Id±ni bhagavato tividhap±µih±riyasampattidassanattha½–
11. “Iddh² ca ±desan±nus±san², tip±µih²re bhagav± vas² ahu;
caªkama½ m±payi lokan±yako, suniµµhita½ sabbaratananimmitan”ti.– Vutta½.
Tattha iddh²ti iddhividha½ iddhip±µih±riya½ n±ma. Ta½ pana ekopi hutv± bahudh± hoti, bahudh±pi hutv± eko hot²ti-±dinayappavatta½ (d². ni. 1.239; ma. ni. 1.147; paµi. ma. 3.10). ¾desan±ti parassa citt±c±ra½ ñatv± kathana½ ±desan±p±µih±riya½, ta½ s±vak±nañca buddh±nañca satatadhammadesan±. Anus±san²ti anus±sanip±µih±riya½, tassa tassa ajjh±say±nuk³lamov±doti attho. Iti et±ni t²ºi p±µih±riy±ni. Tattha iddhip±µih±riyena anus±sanip±µih±riya½ mah±moggall±nassa ±ciººa½, ±desan±p±µih±riyena anus±sanip±µih±riya½ dhammasen±patissa, anus±sanip±µih±riya½ pana buddh±na½ satatadhammadesan±. Tip±µih²reti etesu t²su p±µih±riyes³ti attho. Bhagav±ti ida½ guºavisiµµhasattuttamagarug±rav±dhivacana½. Vuttañheta½ por±ºehi–
“Bhagav±ti vacana½ seµµha½, bhagav±ti vacanamuttama½;
garug±ravayutto so, bhagav± tena vuccat²”ti. (Visuddhi. 1.142; ma. ni. aµµha. 1.m³lapariy±yasuttavaººan±; p±r±. aµµha. 1.1 verañjakaº¹avaººan±; itivu. aµµha. nid±navaººan±; mah±ni. aµµha. 50).
Vas²ti etasmi½ tividhepi p±µih±riye vasippatto, ciººavas²ti attho. Vasiyo n±ma pañca vasiyo– ±vajjanasam±pajjana-adhiµµh±navuµµh±napaccavekkhaºasaªkh±t±. Tatra ya½ ya½ jh±na½ yathicchaka½ yadicchaka½ y±vaticchaka½ ±vajjati ±vajjan±ya dandh±yitatta½ natth²ti s²gha½ ±vajjetu½ samatthat± ±vajjanavas² n±ma. Tath± ya½ ya½ jh±na½ yathicchaka½…pe… sam±pajjati sam±pajjan±ya dandh±yitatta½ natth²ti s²gha½ sam±pajjanasamatthat± sam±pajjanavas² n±ma. D²gha½ k±la½ µhapetu½ samatthat± adhiµµh±navas² n±ma. Tatheva lahu½ vuµµh±tu½ samatthat± vuµµh±navas² n±ma. Paccavekkhaºavas² pana paccavekkhaºajavan±neva honti t±ni ±vajjan±nantar±neva hutv± uppajjant²ti ±vajjanavasiy± eva vutt±ni. Iti im±su pañcasu vas²su ciººavasit± vas² n±ma hoti. Tena vutta½– “tip±µih²re bhagav± vas² ah³”ti.
Id±ni tassa ratanacaªkamassa nimmitavidh±nassa dassanattha½–
12. “Dasasahass²lokadh±tuy±, sinerupabbatuttame;
thambheva dassesi paµip±µiy±, caªkame ratan±maye”ti.– ¾dig±th±yo vutt±.
Tattha dasasahass²lokadh±tuy±ti dasasu cakkav±¼asahassesu. Sinerupabbatuttameti mah±merusaªkh±te seµµhapabbate. Thambhev±ti thambhe viya dasacakkav±¼asahassesu ye sinerupabbat±, te paµip±µiy± µhite suvaººathambhe viya katv± tesa½ upari caªkama½ m±petv± dasses²ti attho. Ratan±mayeti ratanamaye.
13. Dasasahass² atikkamm±ti ratanacaªkama½ pana bhagav± m±pento tassa eka½ koµi½ sabbapariyanta½ p±c²nacakkav±¼amukhavaµµi½ eka½ koµi½ pacchimacakkav±¼amukhavaµµi½ atikkamitv± µhita½ katv± m±pesi. Tena vutta½–
“Dasasahass² atikkamma, caªkama½ m±pay² jino;
sabbasoººamay± passe, caªkame ratan±maye”ti.
Tattha jinoti kiles±rijayanato jino. Sabbasoººamay± passeti tassa pana eva½ nimmitassa caªkamassa ubhayapassesu suvaººamay± paramaramaº²y± mariy±dabh³mi ahosi, majjhe maºimay±ti adhipp±yo.
14. Tul±saªgh±µ±ti tul±yuga¼±, t± n±n±ratanamay±ti veditabb±. Anuvagg±ti anur³p±. Sovaººaphalakatthat±ti sovaººamayehi phalakehi atthat±, tul±saªgh±t±na½ upari suvaººamayo padaracchadoti attho. Vedik± sabbasovaºº±ti vedik± pana sabb±pi suvaººamay±, y± panes± caªkamanaparikkhepavedik±, s± ek±va aññehi ratanehi asammiss±ti attho. Dubhato passesu nimmit±ti ubhosu passesu nimmit±. Da-k±ro padasandhikaro.
15. Maºimutt±v±luk±kiºº±ti maºimutt±mayav±luk±kiºº±. Atha v± maºayo ca mutt± ca v±luk± ca maºimutt±v±luk±. T±hi maºimutt±v±luk±hi ±kiºº± santhat±ti maºimutt±v±luk±kiºº±. Nimmitoti imin±k±rena nimmito kato. Ratan±mayoti sabbaratanamayo, caªkamoti attho. Obh±seti dis± sabb±ti sabb±pi dasa dis± obh±seti pak±seti. Satara½s²v±ti sahassara½si-±dicco viya. Uggatoti udito. Yath± pana abbhuggato sahassara½si sabb±pi dasa dis± obh±seti, evameva esopi sabbaratanamayo caªkamo obh±set²ti attho.
Id±ni pana niµµhite caªkame tattha bhagavato pavattidassanattha½–
16. “Tasmi½ caªkamane dh²ro, dvatti½savaralakkhaºo;
virocam±no sambuddho, caªkame caªkam² jino.
17. “Dibba½ mand±rava½ puppha½, paduma½ p±richattaka½;
caªkamane okiranti, sabbe dev± sam±gat±.
18. “Passanti ta½ devasaªgh±, dasasahass² pamodit±;
namassam±n± nipatanti, tuµµhahaµµh± pamodit±”ti.– G±th±yo vutt±.
Tattha dh²roti dhitiyutto. Dvatti½savaralakkhaºoti suppatiµµhitap±datal±d²hi dvatti½samah±purisalakkhaºehi samann±gatoti attho. Dibbanti devaloke bhava½ j±ta½ dibba½. P±richattakanti dev±na½ t±vati½s±na½ kovi¼±rarukkhassa nissandena samant± yojanasataparim±ºo paramadassan²yo p±ricchattakarukkho nibbatti. Yasmi½ pupphite sakala½ devanagara½ ekasurabhigandhav±sita½ hoti, tassa kusumareºu-okiºº±ni navakanakavim±n±ni piñjar±ni hutv± kh±yanti. Imassa pana p±ricchattakarukkhassa pupphañca p±ricchattakanti vutta½. Caªkame okirant²ti tasmi½ ratanacaªkame avakiranti, tena vuttappak±rena pupphena tasmi½ caªkame caªkamam±na½ bhagavanta½ p³jent²ti attho. Sabbe dev±ti k±m±vacaradev±dayo dev±. Ten±ha “passanti ta½ devasaªgh±”ti. Ta½ bhagavanta½ ratanacaªkamane caªkamanta½ sakesu ±layesupi passant²ti attho. Dasasahass²ti bhummatthe paccattavacana½, dasasahassiya½ devasaªgh± ta½ passant²ti attho. Pamodit±ti pamudit±. Nipatant²ti sannipatanti. Tuµµhahaµµh±ti p²tivasena tuµµhahaµµh±. Pamodit±ti id±ni vattabbehi t±vati½s±didevehi saddhinti sambandho daµµhabbo, itarath± punaruttidosato na muccati. Atha v± pamodit± ta½ bhagavanta½ passanti, tuµµhahaµµh± pamodit± tahi½ tahi½ sannipatant²ti attho.
Id±ni ye passi½su ye sannipati½su, te sar³pato dassetu½–
19. “T±vati½s± ca y±m± ca, tusit± c±pi devat±;
nimm±naratino dev±, ye dev± vasavattino;
udaggacitt± suman±, passanti lokan±yaka½.
20. “Sadevagandhabbamanussarakkhas± n±g± supaºº± atha v±pi kinnar±;
passanti ta½ lokahit±nukampaka½, nabheva accuggatacandamaº¹ala½.
21. “¾bhassar± subhakiºh±, vehapphal± akaniµµh± ca devat±;
susuddhasukkavatthavasan±, tiµµhanti pañjal²kat±.
22. “Muñcanti puppha½ pana pañcavaººika½, mand±rava½ candanacuººamissita½;
bhamenti cel±ni ca ambare tad±, aho jino lokahit±nukampako”ti.–

Im± g±th±yo vutt±.

Tattha udaggacitt±ti p²tisomanassavasena udaggacitt±. Suman±ti udaggacittatt± eva suman±. Lokahit±nukampakanti lokahitañca lok±nukampakañca. Lokahitena v± anukampaka½ lokahit±nukampaka½. Nabheva accuggatacandamaº¹alanti ettha ±k±se abhinavodita½ paripuººa½ sabbopaddavavinimutta½ saradasamaye candamaº¹ala½ viya buddhasiriy± virocam±na½ nayan±nandakara½ passant²ti attho.
¾bhassar±ti ukkaµµhaparicchedavasena vutta½. Paritt±bha-appam±º±bha-±bhassar±parittamajjhimapaº²tabhedena dutiyajjh±nen±bhinibbatt± sabbeva gahit±ti veditabb±. Subhakiºh±ti ida½ ukkaµµhaparicchedavaseneva vutta½, tasm± parittasubha-appam±ºasubhasubhakiºh±paritt±dibhedena tatiyajjh±nena nibbatt± sabbeva gahit±ti veditabb±. Vehapphal±ti vipul± phal±ti vehapphal±. Te catutthajjh±nanibbatt± asaññasattehi ekatalav±sino. Heµµh± pana paµhamajjh±nanibbatt± brahmak±yik±dayo dassit±. Tasm± idha na dassit±. Cakkhusot±namabh±vato asaññasatt± ca ar³pino ca idha na uddiµµh±. Akaniµµh± ca devat±ti idh±pi ukkaµµhaparicchedavaseneva vutta½. Tasm± avih±tappasudass±sudassi-akaniµµhasaªkh±t± pañcapi suddh±v±s± gahit±ti veditabb±. Susuddhasukkavatthavasan±ti suµµhu suddh±ni susuddh±ni sukk±ni od±t±ni. Susuddh±ni sukk±ni vatth±ni nivatth±ni ceva p±rut±ni ca yehi te susuddhasukkavatthavasan±, paridahitaparisuddhapaº¹aravatth±ti attho. “Susuddhasukkavasan±”tipi p±µho. Pañjal²kat±ti katapañjalik± kamalamakulasadisa½ añjali½ sirasi katv± tiµµhanti.
Muñcant²ti okiranti. Puppha½ pan±ti kusuma½ pana. “Pupph±ni v±”tipi p±µho, vacanavipariy±so daµµhabbo, attho panassa soyeva. Pañcavaººikanti pañcavaººa½– n²lap²talohitod±tamañjiµµhakavaººavasena pañcavaººa½. Candanacuººamissitanti candanacuººena missita½. Bhamenti cel±n²ti bhamayanti vatth±ni. Aho jino lokahit±nukampakoti “aho jino lokahito aho ca lokahit±nukampako aho k±ruºiko”ti evam±d²ni thutivacan±ni uggirant±. Muñcanti puppha½ bhamayanti cel±n²ti sambandho.
Id±ni tehi payutt±ni thutivacan±ni dassetu½ im± g±th±yo vutt±–
23. “Tuva½ satth± ca ket³ ca, dhajo y³po ca p±ºina½;
par±yano patiµµh± ca, d²po ca dvipaduttamo.
24. “Dasasahass²lokadh±tuy±, devat±yo mahiddhik±;
pariv±retv± namassanti, tuµµhahaµµh± pamodit±.
25. “Devat± devakaññ± ca, pasann± tuµµham±nas±;
pañcavaººikapupphehi, p³jayanti nar±sabha½.
26. “Passanti ta½ devasaªgh±, pasann± tuµµham±nas±;
pañcavaººikapupphehi, p³jayanti nar±sabha½.
27. “Aho acchariya½ loke, abbhuta½ lomaha½sana½;
na medisa½ bh³tapubba½, acchera½ lomaha½sana½.
28. “Sakasakamhi bhavane, nis²ditv±na devat±;
hasanti t± mah±hasita½, disv±naccheraka½ nabhe.
29. “¾k±saµµh± ca bh³maµµh±, tiºapanthaniv±sino;
katañjal² namassanti, tuµµhahaµµh± pamodit±.
30. “Yepi d²gh±yuk± n±g±, puññavanto mahiddhiko;
pamodit± namassanti, p³jayanti naruttama½.
31. “Saªg²tiyo pavattenti, ambare anilañjase;
cammanaddh±ni v±denti, disv±naccheraka½ nabhe.
32. “Saªkh± ca paºav± ceva, athopi ¹iº¹im± bah³;
antalikkhasmi½ vajjanti, disv±naccheraka½ nabhe.