Id±ni ñ±ºabala½ dassento “iddhibalena asamo, dhammacakkappavattane”ti ±ha. Tattha iddhibalena asamoti vikubban±dhiµµh±n±din± iddhibalena asamo asadiso anupamo. Dhammacakkappavattaneti desan±ñ±ºepi asamoti attho.
Id±ni “yo evam±diguºasamann±gato satth±, so sabbalokekan±yako, ta½ satth±ra½ namassath±”ti tath±gatassa paº±mane niyogadassanattha½–
40. “Eva½ sabbaguº³peta½, sabbaªgasamup±gata½;
mah±muni½ k±ruºika½, lokan±tha½ namassath±”ti.– Vutta½.
Tattha evanti vuttappak±ranidassane nip±to. Sabbaguº³petanti ettha sabboti aya½ niravasesav±c². Guºoti aya½ guºa-saddo anekesu atthesu dissati. Tath± hesa– “anuj±n±mi, bhikkhave, ahat±na½ vatth±na½ diguºa½ saªgh±µin”ti (d². ni. aµµha. 1.546; mah±va. 348) ettha paµalatthe dissati. “Accenti k±l± tarayanti rattiyo, vayoguº± anupubba½ jahant²”ti (sa½. ni. 1.4) ettha r±satthe. “Sataguº± dakkhiº± p±µikaªkhitabb±”ti (ma. ni. 3.379) ettha ±nisa½satthe. “Anta½ antaguºa½” (d². ni. 2.377; ma. ni. 1.110, 302; 2.114; 3.154, 349; khu. p±. 3.dvatti½s±k±ra) “kayir± m±l±guºe bah³”ti (dha. pa. 53) ettha bandhanatthe. “Aµµhaguºasamupeta½, abhiññ±balam±harin”ti (bu. va½. 2.29) ettha sampatti-atthe. Idh±pi sampatti-atthe daµµhabbo (d². ni. aµµha. 1.546; ma. ni. aµµha. 1.166; c³¼ani. aµµha. 136). Tasm± sabbehi lokiyalokuttarehi guºehi sabbasampatt²hi upeta½ samann±gatanti attho. Sabbaªgasamup±gatanti sabbehi buddhaguºehi guºaªgehi v± samup±gata½ samann±gata½. Mah±muninti aññehi paccekabuddh±d²hi mun²hi adhikabh±vato mahanto mun²ti vuccati mah±muni. K±ruºikanti karuº±guºayogato k±ruºika½. Lokan±thanti sabbalokekan±tha½, sabbalokehi “aya½ no dukkhopat±passa ±hant± samet±”ti evam±s²s²yat²ti attho.
Id±ni dasabalassa sabbanipacc±k±rassa arahabh±vadassanattha½–
41. “Abhiv±dana½ thomanañca, vandanañca pasa½sana½;
namassanañca p³jañca, sabba½ arahas² tuva½.
42. “Ye keci loke vandaneyy±, vandana½ arahanti ye;
sabbaseµµho mah±v²ra, sadiso te na vijjat²”ti.– Vutta½.
Tattha abhiv±dananti aññehi attano abhiv±danak±r±pana½. Thomananti parammukhato thuti. Vandananti paº±mana½. Pasa½sananti sammukhato pasa½sana½. Namassananti añjalikaraºa½, manas± namassana½ v±. P³jananti m±l±gandhavilepan±d²hi p³janañca. Sabbanti sabbampi ta½ vuttappak±ra½ sakk±ravisesa½ tuva½ arahasi yuttoti attho. Ye keci loke vandaneyy±ti ye keci loke vanditabb± vandan²y± vandana½ arahanti. Yeti ye pana loke vandana½ arahanti. Ida½ pana purimapadasseva vevacana½. Sabbaseµµhoti sabbesa½ tesa½ seµµho uttamo, tva½ mah±v²ra sadiso te loke koci na vijjat²ti attho.
Atha bhagavati yamakap±µih±riya½ dassetv± ratanacaªkama½ m±petv± tatra caªkamam±ne ±yasm± s±riputto r±jagahe viharati gijjhak³µe pabbate pañcahi pariv±rabhikkhusatehi. Atha thero bhagavanta½ olokento addasa kapilapure ±k±se ratanacaªkame caªkamam±na½. Tena vutta½–
43. “S±riputto mah±pañño, sam±dhijjh±nakovido;
gijjhak³µe µhitoyeva, passati lokan±yakan”ti.– ¾di.
Tattha s±riputtoti r³pas±riy± n±ma br±hmaºiy± puttoti s±riputto. Mah±paññoti mahatiy± so¼asavidh±ya paññ±ya samann±gatoti mah±pañño. Sam±dhijjh±nakovidoti ettha sam±dh²ti citta½ sama½ ±dahati ±rammaºe µhapet²ti sam±dhi. So tividho hoti savitakkasavic±ro avitakkavic±ramatto avitakka-avic±ro sam±dh²ti. Jh±nanti paµhamajjh±na½ dutiyajjh±na½ tatiyajjh±na½ catutthajjh±nanti imehi paµhamajjh±n±d²hi mett±jh±n±d²nipi saªgahit±neva honti, jh±nampi duvidha½ hoti lakkhaº³panijjh±na½ ±rammaº³panijjh±nanti. Tattha anicc±dilakkhaºa½ upanijjh±yat²ti vipassan±ñ±ºa½ “lakkhaº³panijjh±nan”ti vuccati. Paµhamajjh±n±dika½ pana ±rammaº³panijjh±nato paccan²kajh±panato v± jh±nanti vuccati. Sam±dh²su ca jh±nesu ca kovidoti sam±dhijjh±nakovido, sam±dhijjh±nakusaloti attho. Gijjhak³µeti eva½n±make pabbate µhitoyeva passat²ti passi.
44. Suphulla½ s±lar±ja½ v±ti samavaµµakkhandha½ samuggatavipulakomalaphalapallavaªkurasamalaªkatas±kha½ sabbaph±liphulla½ s±lar±ja½ viya s²lam³la½ sam±dhikkhandha½ paññ±s±kha½ abhiññ±puppha½ vimuttiphala½ dasabalas±lar±ja½ olokes²ti eva½ olokapadena sambandho. Canda½va gagane yath±ti abbh±himadh³marajor±hupasaggavinimutta½ t±ragaºaparivuta½ saradasamaye paripuººa½ viya rajanikara½ sabbakilesatimiravidhamanakara½ veneyyajanakumudavanavikasanakara½ munivararajanikara½ oloket²ti attho. Yath±ti nip±tamatta½. Majjhanhikeva s³riyanti majjhanhikasamaye siriy± paµutarakiraºam±lina½ a½sum±linamiva virocam±na½. Nar±sabhanti naravasabha½.
45. Jalantanti dadda¼ham±na½, saradasamaya½ paripuººacandasassirikac±ruvadanasobha½ lakkhaº±nubyañjanasamalaªkatavarasar²ra½ param±ya buddhasiriy± virocam±nanti attho. D²parukkha½ v±ti ±ropitad²pa½ d²parukkhamiva. Taruºas³riya½va uggatanti abhinavodit±diccamiva, sommabh±vena jalantanti attho. S³riyassa taruºabh±vo pana udaya½ paµicca vuccati. Na hi candassa viya h±nivuddhiyo atthi. By±mappabh±nurañjitanti by±mappabh±ya anurañjita½. Dh²ra½ passati lokan±yakanti sabbalokekadh²ra½ passati n±yakanti attho.
Ath±yasm± dhammasen±pati atis²talasaliladharanikaraparicumbitak³µe n±n±vidhasurabhitarukusumav±sitak³µe paramaruciracittak³µe gijjhak³µe pabbate µhatv±va dasahi cakkav±¼asahassehi ±gatehi devabrahmagaºehi parivuta½ bhagavanta½ anuttar±ya buddhasiriy± anopam±ya buddhal²¼±ya sabbaratanamaye caªkame caªkamam±na½ disv±– “hand±ha½ bhagavanta½ upasaªkamitv± buddhaguºaparid²pana½ buddhava½sadesana½ y±ceyyan”ti cintetv± attan± saddhi½ vasam±n±ni pañca bhikkhusat±ni sannip±tesi. Tena vutta½–
46. “Pañcanna½ bhikkhusat±na½, katakicc±na t±dina½;
kh²º±sav±na½ vimal±na½, khaºena sannip±tay²”ti.
Tattha pañcanna½ bhikkhusat±nanti pañca bhikkhusat±ni, upayogatthe s±mivacana½ daµµhabba½. Katakicc±nanti cat³su saccesu cat³hi maggehi pariññ±pah±nasacchikiriyabh±van±vasena pariniµµhitaso¼asakicc±nanti attho. Kh²º±sav±nanti parikkh²ºacatur±sav±na½. Vimal±nanti vigatamal±na½ kh²º±savatt± v± vimal±na½ paramaparisuddhacittasant±n±nanti attho. Khaºen±ti khaºeyeva. Sannip±tay²ti sannip±tesi.
Id±ni tesa½ bhikkh³na½ sannip±te gamane ca k±raºa½ dassanattha½–
47. “Lokappas±dana½ n±ma, p±µih²ra½ nidassayi;
amhepi tattha gantv±na, vandiss±ma maya½ jina½.
48. “Etha sabbe gamiss±ma, tucchiss±ma maya½ jina½;
kaªkha½ vinodayiss±ma, passitv± lokan±yakan”ti.– Im± g±th±yo vutt±.
Tattha lokappas±dana½ n±m±ti lokassa pas±dakaraºato lokappas±dana½ p±µih²ra½ vuccati. “Ullokappas±dana½ n±m±tipi p±µho, tassa lokavivaraºap±µih±riyanti attho. Ta½ pana uddha½ akaniµµhabhavanato heµµh± y±va av²ci etthantare ek±loka½ katv± etthantare sabbesampi satt±na½ aññamañña½ dassanakaraº±dhiµµh±nanti vuccati. Nidassay²ti dassesi. Amhep²ti mayampi. Tatth±ti yattha bhagav±, tattha gantv±n±ti attho. Vandiss±m±ti maya½ bhagavato p±de siras± vandiss±ma. Ettha pana amhepi, mayanti imesa½ dvinna½ sadd±na½ purimassa gamanakiriy±ya sambandho daµµhabbo, pacchimassa vandanakiriy±ya. Itarath± hi punaruttidosato na muccati.
Eth±ti ±gacchatha. Kaªkha½ vinodayiss±m±ti etth±ha– kh²º±sav±na½ pana kaªkh± n±ma k±cipi natthi, kasm± thero evam±h±ti? Saccameveta½, paµhamamaggeneva samuccheda½ gat±. Yath±ha–
“Katame dhamm± dassanena pah±tabb±ti? Catt±ro diµµhigatasampayuttacittupp±d± vicikicch±sahagato cittupp±do ap±yagaman²yo lobho doso moho m±no tadekaµµh± ca kiles±”ti (dha. sa. 1405 thoka½ visadisa½).
Na panes± vicikicch±saªkh±t± kaªkh±ti, kintu paññatti-aj±nana½ n±ma. Thero pana bhagavanta½ buddhava½sa½ pucchituk±mo, so pana buddh±na½yeva visayo, na paccekabuddhabuddhas±vak±na½, tasm± thero avisayatt± evam±h±ti veditabba½. Vinodayiss±m±ti vinodess±ma.
Atha kho te bhikkh³ therassa vacana½ sutv± attano attano pattac²varam±d±ya suvammit± viya mah±n±g± pabhinnakiles± chinnabandhan± appicch± santuµµh± pavivitt± asa½saµµh± s²lasam±dhipaññ±vimuttivimuttiñ±ºadassanasampann± taram±n± sannipatti½su. Tena vutta½–
49. “S±dh³ti te paµissutv±, nipak± sa½vutindriy±;
pattac²varam±d±ya, taram±n± up±gamun”ti.
Tattha s±dh³ti aya½ s±dhu-saddo ±y±canasampaµicchanasampaha½sanasundar±d²su dissati. Tath± hesa– “s±dhu me, bhante bhagav±, sa½khittena dhamma½ deset³”ti-±d²su (sa½. ni. 4.95; 5.382; a. ni. 4.257) ±y±cane dissati. “S±dhu, bhanteti kho so bhikkhu bhagavato bh±sita½ abhinanditv± anumoditv±”ti-±d²su (ma. ni. 3.86) sampaµicchane. “S±dhu s±dhu, s±riputt±”ti-±d²su (d². ni. 3.349) sampaha½sane.
“S±dhu dhammaruci r±j±, s±dhu paññ±ºav± naro;
s±dhu mitt±namaddubbho, p±pass±karaºa½ sukhan”ti.–

¾d²su (j±. 2.18.101) sundare. Idha sampaµicchane. Tasm± s±dhu suµµh³ti therassa vacana½ sampaµicchitv±ti attho (d². ni. aµµha. 1.189; ma. ni. aµµha. 1.1 suttanikkhepavaººan±; sa½. ni. aµµha. 1.115 aggikabh±radv±jasuttavaººan±). Nipak±ti paº¹it± paññavant±. Sa½vutindriy±ti indriyesu guttadv±r±, indriyasa½varasamann±gat±ti attho. Taram±n±ti turit±. Up±gamunti thera½ upasaªkami½su.

50-1. Id±ni dhammasen±patissa pavatti½ dassentehi saªg²tik±rakehi “kh²º±savehi vimaleh²”ti-±dig±th±yo vutt± tattha danteh²ti k±yena ca cittena ca dantehi. Uttame dameti arahatte, nimittatthe bhumma½ daµµhabba½. Tehi bhikkh³h²ti pañcahi bhikkhusatehi. Mah±gaº²ti s²l±d²hi ca saªkhy±vasena ca mahanto gaºo assa atth²ti mah±gaº², n±n±padavasena v± s²l±d²hi guºehi mahanto gaºoti mah±gaºo, mah±gaºo assa atth²ti mah±gaº². La¼anto devova gaganeti iddhivil±sena vil±sento devo viya gaganatale bhagavanta½ upasaªkam²ti attho.
52. Id±ni “te itthambh³t± upasaªkami½s³”ti upasaªkamavidh±nadassanattha½ “ukk±sitañca khipitan”ti-±di ±raddha½. Tattha ukk±sitañc±ti ukk±sitasaddañca. Khipitanti khipitasaddañca. Ajjhupekkhiy±ti upekkhitv±, ta½ ubhaya½ akatv±ti adhipp±yo. Subbat±ti suvimaladhutaguº±. Sappatiss±ti sahapatissay±, n²cavuttinoti attho.