±ni ±bharaº±ni ±k±sato kapparukkh±d²hi pati½su. Tenassa nar±na½ arah±ni ±bharaº±ni ad±s²ti “n±rado”ti n±ma½ aka½su. So navavassasahass±ni ag±ramajjhe vasi. Vijito vijit±v² vijit±bhir±moti tiººa½ ut³na½ anucchavik± tayo p±s±d± ahesu½. Tassa n±radakum±rassa kulas²l±c±rar³pasampanna½ manonuk³la½ vijitasena½ n±ma ativiya dhañña½ khattiyakañña½ aggamahesi½ aka½su. Ta½ ±di½ katv± v²satisahass±dhika½ itth²na½ satasahassa½ ahosi. Tass± vijitasen±ya deviy± sabbalok±nandakare nanduttarakum±re n±ma j±te so catt±ri nimitt±ni disv± caturaªginiy± mahatiy± sen±ya parivuto n±n±vir±gatanuvaravasananivasano ±mukkamutt±h±ramaºikuº¹alo varakey³ramakuµakaµakadharo paramasurabhigandhakusumasamalaªkato padas±va uyy±na½ gantv± sabb±bharaº±ni omuñcitv± bhaº¹±g±rikassa hatthe datv± sayameva vimalan²lakuvalayadalasadisen±tinisiten±sin± paramaruciraratanavicitta½ sakesamakuµa½ chinditv± gaganatale khipi. Ta½ sakko devar±j± suvaººacaªkoµakena paµiggahetv± t±vati½sabhavana½ netv± tiyojanubbedha½ sinerumuddhani sattaratanamaya½ cetiya½ ak±si. Mah±puriso pana devadatt±ni k±s±y±ni vatth±ni paridahitv± tattheva uyy±ne pabbaji. Purisasatasahass± ca ta½ anupabbaji½su. So satt±ha½ tattheva padh±nacariya½ caritv± vis±khapuººam±ya vijitasen±ya aggamahesiy± dinna½ p±y±sa½ paribhuñjitv± tattheva uyy±ne div±vih±ra½ katv± sudassanuyy±nap±lena dinn± aµµha tiºamuµµhiyo gahetv± mah±soºabodhi½ padakkhiºa½ katv± aµµhapaºº±sahatthavitthata½ tiºasanthara½ santharitv± nis²ditv± m±rabala½ vidhamitv± t²su y±mesu tisso vijj± upp±detv± sabbaññutaññ±ºa½ paµivijjhitv±– “anekaj±tisa½s±ra½…pe… taºh±na½ khayamajjhag±”ti ud±na½ ud±netv± sattasatt±h±ni v²tin±metv± brahmuno y±cito paµiñña½ datv± dhanañjayuyy±ne attan± saha pabbajitehi satasahassabhikkh³hi parivuto tattha dhammacakka½ pavattesi. Tad± koµisatasahass±na½ dhamm±bhisamayo ahosi. Tena vutta½– 1. “Padumassa aparena, sambuddho dvipaduttamo;
n±rado n±ma n±mena, asamo appaµipuggalo.
2. “So buddho cakkavattissa, jeµµho dayita-oraso;
±mukkam±l±bharaºo, uyy±na½ upasaªkami.
3. “Tatth±si rukkho yasavipulo, abhir³po brahm± suci;
tamajjhappatv± upanis²di, mah±soºassa heµµhato.
4. “Tattha ñ±ºavaruppajji, ananta½ vajir³pama½;
tena vicini saªkh±re, ukkujjamavakujjaka½.
5. “Tattha sabbakiles±ni, asesamabhiv±hayi;
p±puº² kevala½ bodhi½, buddhañ±ºe ca cuddasa.
6. “P±puºitv±na sambodhi½, dhammacakka½ pavattayi;
koµisatasahass±na½, paµham±bhisamayo ah³”ti.
Tattha cakkavattiss±ti cakkavattirañño. Jeµµhoti pubbajo. Dayita-orasoti dayito piyo oraso putto, dayito orasi gahetv± l±lito putto dayita-oraso n±ma. ¾mukkam±l±bharaºoti ±mukkamutt±h±rakey³rakaµakamakuµakuº¹alam±lo. Uyy±nanti bahinagare dhanañjayuyy±na½ n±m±r±ma½ agam±si. Tatth±si rukkhoti tasmi½ uyy±ne eko kira rukkho rattasoºo n±ma ahosi. So kira navutihatthubbedho samavaµµakkhandho sampannavividhaviµapas±kho n²labahalavipulapal±so sandacch±yo devat±dhivuµµhatt± vigatavividhavihagagaºasañc±ro dharaº²talatilakabh³to tarurajja½ viya kurum±no paramaramaº²yadassano rattakusumasamalaªkatasabbas±kho devamanussanayanaras±yanabh³to ahosi. Yasavipuloti vipulayaso, sabbalokavikhy±to attano sampattiy± sabbattha p±kaµo vissutoti attho. Keci “tatth±si rukkho vipulo”ti paµhanti. Brah±ti mahanto, dev±na½ p±ricchattakasadisoti attho. Tamajjhappatv±ti ta½ soºarukkha½ patv± adhipatv± upagamm±ti attho. Heµµhatoti tassa rukkhassa heµµh±. ѱºavaruppajj²ti ñ±ºavara½ udap±di. Anantanti appameyya½ appam±ºa½. Vajir³pamanti vajirasadisa½ tikhiºa½, anicc±nupassan±dikassa vipassan±ñ±ºasseta½ adhivacana½. Tena vicini saªkh±reti tena vipassan±ñ±ºena r³p±dike saªkh±re vicini. Ukkujjamavakujjakanti saªkh±r±na½ udayañca vayañca vicin²ti attho. Tasm± paccay±k±ra½ sammasitv± ±n±p±nacatutthajjh±nato vuµµh±ya pañcasu khandhesu abhinivisitv± udayabbayavasena samapaññ±sa lakkhaº±ni disv± y±va gotrabhuñ±ºa½ vipassana½ va¹¹hetv± ariyamagg±nukkamena sakale buddhaguºe paµilabh²ti attho. Tatth±ti soºarukkhe. Sabbakiles±n²ti sabbepi kilese, liªgavipariy±sa½ katv± vutta½. Keci “tattha sabbakileseh²”ti paµhanti. Asesanti niravasesa½. Abhiv±hay²ti maggodhin± ca kilesodhin± ca sabbe kilese abhiv±hayi, vin±samupanes²ti attho. Bodh²ti arahattamaggañ±ºa½. Buddhañ±ºe ca cuddas±ti buddhañ±º±ni cuddasa. T±ni katam±n²ti? Maggaphalañ±º±ni aµµha, cha as±dh±raºañ±º±n²ti evamim±ni cuddasa buddhañ±º±ni n±ma, ca-saddo sampiº¹anattho, tena apar±nipi catasso paµisambhid±ñ±º±ni catuves±rajjañ±º±ni catuyoniparicchedakañ±º±ni pañcagatiparicchedakañ±º±ni dasabalañ±º±ni sakale ca buddhaguºe p±puº²ti attho. Eva½ buddhatta½ patv± brahm±y±cana½ adhiv±setv± dhanañjayuyy±ne attan± saha pabbajite satasahassabhikkh³ sammukhe katv± dhammacakka½ pavattesi. Tad± koµisatasahassassa paµham±bhisamayo ahosi. Tad± kira mah±doºanagare doºo n±ma n±gar±j± gaªg±t²re paµivasati mahiddhiko mah±nubh±vo mah±janena sakkato garukato m±nito p³jito. So yasmi½ visaye janapadav±sino manuss± tassa balikamma½ na karonti, tesa½ visaya½ avassena v± ativassena v± sakkharavassena v± vin±seti. Atha t²radassano n±rado satth± doºassa n±gar±jassa vinayane bah³na½ p±º²na½ upanissaya½ disv± mahat± bhikkhusaªghena pariv±rito tassa n±gar±jassa niv±saµµh±namagam±si. Tato ta½ manuss± disv± evam±ha½su– “bhagav±, ettha ghoraviso uggatejo mahiddhiko mah±nubh±vo n±gar±j± paµivasati, so ta½ m± viheµhessati na gantabban”ti. Bhagav± pana tesa½ vacana½ asuºanto viya agam±si. Gantv± ca tatthassa n±gar±jassa sakk±ratth±ya kate paramasurabhigandhe pupphasanthare nis²di. Mah±jano kira “n±radassa ca munir±jassa doºassa ca n±gar±jassa dvinnampi yuddha½ passiss±m±”ti sannipati. Atha ahin±go munin±ga½ tath± nisinna½ disv± makkha½ asaham±no sandissam±nak±yo hutv± padh³p±yi. Dasabalopi padh³p±yi. Puna n±gar±j± pajjali Munir±j±pi pajjali. Atha so n±gar±j± dasabalassa sar²rato nikkhant±hi dh³maj±l±hi ativiya kilantasar²ro dukkha½ asaham±no “visavegena na½ m±ress±m²”ti visa½ vissajjesi. Visassa vegena sakalopi jambud²po vinasseyya. Ta½ pana visa½ dasabalassa sar²re ekalomampi kampetu½ n±sakkhi. Atha so n±gar±j±– “k± nu kho samaºassa pavatt²”ti olokento saradasamaye s³riya½ viya canda½ viya ca paripuººa½ chabbaºº±hi buddharasm²hi virocam±na½ vippasannavadanasobha½ bhagavanta½ disv±– “aho! Mahiddhiko vat±ya½ samaºo, may± pana attano bala½ aj±nantena aparaddhan”ti cintetv± t±ºa½ gaves² bhagavanta½yeva saraºamupagañchi. Atha n±rado munir±j± ta½ n±gar±ja½ vinetv± tattha sannipatitassa mah±janassa cittappas±danattha½ yamakap±µih±riya½ ak±si. Tad± p±º²na½ navutikoµisahass±ni arahatte patiµµhahi½su. So dutiyo abhisamayo ahosi. Tena vutta½– 7. “Mah±doºa½ n±gar±ja½, vinayanto mah±muni;
p±µihera½ tad±k±si, dassayanto sadevake.
8. “Tad± devamanuss±na½, tamhi dhammappak±sane;
navutikoµisahass±ni, tari½su sabbasa½sayan”ti.
Tattha p±µihera½ tad±k±s²ti ak±si yamakap±µih±riyanti attho. Ayameva v± p±µho. “Tad± devamanuss± v±”tipi p±µho. Tattha devamanuss±nanti s±mi-atthe paccatta½. Tasm± dev±na½ manuss±nañca navutikoµisahass±n²ti attho. Tari½s³ti atikkami½su. Yad± pana attano putta½ nanduttarakum±ra½ ovadi, tad± as²tiy± koµisahass±na½ tatiy±bhisamayo ahosi. Tena vutta½– 9. “Yamhi k±le mah±v²ro, ovad² sakamatraja½;
as²tikoµisahass±na½, tatiy±bhisamayo ah³”ti.
Yad± pana thullakoµµhitanagare bhaddas±lo ca vijitamitto ca dve br±hmaºasah±yak± amatarahada½ gavesam±n± parisati nisinna½ ativis±rada½ n±radasamm±sambuddha½ addasa½su. Te bhagavato k±ye dvatti½samah±purisalakkhaº±ni disv±– “aya½ loke vivaµacchado samm±sambuddho”ti niµµha½ gantv± bhagavati sañj±tasaddh± sapariv±r± bhagavato santike pabbaji½su. Tesu pabbajitv± arahatta½ pattesu bhagav± bhikkh³na½ koµisatasahassamajjhe p±timokkha½ uddisi, so paµhamo sannip±to ahosi. Tena vutta½– 10. “Sannip±t± tayo ±su½, n±radassa mahesino;
koµisatasahass±na½, paµhamo ±si sam±gamo”ti.
Yasmi½ samaye n±rado samm±sambuddho ñ±tisam±game attano paºidh±nato paµµh±ya buddhava½sa½ kathesi, tad± navutikoµibhikkhusahass±na½ dutiyo sannip±to ahosi. Tena vutta½– 11. “Yad± buddho buddhaguºa½, sanid±na½ pak±sayi;
navutikoµisahass±ni, sami½su vimal± tad±”ti.
Tattha vimal±ti vigatamal±, kh²º±sav±ti attho. Yad± pana mah±doºan±gar±jassa vinayane pasanno verocano n±ma n±gar±j± gaªg±ya nadiy± tig±vutappam±ºa½ sattaratanamaya½ maº¹apa½ nimminitv± sapariv±ra½ bhagavanta½ tattha nis²d±petv± sapariv±ro sajanapade attano d±naggadassanatth±ya nimantetv± n±gan±µak±ni ca t±¼±vacare vividhaves±laªk±radhare sannip±tetv± mah±sakk±rena bhagavato sapariv±rassa mah±d±na½ ad±si. Bhojan±vas±ne bhagav± mah±gaªga½ ot±rento viya anumodanamak±si. Tad± bhatt±numodane dhamma½ sutv± pasann±na½ ehibhikkhupabbajj±ya pabbajit±na½ as²tibhikkhusatasahass±na½ majjhe p±timokkha½ uddisi, so tatiyo sannip±to ahosi. Tena vutta½– 12. “Yad± verocano n±go, d±na½ dad±ti satthuno;
tad± sami½su jinaputt±, as²tisatasahassiyo”ti.
Tattha as²tisatasahassiyoti satasahass±na½ as²tiyo. Tad± amh±ka½ bodhisatto isipabbajja½ pabbajitv± himavantapasse assama½ m±petv± pañcasu abhiññ±su aµµhasu sam±patt²su ca ciººavas² hutv± paµivasati. Atha tasmi½ anukamp±ya n±rado bhagav± as²tiy± arahantakoµ²hi dasahi ca an±g±miphalaµµhehi up±sakasahassehi parivuto ta½ assamapada½ agam±si. T±paso bhagavanta½ disv±va pamuditahadayo sapariv±rassa bhagavato niv±satth±ya assama½ m±petv± sakalaratti½ satthuguºa½ kittetv± bhagavato dhammakatha½ sutv± punadivase uttarakuru½ gantv± tato ±h±ra½ ±haritv± sapariv±rassa buddhassa mah±d±na½ ad±si. Eva½ satt±ha½ mah±d±na½ datv± himavantato anaggha½ lohitacandana½ ±haritv± tena lohitacandanena bhagavanta½ p³jesi. Tad± na½ dasabalo amaranaraparivuto dhammakatha½ kathetv±– “an±gate gotamo n±ma buddho bhavissat²”ti by±k±si. Tena vutta½– 13. “Aha½ tena samayena, jaµilo uggat±pano;
antalikkhacaro ±si½, pañc±bhiññ±su p±rag³.
14. “Tad±p±ha½ asamasama½, sasaªgha½ saparijjana½;
annap±nena tappetv±, candanen±bhip³jayi½.
15. “Sopi ma½ tad± by±k±si, n±rado lokan±yako;
aparimeyyito kappe, buddho loke bhavissati.
16. “Padh±na½ padahitv±na…pe… hess±ma sammukh± ima½; 17. “tass±pi vacana½ sutv±, bhiyyo h±setva m±nasa½;
adhiµµhahi½ vata½ ugga½, dasap±ramip³riy±”ti.
Tattha tad±p±hanti tad±pi aha½. Asamasamanti asam± n±ma at²t± buddh±, tehi asamehi sama½ tulya½ asamasama½. Atha v± asam± visam±, sam± avisam± s±dhavo, tesu asamasamesu samo “asamasamasamo”ti vattabbe ekassa samasaddassa lopa½ katv± vuttanti veditabba½, asam±visamasamanti attho. Saparijjananti sa-up±sakajana½. “Sopi ma½ tad± naramar³na½, majjhe by±k±si cakkhum±”tipi p±µho so utt±natthova. Bhiyyo h±setva m±nasanti uttarimpi h±setv± tosetv± hadaya½. Adhiµµhahi½ vata½ ugganti ugga½ vata½ adhiµµh±si½. “Uttari½ vatamadhiµµh±si½, dasap±ramip³riy±”tipi p±µho. Tassa pana bhagavato n±radassa dhaññavat² n±ma nagara½ ahosi, sudevo n±ma khattiyo pit±, anom± n±ma m±t±, bhaddas±lo ca jitamitto ca dve aggas±vak±, v±seµµho n±ma upaµµh±ko, uttar± ca phaggun² ca dve aggas±vik±, mah±soºarukkho bodhi, sar²ra½ aµµh±s²tihatthubbedha½ ahosi. Tassa sar²rappabh± nicca½ yojana½ pharati, navutivassasahass±ni ±yu, tassa pana vijitasen± n±ma aggamahes², nanduttarakum±ro n±massa putto ahosi, vijito vijit±v² vijit±bhir±moti tayo p±s±d± ahesu½. So navavassasahass±ni ag±ra½ ajjh±vasi. So padas±va mah±bhinikkhamana½ nikkham²ti. Tena vutta½– 18. “Nagara½ dhaññavat² n±ma, sudevo n±ma khattiyo;
anom± n±ma janik±, n±radassa mahesino.
23. “Bhaddas±lo jitamitto, ahesu½ aggas±vak±;
v±seµµho n±mupaµµh±ko, n±radassa mahesino.
24. “Uttar± phaggun² ceva, ahesu½ aggas±vik±;
bodhi tassa bhagavato, mah±soºoti vuccati.
26. “Aµµh±s²tiratan±ni, accuggato mah±muni;
kañcanagghiyasaªk±so, dasasahass² virocati.
27. “Tassa by±mappabh± k±y±, niddh±vati disodisa½;
nirantara½ div±ratti½, yojana½ pharate sad±.
28. “Na keci tena samayena, samant± yojane jan±;
ukk±pad²pe ujj±lenti, buddhara½s²hi otthaµ±.
29. “Navutivassasahass±ni, ±yu vijjati t±vade;
t±vat± tiµµham±no so, t±resi janata½ bahu½.
30. “Yath± u¼³hi gagana½, vicitta½ upasobhati;
tatheva s±sana½ tassa, arahantehi sobhati.
31. “Sa½s±rasota½ taraº±ya, sesake paµipannake;
dhammasetu½ da¼ha½ katv±, nibbuto so nar±sabho.
32. “Sopi buddho asamasamo, tepi kh²º±sav± atulatej±;
sabba½ tamantarahita½, nanu ritt± sabbasaªkh±r±”ti.
Tattha kañcanagghiyasaªk±soti vividharatanavicittakañcanamayagghikasadisar³pasobho. Dasasahass² virocat²ti tassa pabh±ya dasasahass²pi lokadh±tu virocati, vir±jat²ti attho. Tamevattha½ pak±sento bhagav± “tassa by±mappabh± k±y±, niddh±vati disodisan”ti ±ha. Tattha by±mappabh± k±y±ti by±mappabh± viy±ti by±mappabh±, amh±ka½ bhagavato by±mappabh± viy±ti attho. Na kec²ti ettha na-k±ro paµisedhattho, tassa ujj±lenti-saddena sambandho daµµhabbo. Ukk±ti daº¹ad²pik±. Ukk± v± pad²pe v± kecipi jan± na ujj±lenti na pajj±lenti. Kasm±ti ce? Buddhasar²rappabh±ya obh±sitatt±. Buddhara½s²h²ti buddharasm²hi. Otthaµ±ti adhigat±. U¼³h²ti t±r±hi, yath± t±r±hi gaganatala½ vicitta½ sobhati, tatheva tassa s±sana½ arahantehi vicitta½ upasobhat²ti attho. Sa½s±rasota½ taraº±y±ti sa½s±ras±garassa taraºattha½. Sesake paµipannaketi arahante µhapetv± kaly±ºaputhujjanehi saddhi½ sese sekkhapuggaleti attho. Dhammasetunti maggasetu½, sesapuggale sa½s±rato t±retu½ dhammasetu½ µhapetv± katasabbakicco hutv± parinibb±y²ti attho. Sesa½ heµµh± vuttatt± sabbattha utt±namev±ti.
N±radabuddhava½savaººan± niµµhit±.
Niµµhito navamo buddhava½so.