Tath± hi panesa– “bodhi vuccati cat³su maggesu ñ±ºan”ti-±d²su (c³¼ani. khaggavis±ºasuttaniddesa 121) magge ±gato. “Upasam±ya abhiññ±ya sambodh±ya sa½vattat²”ti (ma. ni. 1.33; 3.323; mah±va. 13; sa½. ni. 5.1081; paµi. ma. 2.30) ettha phale. “Patv±na bodhi½ amata½ asaªkhatan”ti ettha nibb±ne. “Antar± ca gaya½ antar± ca bodhin”ti (ma. ni. 1.285; 2.341; mah±va. 11) ettha assattharukkhe. “Bodhi kho r±jakum±ro bhoto gotamassa p±de siras± vandat²”ti ettha (ma. ni. 2.324; c³¼ava. 268) paññattiya½. “Pappoti bodhi½ varabh³rimedhaso”ti (d². ni. 3.217) ettha sabbaññutaññ±ºe. Idh±pi sabbaññutaññ±ºe daµµhabbo. Arahattamaggañ±ºepi vaµµati (ma. ni. aµµha. 1.13; ud±. aµµha. 1; p±r±. aµµha. 1.11; cariy±. aµµha. nid±nakath±). Atulanti tularahita½ pam±º±t²ta½, appam±ºanti attho. Sambodhi½ patv± dhamma½ desentassa tassa bhagavato paµhame dhammadesaneti attho gahetabbo.
Yad± pana citta½ n±ma nagara½ upaniss±ya viharanto campakarukkham³le kaº¹ambarukkham³le amh±ka½ bhagav± viya titthiy±na½ m±namaddana½ yamakap±µih±riya½ katv± sur±surayuvatiratisambhavane ruciranavakanakarajatamayavarabhavane t±vati½sabhavane p±ricchattakarukkham³le paº¹ukambalasil±tale nis²ditv± abhidhamma½ kathesi, tad± koµisatasahass±na½ devat±na½ dhamm±bhisamayo ahosi, aya½ dutiyo abhisamayo. Yad± pana sunando n±ma cakkavattir±j± surabhinagare p³ritacakkavattivatto hutv± cakkaratana½ paµilabhi. Ta½ kira maªgaladasabale loke uppanne cakkaratana½ µh±n± osakkita½ disv± sunando r±j± vigat±nando br±hmaºe paripucchi– “ima½ cakkaratana½ mama kusalena nibbatta½, kasm± µh±n± osakkitan”ti? Tato te tassa rañño osakkanak±raºa½ by±kari½su. “Cakkavattirañño ±yukkhayena v± pabbajj³pagamanena v± buddhap±tubh±vena v± cakkaratana½ µh±n± osakkat²ti vatv± tuyha½ pana, mah±r±ja, ±yukkhayo natthi, atid²gh±yuko tva½, maªgalo pana samm±sambuddho loke uppanno, tena te cakkaratana½ osakkitan”ti. Ta½ sutv± sunando cakkavattir±j± saparijano ta½ cakkaratana½ siras± vanditv± ±y±ci– “y±v±ha½ tav±nubh±vena maªgaladasabala½ sakkariss±mi, t±va tva½ m± antaradh±yass³”ti. Atha na½ cakkaratana½ yath±µh±neyeva aµµh±si.
Tato samup±gat±nando sunando cakkavattir±j± chatti½sayojanaparimaº¹al±ya paris±ya parivuto sabbalokamaªgala½ maªgaladasabala½ upasaªkamitv± sas±vakasaªgha½ satth±ra½ mah±d±nena santappetv± arahant±na½ koµisatasahass±na½ k±sikavatth±ni datv± tath±gatassa sabbaparikkh±re datv± sakalalokavimhayakara½ bhagavato p³ja½ katv± maªgala½ sabbalokan±tha½ upasaªkamitv± dasanakhasamodh±nasamujjala½ vimalakamalamaku¼asamamañjali½ sirasi katv± vanditv± dhammassavanatth±ya ekamanta½ nis²di. Puttopi tassa anur±jakum±ro n±ma tatheva nis²di.
Tad± sunandacakkavattir±jappamukh±na½ tesa½ bhagav± anupubbikatha½ kathesi. Sunando cakkavatt² saddhi½ paris±ya saha paµisambhid±hi arahatta½ p±puºi. Atha satth± tesa½ pubbacariya½ olokento iddhimayapattac²varassa upanissaya½ disv± cakkaj±lasamalaªkata½ dakkhiºahattha½ pas±retv±– “etha, bhikkhavo”ti ±ha. Sabbe taªkhaºa½yeva duvaªgulakes± iddhimayapattac²varadhar± vassasaµµhikatther± viya ±kappasampann± hutv± bhagavanta½ pariv±rayi½su. Aya½ tatiyo abhisamayo ahosi. Tena vutta½–
5. “Surindadevabhavane, buddho dhammamadesayi;
koµisatasahass±na½, dutiy±bhisamayo ahu.
6. “Yad± sunando cakkavatt², sambuddha½ upasaªkami;
tad± ±hani sambuddho, dhammabheri½ varuttama½.
7. “Sunandass±nucar± janat±, tad±su½ navutikoµiyo;
sabbepi te niravases±, ahesu½ ehibhikkhuk±”ti.
Tattha surindadevabhavaneti puna devindabhavaneti attho. Dhammanti abhidhamma½. ¾han²ti abhihani. Varuttamanti varo bhagav± uttama½ dhammabherinti attho. Anucar±ti nibaddhacar± sevak±. ¾sunti ahesu½. “Tad±si navutikoµiyo”tipi p±µho. Tassa janat± ±si, s± janat± kittak±ti ce, navutikoµiyoti attho.
Atha maªgale kira lokan±the mekhale pure viharante tasmi½yeva pure sudevo ca dhammaseno ca m±ºavak± m±ºavakasahassapariv±r± tassa bhagavato santike ehibhikkhupabbajj±ya pabbaji½su M±ghapuººam±ya dv²su aggas±vakesu sapariv±resu arahatta½ pattesu satth± koµisatasahassabhikkhugaºamajjhe p±timokkha½ uddisi, aya½ paµhamo sannip±to ahosi. Puna uttar±r±me n±ma anuttare ñ±tisam±game pabbajit±na½ koµisatasahass±na½ sam±game p±timokkha½ uddisi, aya½ dutiyo sannip±to ahosi. Sunandacakkavattibhikkhugaºasam±game navutikoµisahass±na½ bhikkh³na½ majjhe p±timokkha½ uddisi, aya½ tatiyo sannip±to ahosi. Tena vutta½–
8. “Sannip±t± tayo ±su½, maªgalassa mahesino;
koµisatasahass±na½, paµhamo ±si sam±gamo.
9. “Dutiyo koµisatasahass±na½, tatiyo navutikoµina½;
kh²º±sav±na½ vimal±na½, tad± ±si sam±gamo”ti.
Tad± amh±ka½ bodhisatto surucibr±hmaºag±me suruci n±ma br±hmaºo hutv± tiººa½ ved±na½ p±rag³ sanighaº¹ukeµubh±na½ s±kkharappabhed±na½ itih±sapañcam±na½ padako veyy±karaºo lok±yatamah±purisalakkhaºesu anavayo ahosi. So satth±ra½ upasaªkamitv± dasabalassa madhuradhammakatha½ sutv± bhagavati pas²ditv± saraºa½ gantv±– “sve mayha½ bhikkha½ gaºhath±”ti sas±vakasaªgha½ bhagavanta½ nimantesi. So bhagavat± “br±hmaºa, kittakehi bhikkh³hi te attho”ti vutto– “kittak± pana vo, bhante, pariv±r± bhikkh³”ti ±ha. Tad± paµhamasannip±tova hoti, tasm± “koµisatasahassan”ti vutte– “yadi eva½, bhante, sabbehipi saddhi½ mayha½ bhikkha½ gaºhath±”ti nimantesi. Satth± adhiv±sesi.
Br±hmaºo bhagavanta½ sv±tan±ya nimantetv± attano ghara½ gacchanto cintesi– “aha½ ettak±na½ bhikkh³na½ y±gubhattavatth±d²ni d±tu½ sakkomi, nis²danaµµh±na½ pana katha½ bhavissat²”ti. Tassa kira s± cintan± catur±s²tiyojanasahassappam±ºe merumatthake µhitassa devar±jassa dasasatanayanassa paº¹ukambalasil±sanassa uºh±k±ra½ janesi. Atha sakko devar±j± ±sanassa uºhabh±va½ disv±– “ko nu kho ma½ imamh± µh±n± c±vetuk±mo”ti samuppannaparivitakko dibbena cakkhun± manussaloka½ olokento mah±purisa½ disv±– “aya½ mah±satto buddhappamukha½ bhikkhusaªgha½ nimantetv± tassa nis²danatth±ya cintesi, may±pi tattha gantv± puññakoµµh±sa½ gahetu½ vaµµat²”ti va¹¹hak²vaººa½ nimminitv± v±sipharasuhattho mah±purisassa purato p±turahosi. So “atthi nu kho kassaci bhatiy± kattabbakamman”ti ±ha.
Mah±satto disv± “ki½ kamma½ k±tu½ sakkhissas²”ti ±ha. “Mama aj±nanasippa½ n±ma natthi, yo yo ya½ ya½ icchati maº¹apa½ v± p±s±da½ v± añña½ v± kiñci nivesan±dika½, tassa tassa ta½ ta½ k±tu½ samatthomh²”ti. “Tena hi mayha½ kamma½ atth²”ti. “Ki½, ayy±”ti? “Sv±tan±ya may± koµisatasahassabhikkh³ nimantit±, tesa½ nis²danamaº¹apa½ karissas²”ti? “Aha½ n±ma kareyya½, sace me bhati½ d±tu½ sakkhissath±”ti. “Sakkhiss±mi, t±t±”ti. “Yadi eva½, s±dhu, kariss±m²”ti vatv± eka½ padesa½ olokesi. So dv±dasayojanappam±ºo padeso kasiºamaº¹ala½ viya samatalo paramaramaº²yo ahosi. Puna so “ettake µh±ne sattaratanamayo daµµhabbas±ramaº¹o maº¹apo uµµhahat³”ti cintetv± olokesi. Tato t±vadeva maº¹apasadiso pathavitala½ bhinditv± maº¹apo uµµhahi. Tassa sovaººamayesu thambhesu rajatamay± ghaµak± ahesu½, rajatamayesu thambhesu sovaººamay± ghaµak±, maºitthambhesu pav±¼amay± ghaµak±, pav±¼amayesu thambhesu maºimay± ghaµak±, sattaratanamayesu thambhesu sattaratanamay± ghaµak± ahesu½.
Tato maº¹apassa antarantar±pi kiªkiºikaj±l± olambat³”ti olokesi, saha olokanena kiªkiºikaj±l± olambi, yassa mandav±teritassa pañcaªgikasseva turiyassa paramamanoramo madhuro saddo niccharati, dibbasaªg²tivattanak±lo viya ahosi. “Antarantar± dibbagandhad±mapupphad±mapattad±masattaratanad±m±ni olambant³”ti cintesi, saha cint±ya d±m±ni olambi½su. “Koµisatasahassasaªkh±na½ bhikkh³na½ ±san±ni ca kappiyamahagghapaccattharaº±ni ±dh±rak±ni ca pathavi½ bhinditv± uµµhahant³”ti cintesi, t±vadeva uµµhahi½su. “Koºe koºe ekek± udakac±µi uµµhahat³”ti cintesi, taªkhaºa½yeva udakac±µiyo paramas²talena madhurena suvisuddhasugandhakappiyav±rin± puºº± kadalipaººapihitamukh± uµµhahi½su. So dasasatanayano ettaka½ m±petv± br±hmaºassa santika½ gantv±– “ehi, ayya, tava maº¹apa½ disv± mayha½ bhati½ deh²”ti ±ha. Mah±puriso gantv± ta½ maº¹apa½ olokesi. Tassa olokentasseva sakalasar²ra½ pañcavaºº±ya p²tiy± nirantara½ phuµa½ ahosi.
Athassa maº¹apa½ olokayato etadahosi– “n±ya½ maº¹apo manussabh³tena kato, mayha½ ajjh±saya½ mayha½ guºa½ ±gamma addh± sakkassa devarañño bhavana½ uºha½ ahosi, tato sakkena dev±namindena aya½ maº¹apo nimmito”ti. “Na kho pana me yutta½ evar³pe maº¹ape ekadivasa½yeva d±na½ d±tu½, satt±ha½ dass±m²”ti cintesi. B±hirakad±na½ n±ma tattakampi sam±na½ bodhisatt±na½ hadaya½ tuµµhi½ k±tu½ na sakkoti, alaªkatas²sa½ v± chinditv± añjit±ni v± akkh²ni upp±µetv± hadayama½sa½ v± ubbaµµetv± dinnak±le bodhisatt±na½ c±ga½ niss±ya tuµµhi n±ma hoti. Amh±ka½ bodhisattassa hi sivij±take (j±. 1.15.52 ±dayo) devasika½ pañcakah±paºasatasahass±ni vissajjetv± cat³su nagaradv±resu nagaramajjheti pañcasu µh±nesu d±na½ dentassa ta½ d±na½ c±gatuµµhi½ upp±detu½ n±sakkhi. Yad± panassa br±hmaºavaººena ±gantv± sakko devar±j± akkh²ni y±ci, tad± so t±ni cakkh³ni upp±µetv± ad±si, dadam±nasseva h±so uppajji, kesaggamattampi cittassa aññathatta½ n±hosi. Eva½ sabbaññubodhisatt±na½ b±hirad±na½ niss±ya titti n±ma natthi. Tasm± sopi mah±puriso– “may± koµisatasahassasaªkh±na½ bhikkh³na½ d±na½ d±tu½ vaµµat²”ti cintetv± tasmi½ maº¹ape nis²d±petv± satt±ha½ gavap±na½ n±ma d±na½ ad±si.
Ettha gavap±nanti mahante mahante kolambe kh²rassa p³retv± uddhanesu ±ropetv± ghanap±kapakke kh²re thokathoke taº¹ule pakkhipitv± pakkamadhusakkharacuººasapp²hi abhisaªkhatabhojana½ vuccati. Idameva catumadhurabhojanantipi vuccati. Manuss±yeva pana parivisitu½ n±sakkhi½su. Dev±pi ekantarik± hutv± parivisi½su. Dv±dasayojanappam±ºampi ta½ µh±na½ te bhikkh³ gaºhitu½ nappahosiyeva, te pana bhikkh³ attano attano anubh±vena nis²di½su. Pariyos±nadivase sabbesa½ bhikkh³na½ patte dhov±petv± bhesajjatth±ya sappinavan²tamadhuph±ºit±d²na½ p³retv± tic²varehi saddhi½ ad±si. Tattha saªghanavakabhikkhun± laddhac²varas±µak± satasahassagghanik± ahesu½.
Atha satth± anumodana½ karonto– “aya½ mah±puriso evar³pa½ mah±d±na½ ad±si, ko nu kho bhavissat²”ti upadh±rento– “an±gate kappasatasahass±dhik±na½ dvinna½ asaªkhyeyy±na½ matthake gotamo n±ma buddho bhavissat²”ti disv± tato mah±satta½ ±mantetv±– “tva½ ettaka½ n±ma k±la½ atikkamitv± gotamo n±ma buddho bhavissas²”ti by±k±si. Atha mah±puriso bhagavato by±karaºa½ sutv± pamuditahadayo– “aha½ kira buddho bhaviss±mi, na me ghar±v±sena attho, pabbajiss±m²”ti cintetv± tath±r³pa½ sampatti½ khe¼apiº¹a½ viya pah±ya satthu santike pabbajitv± buddhavacana½ uggaºhitv± abhiññ± ca aµµha sam±pattiyo ca nibbattetv± aparih²najjh±no y±vat±yuka½ µhatv± ±yupariyos±ne brahmaloke nibbatti. Tena vutta½–
10. “Aha½ tena samayena, suruc² n±ma br±hmaºo;
ajjh±yako mantadharo, tiººa½ ved±na p±rag³.
11. “Tamaha½ upasaªkamma, saraºa½ gantv±na satthuno;
sambuddhappamukha½ saªgha½, gandham±lena p³jayi½;
p³jetv± gandham±lena, gavap±nena tappayi½.
12. “Sopi ma½ buddho by±k±si, maªgalo dvipaduttamo;
aparimeyyito kappe, aya½ buddho bhavissati.
13. “Padh±na½ padahitv±na…pe… hess±ma sammukh± iman”ti;–

aµµha g±th± vitth±retabb±;

14. “tass±pi vacana½ sutv±, bhiyyo citta½ pas±dayi½;
uttari½ vatamadhiµµh±si½, dasap±ramip³riy±.
15. “Tad± p²timanubr³hanto, sambodhivarapattiy±;
buddhe datv±na ma½ geha½, pabbaji½ tassa santike.
16. “Suttanta½ vinaya½ c±pi, navaªga½ satthus±sana½;
sabba½ pariy±puºitv±, sobhayi½ jinas±sana½.
17. “Tatthappamatto viharanto, brahma½ bh±vetva bh±vana½;
abhiññ±p±rami½ gantv±, brahmalokamagañchahan”ti.
Tattha gandham±len±ti gandhehi ceva m±lehi ca. Gavap±nen±ti ida½ vuttameva. “Ghatap±nen±”tipi keci paµhanti. Tappayinti tappesi½. Uttari½ vatamadhiµµh±sinti bhiyyopi vatamadhiµµh±si½. Dasap±ramip³riy±ti dasanna½ p±ram²na½ p³raºatth±ya. P²tinti hadayatuµµhi½. Anubr³hantoti va¹¹hento. Sambodhivarapattiy±ti buddhattappattiy±. Buddhe datv±n±ti buddhassa pariccajitv± Ma½ gehanti mama geha½, sabba½ s±pateyya½ catupaccayatth±ya buddhassa bhagavato pariccajitv±ti attho. Tatth±ti tasmi½ buddhas±sane. Brahmanti brahmavih±rabh±vana½ bh±vetv±.
Maªgalassa pana bhagavato nagara½ uttara½ n±ma ahosi, pit±pissa uttaro n±ma r±j± khattiyo, m±t±pi uttar± n±ma, sudevo ca dhammaseno ca dve aggas±vak±, p±lito n±ma upaµµh±ko, s²val± ca asok± ca dve aggas±vik±, n±garukkho bodhi, aµµh±s²tihatthubbedha½ sar²ra½ ahosi, navutivassasahassa½ ±yuparim±ºa½, bhariy± panassa yasavat² n±ma, s²valo n±ma putto, assay±nena nikkhami. Uttar±r±me vasi. Uttaro n±ma upaµµh±ko, tasmi½ pana navutivassasahass±ni µhatv± parinibbute bhagavati ekappah±reneva dasacakkav±¼asahass±ni ekandhak±r±ni ahesu½. Sabbacakkav±¼esu manuss±na½ mahanta½ ±rodanaparidevana½ ahosi. Tena vutta½–
18. “Uttara½ n±ma nagara½, uttaro n±ma khattiyo;
uttar± n±ma janik±, maªgalassa mahesino.
23. “Sudevo dhammaseno ca, ahesu½ aggas±vak±;
p±lito n±mupaµµh±ko, maªgalassa mahesino.
24. “S²val± ca asok± ca, ahesu½ aggas±vik±;
bodhi tassa bhagavato, n±garukkhoti vuccati.
26. “Aµµh±s²ti ratan±ni, accuggato mah±muni;
tato niddh±vat² ra½s², anekasatasahassiyo.
27. “Navutivassasahass±ni, ±yu vijjati t±vade;
t±vat± tiµµham±no so, t±resi janata½ bahu½.
28. “Yath±pi s±gare ³m², na sakk± t± gaºetuye;
tatheva s±vak± tassa, na sakk± te gaºetuye.
29. “Y±va aµµh±si sambuddho, maªgalo lokan±yako;
na tassa s±sane atthi, sakilesamaraºa½ tad±.
30. “Dhammokka½ dh±rayitv±na, sant±retv± mah±jana½;
jalitv± dhumaket³va, nibbuto so mah±yaso.
31. “Saªkh±r±na½ sabh±vatta½, dassayitv± sadevake;
jalitv± aggikkhandhova, s³riyo atthaªgato yath±”ti.
Tattha tatoti tassa maªgalassa sar²rato. Niddh±vat²ti niddh±vanti, vacanavipariy±yo daµµhabbo. Ra½s²ti rasmiyo. Anekasatasahassiyoti anekasatasahass±. Ðm²ti v²ciyo taraªg±. Gaºetuyeti gaºetu½ saªkh±tu½. Ettak± s±gare ³miyoti yath± na sakk± gaºetu½, eva½ tassa bhagavato s±vak±pi na sakk± gaºetu½, atha kho gaºanapatha½ v²tivatt±ti attho. Y±v±ti y±vataka½ k±la½. Sakilesamaraºa½ tad±ti saha kilesehi sakileso, sakilesassa maraºa½ sakilesamaraºa½, ta½ natthi. Tad± kira tassa bhagavato s±sane s±vak± sabbe arahatta½ patv±yeva parinibb±yi½su. Puthujjan± v± sot±pann±dayo v± hutv± na k±lamaka½s³ti attho. Keci “sammoham±raºa½ tad±”ti paµhanti.
Dhammokkanti dhammad²paka½. Dh³maket³ti aggi vuccati, idha pana pad²po daµµhabbo tasm± pad²po viya jalitv± nibbutoti attho. Mah±yasoti mah±pariv±ro Keci “nibbuto so sas±vako”ti paµhanti. Saªkh±r±nanti saªkh±tadhamm±na½ sappaccayadhamm±na½. Sabh±vattanti anicc±dis±maññalakkhaºa½. S³riyo atthaªgato yath±ti yath± sahassakiraºo divasakaro sabba½ tamagaºa½ vidhamitv± sabbañca loka½ obh±setv± atthamupagacchati, eva½ maªgaladivasakaropi veneyyakamalavanavikasanakaro sabba½ ajjhattikab±hiralokatama½ vidhamitv± attano sar²rappabh±ya jalitv± atthaªgatoti attho. Sesag±th± sabbattha utt±n± ev±ti.

Maªgalabuddhava½savaººan± niµµhit±.

Niµµhito tatiyo buddhava½so.