6. Sumanabuddhava½savaŗŗan±

Eva½ ekappah±reneva dasasahassilokadh±tu½ ekandhak±ra½ katv± tasmi½ bhagavati parinibbute tassa aparabh±ge navutivassasahass±yukesu manussesu anukkamena parih±yitv± dasavassesu j±tesu puna va¹¹hitv± anukkamena asaŖkhyeyy±yuk± hutv± puna parih±yitv± navutivassasahass±yukesu j±tesu sumano n±ma bodhisatto p±ramiyo p³retv± tusitapure nibbattitv± tato cavitv± mekhalanagare sudattassa n±ma rańńo kule sirim±ya n±ma deviy± kucchismi½ paµisandhi½ aggahesi. P±µih±riy±ni pubbe vuttanay±neva.
So anukkamena vuddhippatto siriva¹¹hanasomava¹¹hana-iddhiva¹¹hanan±madheyyesu t²su p±s±desu tesaµµhiy± n±µakitthisatasahassehi paric±riyam±no surayuvat²hi paric±riyam±no devakum±ro viya navavassasahass±ni dibbasukhasadisa½ visayasukhamanubhavam±no vaµa½sik±ya n±ma deviy± anupama½ n±ma nirupama½ putta½ janetv± catt±ri nimitt±ni disv± hatthiy±nena nikkhamitv± pabbaji. Ta½ pana pabbajanta½ ti½sakoµiyo anupabbaji½su.
So tehi parivuto dasam±se padh±nacariya½ caritv± vis±khapuŗŗam±ya anomanigame anomaseµµhino dh²t±ya anupam±ya n±ma dinna½ pakkhittadibboja½ p±y±sa½ paribhuńjitv± s±lavane div±vih±ra½ v²tin±metv± anupam±j²vakena dinn± aµµha tiŗamuµµhiyo gahetv± n±gabodhi½ upagantv± ta½ padakkhiŗa½ katv± aµµhahi tiŗamuµµh²hi ti½sahatthavitthata½ tiŗasanthara½ katv± tattha pallaŖka½ ±bhujitv± nis²di. Tato m±rabala½ vidhamitv± sabbańńutańń±ŗa½ paµivijjhitv±– “anekaj±tisa½s±ra½…pe… taŗh±na½ khayamajjhag±”ti (dha. pa. 153-154) ud±na½ ud±nesi. Tena vutta½–
1. “MaŖgalassa aparena, sumano n±ma n±yako;
sabbadhammehi asamo, sabbasatt±namuttamo”ti.
Tattha maŖgalassa aparen±ti maŖgalassa bhagavato aparabh±ge. Sabbadhammehi asamoti sabbehipi s²lasam±dhipańń±dhammehi asamo asadiso.
Sumano kira bhagav± bodhisam²peyeva sattasatt±h±ni v²tin±metv± dhammadesanattha½ brahm±y±cana½ sampaµicchitv±– “kassa nu kho aha½ paµhama½ dhamma½ deseyyan”ti (d². ni. 2.72; ma. ni. 1.284; 2.341; mah±va. 10) upadh±rento attan± saha pabbajit±na½ ti½sakoµiyo ca attano kaniµµhabh±tika½ vem±tika½ saraŗakum±rańca purohitaputta½ bh±vitattam±ŗavakańca upanissayasampanne disv±– “etesa½ paµhama½ dhamma½ deseyyan”ti cintetv± ha½sar±j± viya gaganapathena mekhaluyy±ne otaritv± uyy±nap±la½ pesetv± attano kaniµµhabh±tika½ saraŗakum±rańca purohitaputta½ bh±vitattakum±rańca pakkos±petv± tesa½ pariv±rabh³t± sattati½sakoµiyo attan± saha pabbajit± ti½sakoµiyo ca ańńe ca bah³ devamanussakoµiyo c±ti eva½ koµisatasahassa½ dhammacakkappavattanena dhamm±mata½ p±yesi. Tena vutta½–
2. “Tad± amatabheri½ so, ±han² mekhale pure;
dhammasaŖkhasam±yutta½, navaŖga½ jinas±sanan”ti.
Tattha amatabherinti amat±dhigam±ya nibb±n±dhigam±ya bheri½. ¾han²ti v±dayi, dhamma½ deses²ti attho. S±ya½ amatabher² n±ma amatapariyos±na½ navaŖga½ buddhavacana½. Tenev±ha– “dhammasaŖkhasam±yutta½, navaŖga½ jinas±sanan”ti. Tattha dhammasaŖkhasam±yuttanti catusaccadhammakath±saŖkhavarasam±yutta½.
Sumano pana lokan±yako abhisambodhi½ p±puŗitv± paµińń±nur³pa½ paµipada½ paµipajjam±no mah±janassa bhavabandhanamokkhatth±ya kusalaratanassa kilesacorehi viluppam±nassa paritt±nattha½ s²lavipulap±k±ra½ sam±dhiparikh±pariv±rita½ vipassan±ń±ŗadv±ra½ satisampajańńada¼hakav±µa½ sam±pattimaŗ¹ap±dipaµimaŗ¹ita½ bodhipakkhiyajanasam±kula½ amatavaranagara½ m±pesi. Tena vutta½–
3. “Nijjinitv± kilese so, patv± sambodhimuttama½;
m±pesi nagara½ satth±, saddhammapuravaruttaman”ti.
Tattha nijjinitv±ti vijinitv± abhibhuyya, kiles±bhisaŖkh±radevaputtam±re viddha½setv±ti attho Soti so sumano bhagav±. “Vijinitv± kilese h²”tipi p±µho. Tattha hi-k±ro padap³raŗamatte nip±to. Patv±ti adhigantv±. “Patto”tipi p±µho. Nagaranti nibb±nanagara½. Saddhammapuravaruttamanti saddhammasaŖkh±ta½ puravaresu uttama½ seµµha½ padh±nabh³ta½. Atha v± saddhammamayesu puresu pavaresu uttama½ saddhammapuravaruttama½. Purimasmi½ atthavikappe “nagaran”ti tasseva vevacananti daµµhabba½. Paµividdhadhammasabh±v±na½ sekkh±sekkh±na½ ariyapuggal±na½ patiµµh±na½ gocaraniv±saµµhena nibb±na½ “nagaran”ti vuccati. Tasmi½ pana saddhammavaranagare so satth± avicchinna½ akuµila½ uju½ puthulańca vitthatańca satipaµµh±namaya½ mah±v²thi½ m±pesi. Tena vutta½–
4. “Nirantara½ akuµila½, uju½ vipulavitthata½;
m±pesi so mah±v²thi½, satipaµµh±navaruttaman”ti.
Tattha nirantaranti kusalajavanasańcaraŗ±nantarabh±vato nirantara½. Akuµilanti kuµilabh±vakaradosavirahitato akuµila½. Ujunti akuµilatt±va uju½. Purimapadasseva atthad²pakamida½ vacana½. Vipulavitthatanti ±y±mato ca vitth±rato ca puthulavitthata½, puthulavitthatabh±vo lokiyalokuttarasatipaµµh±navasena daµµhabbo. Mah±v²thinti mah±magga½. Satipaµµh±navaruttamanti satipaµµh±nańca ta½ varesu uttamańc±ti satipaµµh±navaruttama½. Atha v± vara½ satipaµµh±namaya½ uttamav²thinti attho.
Id±ni tassa nibb±namah±nagarassa tassa½ satipaµµh±nav²thiya½ catt±ri s±mańńaphal±ni catasso paµisambhid± cha abhińń± aµµha sam±pattiyoti im±ni mahaggharatan±ni ubhosu passesu dhamm±paŗe pas±resi. Tena vutta½–
5. “Phale catt±ri s±mańńe, catasso paµisambhid±;
cha¼abhińń±µµhasam±patt², pas±resi tattha v²thiyan”ti.
Id±ni bhagav± im±ni ratanabhaŗ¹±ni ye pana appamatt± satimanto paŗ¹it± hiri-ottappav²riy±d²hi samann±gat±, te ±d²yant²ti tesa½ ratan±na½ haraŗ³p±ya½ dassento–
6. “Ye appamatt± akhil±, hiriv²riyehup±gat±;
te te ime guŗavare, ±diyanti yath±sukhan”ti.– ¾ha.
Tattha yeti aniyamuddeso. Appamatt±ti pam±dassa paµipakkhabh³tena satiy± avippav±salakkhaŗena appam±dena samann±gat±. Akhil±ti pańcacetokhilarahit±. Hiriv²riyehup±gat±ti k±yaduccarit±d²hi hir²yat²ti hir², lajj±yeta½ adhivacana½. V²rassa bh±vo v²riya½, ta½ uss±halakkhaŗa½. Tehi hiriv²riyehi up±gat± samann±gat± bhabbapuggal±. Teti ida½ pubbe aniyamuddesassa niyamuddeso. Puna teti vuttappak±re guŗaratanavisese te kulaputt± ±diyanti paµilabhanti adhigacchant²ti attho. Sabba½ pana sumano bhagav± kataviditamano dhammabheri½ ±hanitv± dhammanagara½ m±petv± imin± nayena paµhamameva satasahassakoµiyo bodhesi. Tena vutta½–
7. “Evametena yogena, uddharanto mah±jana½;
bodhesi paµhama½ satth±, koµisatasahassiyo”ti.
Tattha uddharantoti sa½s±ras±garato ariyamaggan±v±ya samuddharanto. Koµisatasahassiyoti satasahassakoµiyoti attho. Vipariy±yena niddiµµha½.
Yad± pana sumano lokan±yako sunandavat²nagare ambarukkham³le titthiyamadam±namaddana½ yamakap±µih±riya½ katv± satt±na½ koµisahassa½ dhamm±mata½ p±yesi. Aya½ dutiyo abhisamayo ahosi. Tena vutta½–
8. “Yamhi k±le mah±v²ro, ovad² titthiye gaŗe;
koµisahass± bhisami½su, dutiye dhammadesane”ti.
Tattha titthiye gaŗeti titthiyabh³te gaŗe, titthiy±na½ gaŗe v± “titthiye abhimaddanto, buddho dhammamadesay²”ti paµhanti keci.
Yad± pana dasasu cakkav±¼asahassesu devat± imasmi½ cakkav±¼e sannipatitv± manuss± ca nirodhakatha½ samuµµh±pesu½– “katha½ nirodha½ sam±pajjanti, katha½ nirodhasam±pann± honti, katha½ nirodh± vuµµhahant²”ti? Eva½ sam±pajjana-adhiµµh±navuµµh±n±d²su vinicchaya½ k±tu½ asakkont± saha manussehi chasu k±m±vacaradevalokesu dev± ca navasu brahmalokesu brahm±no ca dve¼hakaj±t± dvidh± ahesu½. Tato narasundarena arindamena n±ma rańń± saddhi½ s±yanhasamaye sumanadasabala½ sabbalokan±tha½ upasaŖkami½su; upasaŖkamitv± arindamo r±j± bhagavanta½ nirodhapańha½ pucchi. Tato bhagavat± nirodhapańhe vissajjite navutip±ŗakoµisahass±na½ dhamm±bhisamayo ahosi. Aya½ tatiyo abhisamayo ahosi. Tena vutta½–
9. “Yad± dev± manuss± ca, samagg± ekam±nas±;
nirodhapańha½ pucchi½su, sa½saya½ c±pi m±nasa½.
10. “Tad±pi dhammadesane, nirodhaparid²pane;
navutikoµisahass±na½, tatiy±bhisamayo ah³”ti.
Tassa pana sumanassa bhagavato tayo s±vakasannip±t± ahesu½. Tattha paµhamasannip±te mekhalanagara½ upaniss±ya vassa½ vasitv± paµhamapav±raŗ±ya arahant±na½ koµisahassena ehibhikkhupabbajj±ya pabbajitena saddhi½ bhagav± pav±resi, aya½ paµhamo sannip±to ahosi. Ath±parena samayena saŖkassanagarass±vid³re arindamar±jakusalabalanibbatte yojanappam±ŗe kanakapabbate nisinno saradasamayarucirakaranikaro divasakaro viya yugandharapabbate munivaradivasakaro arindamar±j±na½ pariv±retv± ±gat±na½ puris±na½ navutikoµisahass±ni dametv± sabbe ehibhikkhupabbajj±ya pabb±jetv± tasmi½yeva divase arahatta½ pattehi bhikkh³hi parivuto caturaŖgasamann±gate sannip±te p±timokkha½ uddisi. Aya½ dutiyo sannip±to ahosi. Yad± pana sakko devar±j± sugatadassanatth±ya upasaŖkami, tad± sumano bhagav± as²tiy± arahantakoµisahassehi parivuto p±timokkha½ uddisi, aya½ tatiyo sannip±to ahosi. Tena vutta½–
11. “Sannip±t± tayo ±su½, sumanassa mahesino;
kh²ŗ±sav±na½ vimal±na½, santacitt±na t±dina½.
12. “Vassa½vuµµhassa bhagavato, abhighuµµhe pav±raŗe;
koµisatasahassehi, pav±resi tath±gato.
13. “Tato para½ sannip±te, vimale kańcanapabbate;
navutikoµisahass±na½, dutiyo ±si sam±gamo.
14. “Yad± sakko devar±j±, buddhadassanup±gami;
as²tikoµisahass±na½, tatiyo ±si sam±gamo”ti.
Tattha abhighuµµhe pav±raŗeti liŖgavipall±so daµµhabbo, abhighuµµh±ya pav±raŗ±y±ti attho. Tatoparanti tato aparabh±ge. Kańcanapabbateti kanakamaye pabbate. Buddhadassanup±gam²ti buddhadassanatthamup±gami. Tad± kira amh±ka½ bodhisatto atulo n±ma n±gar±j± ahosi mahiddhiko mah±nubh±vo. So “loke buddho uppanno”ti sutv± ń±tigaŗaparivuto sakabhavan± nikkhamitv± koµisatasahassabhikkhupariv±rassa sumanassa bhagavato dibbehi turiyehi upah±ra½ k±retv± mah±d±na½ pavattetv± paccekadussayug±ni datv± saraŗesu patiµµh±si. Sopi na½ satth± “an±gate buddho bhavissat²”ti by±k±si. Tena vutta½–
15. “Aha½ tena samayena, n±gar±j± mahiddhiko;
atulo n±ma n±mena, ussannakusalasańcayo.
16. “Tad±ha½ n±gabhavan±, nikkhamitv± sań±tibhi;
n±g±na½ dibbaturiyehi, sasaŖgha½ jinamupaµµhahi½.
17. “Koµisatasahass±na½ annap±nena tappayi½;
paccekadussayuga½ datv±, saraŗa½ tamup±gami½;
18. “sopi ma½ buddho by±k±si, sumano lokan±yako;
aparimeyyito kappe, aya½ buddho bhavissati.
19. “Padh±na½ padahitv±na…pe… hess±ma sammukh± ima½”;
yath± koŗ¹ańńabuddhava½se, eva½ aµµha g±th± vitth±retabb±ti;
20. “tass±pi vacana½ sutv±, bhiyyo citta½ pas±dayi½;
uttari½ vatamadhiµµh±si½, dasap±ramip³riy±”ti.
Tassa pana sumanassa bhagavato mekhala½ n±ma nagara½ ahosi, sudatto n±ma r±j± pit±, sirim± n±ma dev² m±t±, saraŗo ca bh±vitatto ca dve aggas±vak±, udeno n±mupaµµh±ko, soŗ± ca upasoŗ± ca dve aggas±vik±, n±garukkho bodhi, navutihatthubbedha½ sar²ra½, navutiyeva vassasahass±ni ±yuppam±ŗa½ ahosi, vaµa½sik± n±massa mahes² dev², an³pamo n±ma putto ahosi, hatthiy±nena nikkhami. Upaµµh±ko aŖgar±j±. AŖg±r±me vas²ti. Tena vutta½–
21. “Nagara½ mekhala½ n±ma, sudatto n±ma khattiyo;
sirim± n±ma janik±, sumanassa mahesino.
22. “Navavassasahass±ni, ag±ra½ ajjha so vasi;
cando sucando vaµa½so ca, tayo p±s±damuttam±.
23. “Tesaµµhisatasahass±ni, n±riyo samalaŖkat±;
vaµa½sik± n±ma n±r², an³pamo n±ma atrajo.
24. “Nimitte caturo disv±, hatthiy±nena nikkhami;
an³nadasam±s±ni, padh±na½ padah² jino.
25. “Brahmun± y±cito santo, sumano lokan±yako;
vatti cakka½ mah±v²ro, mekhale puramuttame.
26. “Saraŗo bh±vitatto ca, ahesu½ aggas±vak±;
udeno n±mupaµµh±ko, sumanassa mahesino.
27. “Soŗ± ca upasoŗ± ca, ahesu½ aggas±vik±;
sopi buddho amitayaso, n±gam³le abujjhatha.
28. “Varuŗo ceva saraŗo ca, ahesu½ aggupaµµhak±;
c±l± ca upac±l± ca, ahesu½ aggupaµµhik±.
29. “Uccattanena so buddho, navutihatthamuggato;
kańcanagghiyasaŖk±so, dasasahass² virocati.
30. “Navutivassasahass±ni, ±yu vijjati t±vade;
t±vat± tiµµham±no so, t±resi janata½ bahu½.
31. “T±raŗ²ye t±rayitv±, bodhan²ye ca bodhayi;
parinibb±yi sambuddho, u¼ur±j±va atthami.
32. “Te ca kh²ŗ±sav± bhikkh³, so ca buddho as±diso;
atulappabha½ dassayitv±, nibbut± te mah±yas±.
33. “Tańca ń±ŗa½ atuliya½, t±ni ca atul±ni ratan±ni;
sabba½ tamantarahita½, nanu ritt± sabbasaŖkh±r±.
34. “Sumano yasadharo buddho, aŖg±r±mamhi nibbuto;
tattheva tassa jinath³po, catuyojanamuggato”ti.
Tattha kańcanagghiyasaŖk±soti vividharatanavicittakańcanamayagghikasadisar³pasobho. Dasasahass² virocat²ti tassa pabh±ya dasasahass²pi lokadh±tu virocat²ti attho. T±raŗ²yeti t±rayitabbe, t±rayitu½ vutte sabbe buddhaveneyyeti attho. U¼ur±j±v±ti cando viya. Attham²ti atthaŖgato. Keci “attha½ gato”ti paµhanti. As±disoti asadiso. Mah±yas±ti mah±kittisadd± mah±pariv±r± ca. Tańca ń±ŗanti ta½ sabbańńutańń±ŗańca. Atuliyanti atulya½ asadisa½. Sesa½ sabbattha utt±namev±ti.

Sumanabuddhava½savaŗŗan± niµµhit±.

Niµµhito catuttho buddhava½so.